Lingvistika

Počeci istraživanja jezika vidljivi su još u spisima drevnih kultura (klasični primjeri su indijski gramatičar Panini, Platonov dijalog Kratil, kao i mnoštvo djela arapskih gramatika koji su usredotočili interes na strukturu jezika, ponajviše na analizu i tumačenje Kur'ana). Iako u velikom broju starih kultura u većoj ili manjoj mjeri postoji izražen interes za organizaciju i porijeklo jezika, moderna lingvistika vuče korijen iz evropske tradicije, koja se počela ozbiljnije oblikovati u srednjem vijeku. Razmišljanje o jeziku, kao i prve ozbiljnije gramatike i rječnici zapadne civilizacije, potječu iz doba prije 500–700 godina. Tada se i oblikovala filologija (doslovno "ljubav prema riječi"), disciplina koja se sada različito interpretira, ali koja je bila lingvistika tog doba, dok se u moderno vrijeme uglavnom bavi analizom tekstova (tj. negovornih izraza) i proučavanjem klasičnih tekstova. Najvažnija imena u filologiji 18. i 19. stoljeća bili su Alexander von Humboldt, Franz Boas, Max Müller te niz drugih lingvista koji su postavili osnove komparativnom izučavanju jezika, pretežno indoevropskih, kao i zapadnim društvima "novootkrivenih" jezika sjevernoameričkih starosjedilaca i drugih neevropskih civilizacijskih krugova. Krajem 19. stoljeća dominirala je škola njemačkih filologa, u šali nazvana "mladogramatičari", koja je zanemarila historijsku dimenziju jezika i usredotočila pažnju na govor i govorno ostvarenje u sadašnjici. Neki mladogramatičari, naročito August Leskien, igrali su važnu ulogu u međunarodnoj afirmaciji pojma "srpsko-hrvatskog" jezika.

Moderna lingvistika počinje djelovanjem švicarskog lingvista Ferdinanda de Saussurea, koji je osnovao lingvistiku kao nauku, postavio osnovne ideje po kojima se razlikuje od starije filologije (npr., razlikovanje dijahronije od sinhronije, ili prijašnjeg, historijskog oblika jezika od modernog; jezik kao sistem i skup znakova), odnosno razvio je apstraktni metodološki aparat za proučavanje jezika kao fenomena ljudskog postojanja. Iako je djelovao prije Prvog svjetskog rata i za života objavio vrlo malo, njegovi učenici sakupili su De Saussureove glavne spise s predavanja i izdali ih u knjizi Kurs opće lingvistike, jednoj od najvažnijih lingvističkih knjiga uopće. Sa švicarskim lingvistom počinje i prevladavajuća struja u lingvistici 20. vijeka, strukturalizam ili strukturalna lingvistika, koju su još više razvili "Pražani", tj. uglavnom ruski emigranti u Pragu poslije boljševičke revolucije, među kojima se ističu osnivač fonologije Nikolaj Trubeckoj i svestrani Roman Jakobson. U 1960-ima istakao se američki lingvist Noam Chomsky radovima u kojima je pokušao naći opće zakone sintakse i univerzalnu gramatiku koja bi, prema njegovim spekulacijama, bila dio strukture mozga.

Lingvistika se može podijeliti na tri načina. Po prvoj, uobičajenoj podjeli, dijeli se na:

fonetiku (nauku o glasovima)
fonologiju (nauku o upisima glasova)
morfologiju (nauku o oblicima jezičkih jedinica - morfova, koji grade imenice, glagole i slično)
sintaksu (nauku o organizaciji rečenice)
semantiku (nauku o značenju jezika)
pragmatiku (semantiku u konkretnim okruženjima)
usvajanje jezika (nauku o procesu učenja jezika, bilo prvog, bilo drugih).

Druga podjela navodi različite lingvističke škole i osnivače te pristupe koji dominiraju u tim školama. Najutjecajnije škole su strukturalizam, transformacijska gramatika te funkcionalizam. Taj pristup često se stavlja pod treći, dominantniji način opisa raznih polja lingvistike, i po područjima interesa i po načinu pristupa. Različita područja imaju i promjenjiv status u akademskim zajednicama: neke škole ugledne su i utemeljene, dok su druge optuživane za pseudonaučnost i efemernost. Neki od dominantnih pravaca jesu sociolingvistika (proučava položaj jezika u društvu, bavi se jezikom kao društvenom pojavom, važna kao grana koja proučava proces nastanka standardnih jezika), kognitivna lingvistika (spoznajni pravac u lingvistici; kombinuje znanja iz psihologije i lingvistike), psiholingvistika, arealna lingvistika (proširenje dijalektologije iz prošlosti; bavi se narječjima), tekstologija (moderno proučavanje tekstualne baštine i zapisa), neurolingvistika (traži vezu jezika i spoznaja o strukturi mozga i nervnog sistema), leksikologija i leksikografija (bavi se izradom rječnika), historijsko-komparativna lingvistika (klasificira jezike po kriterijima genetske ili rodne bliskosti i udaljenosti te daje historijski prikaz jezičkih promjena), pojedine discipline kao slavistika, romanistika i druge, a koje se bave jezičkim porodicama, matematička lingvistika, algebarska i numerička (primjenjuje matematičke metode na jezik; tu je i korpusna lingvistika, koja računarski analizira pojavnost pojedinih riječi i oblika u korpusu pisanih tekstova) te još neke.

Za bivšu Jugoslaviju, tj. za bivši srpsko-hrvatski jezik može se zaključiti sljedeće: do kraja 19. stoljeća napisana su mnoga važna djela na području leksikografije (rječnici) i gramatike. Najbrojnija djela hrvatskih lingvista su od Vrančića i Kašića (1595. i 1604, respektivno), pa sve do Zagrebačke škole 1870-ih. U tom periodu objavljeno je mnoštvo rječnika i gramatika. Bošnjaci su počeli svoj leksikografski rad s Uskufijem (1631). Prvu srpsku gramatiku i rječnik objavio je 1818. Vuk Karadžić iako mu prethode neka djela iz pravopisa autora Save Mrkalja. Ta djela ne ulaze u repertoar naučnih škola filologije i lingvistike modernog doba iako su izuzetno važna, pa čak i važnija od kasnijih opisa navedenih djela koja su dovršila ili dovršavaju modernu jezičku standardizaciju. Od kraja 19. stoljeća do Drugog svjetskog rata u proučavanju srpsko-hrvatskog jezika bila je dominantna mladogramatičarska škola, a njen najistaknutiji predstavnik bio je Tomo Maretić. U svojim gramatikama, leksikografskom radu te brojnim opsežnim studijama zasnovao je klasični oblik tog jezika, u dobrom dijelu ugledajući se na Karadžićeve stavove. Aleksandar Belić, najistaknutiji srpski lingvist prve polovine 20. stoljeća, dao je mnoge istaknute radove iz dijalektologije, opće lingvistike i slavistike, a njegov utjecaj protegao se i na područje pravopisa, gdje je pokušao nametnuti srpsku jezičku normu na cijelom području srpsko-hrvatskog jezika (čak u neko vrijeme srpskohrvatskoslovenski, jer se slovenski jezik namjeravalo "utrpati u isti koš" s drugim južnoslavenskim jezicima). Uoči Drugog svjetskog rata, a najviše u 1950-ima i 1960-ima, među hrvatskim lingvistima (Katičić, Brozović) jača utjecaj strukturalizma i sociolingvistike, koji postaju dominantni i istiskuju mladogramatičarska shvatanja. Strukturalizam, zasnovan na De Saussureovim i Jakobsonovim djelima, bio je moderniji i bolje pojmovno organizovan od mladogramatičarske škole da se nosi s dilemama u odnosima hrvatskog i srpskog, a kasnije i bosanskog jezika. Srpski, bošnjački i hrvatski lingvisti posvetili su interes i područjima koja nemaju veze s nacionalno-jezičkim pitanjima (npr. neurolingvistici, kognitivnoj lingvistici i slično), ali polja koja zahvataju status i stanje hrvatskog, bosanskog i srpskog jezika najčešće su leksikografija i historijska leksikografija, arealna lingvistika i dijalektologija, korpusna lingvistika i sociolingvistika, kao i opis standardnih jezika u svim klasičnim lingvističkim područjima, od fonetike do pragmatike.

Historija

Podjela lingvistike

Također pogledajte

Reference

Vanjski linkovi

Wikiwand - on