Meteoroidi

Meteoroidi je malo tijelo u svemiru. Kao objekti znatno su manji asteroida, veličine su od veličine zrna do veličine 1m.^[1] Objekti manji od meteoroida klasifikuju se kao mikrometeoroidi ili svemirska prašina.^[1][2][3][4] Mnogi su fragmenti kometa ili asteroida, dok su drugi ostaci sudara izbačeni sa tijela poput Mjeseca ili Marsa.^[5][6][7]

Meteoroid prikazan kako ulazi u atmosferu, uzrokuje vidljiv meteor i udara u Zemljinu površinu, pretvarajući se u meteorit.

Svakodnevno nastaju i novi meteoroidi i to na dva načina. Jedni nastaju od kometa, dok drugu grupu sačinjavaju meteoroidi nastali od asteroida. Asteroidni meteoroidi su po pravilu kompaktniji, veći i sastoje se od čvršćeg materijala. Komete stvaraju meteoroide tako što se prilikom približavanja suncu zagrijavaju i gube dio svoje mase (zaleđeni komadi stijenja i prašine). Dio tih čestica se raspršuje po stazi (orbiti) koju prelazi kometa.

Kada meteoroid bude privučen gravitacijom Zemlje on se prilikom prolaska kroz atmosferu zagrijava i u slučaju da nije dovoljno velike mase sagorijeva, ostavljajući svijetli trag. Tu pojavu zovemo meteor. U slučaju da meteor "preživi" prolazak kroz atmosferu i padne na Zemlju nazivamo ga meteorit. Mikrometeoriti zahvaljujući svojim sitnim dimenzijama ne sagorijevaju u atmosferi već polako padaju i talože se na Zemlji u obliku prašine.

Riječ meteor dolazi od grčke riječi meteoros (što znači pojava u zraku).

Procjenjuje se da 25 miliona meteoroida, mikrometeoroida i drugog svemirskog otpada ulazi u Zemljinu atmosferu svakog dana,^[8] što rezultira procijenjenim ulaskom 15.000 tona materijala u atmosferu svake godine.^[9] Meteorit je ostatak meteoroida koji je preživio ablaciju svog površinskog materijala tokom prolaska kroz atmosferu kao meteor i udario u tlo.

Meteroidi

Meteoroid u aerogelu; meteoroid ima promjer od 10 μm, a njegov trag je dug 1,5 milimetara

Fragmenti meteorita 2008 TC3 pronađeni su 28. februara 2009. u Nubijskoj pustinji u Sudanu.

Međunarodna astronomska unija (IAU) je 1961. definisala meteoroid kao "čvrsti objekt koji se kreće u međuplanetarnom prostoru, veličine znatno manje od asteroida i znatno veće od atoma".^[10][11] Godine 1995. Beech i Steel, pišući u Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society, predložili su novu definiciju po kojoj bi meteoroid bio oko 10 metara u promjeru.^[12] Godine 2010, nakon otkrića asteroida veličine ispod 10 m, Rubin i Grossman predložili su reviziju prethodne definicije meteoroida na objekte promjera između 10 μm i jednog metra kako bi se održala razlika.^[1] Prema Rubinu i Grossmanu, minimalna veličina asteroida data je onim što se može otkriti teleskopima sa Zemlje, tako da je razlika između meteoroida i asteroida nejasna. Neki od najmanjih otkrivenih asteroida (na osnovu apsolutne magnitude H) su 2008 TS₂₆ sa H = 33,2^[13] i 2011 CQ1 sa H = 32,1,^[14] oba sa procijenjenom veličinom od jednog metra.^[15] U aprilu 2017, IAU je usvojio službenu reviziju svoje definicije, ograničavajući veličinu na oko 1 metra u prečniku, ali dozvoljavajući odstupanje za bilo koji objekat koji uzrokuje meteor.^[16]

Objekti manji od meteoroida klasifikuju se kao mikrometeoroidi i međuplanetarna prašina. Centar za male planete ne koristi termin "meteoroid".

Sastav

Gotovo svi meteoroidi sadrže vanzemaljski nikl i željezo. Postoje tri glavne klasifikacije: željezo, kamen i kameno-željezo. Neki kameni meteoroidi sadrže inkluzije nalik zrnima poznate kao hondrule i nazivaju se hondriti. Kameni meteoroidi bez ovih karakteristika nazivaju se "ahondriti", koji se obično formiraju vanzemaljskom magmatskom aktivnošću; sadrže malo ili nimalo vanzemaljskog željeza.^[17] Sastav meteoroida može se zaključiti dok prolaze kroz Zemljinu atmosferu iz njihovih putanja i svjetlosnih spektara rezultirajućeg meteora. Njihovi efekti na radio signale također daju informacije, posebno korisne za dnevne meteore, koje je inače vrlo teško posmatrati. Iz ovih mjerenja putanja, utvrđeno je da meteoroidi imaju mnogo različitih orbita, neki se grupišu u tokovima (vidi meteorske pljuskove) često povezanim s matičnom kometom, drugi očigledno sporadično. Ostaci iz tokovima meteoroida mogu se na kraju raspršiti u druge orbite. Svjetlosni spektri, u kombinaciji s mjerenjima trajektorije i krivulje svjetlosti, dali su različite sastave i gustoće, od krhkih objekata nalik grudvi snijega s gustoćom otprilike četvrtine gustoće leda,^[18] do gustih stijena bogatih niklom i željezom. Proučavanje meteorita također daje uvid u sastav neprolaznih meteoroida.

U Sunčevom sistemu

Većina meteoroida dolazi iz asteroidnog pojasa, nakon što su poremećeni gravitacijskim utjecajima planeta, ali drugi su čestice s kometa, što dovodi do meteorskih pljuskova. Neki meteoroidi su fragmenti tijela poput Marsa ili Mjeseca, koji su udarom izbačeni u svemir.

Meteoroidi putuju oko Sunca u različitim orbitama i različitim brzinama. Najbrže se kreću oko 42 km/s kroz svemir u blizini Zemljine orbite. Ovo je brzina bijega od Sunca, jednaka kvadratnom korijenu dvostruke Zemljine brzine, i predstavlja gornju granicu brzine objekata u blizini Zemlje, osim ako ne dolaze iz međuzvjezdanog prostora. Zemlja se kreće brzinom od oko 29,6 km/s, tako da kada meteoroidi udare u atmosferu direktno (što se dešava samo kada su meteori u retrogradnoj orbiti poput Leonida, koji su povezani s retrogradnom kometom 55P/Tempel–Tuttle), ukupna brzina može doseći oko 71 km/s. Meteoroidi koji se kreću kroz Zemljinu orbitu u prosjeku se kreću brzinom od oko 20 km/s,^[19] ali zbog Zemljine gravitacije meteori poput Fenicida mogu ući u atmosferu brzinom od samo oko 11 km/s.

Dana 17. januara 2013, u 05:21 PST, kometa od jednog metra iz Oortovog oblaka ušla je u Zemljinu atmosferu iznad Kalifornije i Nevade.^[20] Objekt je imao retrogradnu orbitu s perihelom na 0,98 ± 0,03 AJ. Približio se iz pravca sazviježđa Djevica (koje se u to vrijeme nalazilo na jugu oko 50° iznad horizonta) i sudario se direktno sa Zemljinom atmosferom brzinom od 72 ± 6 kilometara u sekundi,^[20] isparavajući više od 100 kilometara iznad tla tokom nekoliko sekundi.

Sudar sa Zemljinom atmosferom

Animirana ilustracija različitih faza dok meteoroid ulazi u Zemljinu atmosferu, postaje vidljiv kao meteor i sleti kao meteorit.

Kada se meteoroidi noću presijeku sa Zemljinom atmosferom, vjerovatno će postati vidljivi kao meteori. Ako meteoroidi prežive ulazak kroz atmosferu i stignu do Zemljine površine, nazivaju se meteoriti. Meteoriti se transformišu u strukturi i hemijskom sastavu zbog toplote ulaska i sile udara. Poznati asteroid od 4 metra, 2008 TC₃, uočen je u svemiru na putanji sudara sa Zemljom 6. oktobra 2008. i ušao je u Zemljinu atmosferu sljedećeg dana, udarivši u udaljeno područje sjevernog Sudana. To je bio prvi put da je meteoroid uočen u svemiru i praćen prije udara u Zemlju.^[10] NASA je izradila mapu koja prikazuje najznačajnije sudare asteroida sa Zemljom i njenom atmosferom od 1994. do 2013. na osnovu podataka prikupljenih senzorima američke vlade.^[21]

Meteoriti

Murnpeowie meteorit, metalni meteorit s regmagliptima koji podsjećaju na otiske palčeva (Australija, 1910)

Meteorit je dio meteoroida ili asteroida koji preživi prolazak kroz atmosferu i udari u tlo bez uništenja.^[22] Meteoriti se ponekad, ali ne uvijek, nalaze u vezi s kraterima od hiperbrzih udara; tokom energičnih sudara, cijeli udarni element može ispariti, ne ostavljajući meteorite. Geolozi koriste termin "bolid" u drugačijem smislu od astronoma, kako bi označili vrlo veliki udarni element. Na primjer, USGS koristi termin da označi generički veliki projektil koji formira krater na način "kako bi implicirao da ne znamo tačnu prirodu tijela koje udara... bilo da se radi o kamenitom ili metalnom asteroidu, ili na primjer o ledenoj kometi".^[23]

Meteoroidi također udaraju u druga tijela u Sunčevom sistemu. Na kamenim tijelima poput Mjeseca ili Marsa, koja imaju malo ili nimalo atmosfere, ostavljaju trajne kratere.

Udarni krateri

Sudari meteoroida sa čvrstim objektima Sunčevog sistema, uključujući Mjesec, Merkur, Kalisto, Ganimed i većinu malih mjeseca i asteroida, stvaraju udarne kratere, koji su dominantne geografske karakteristike mnogih od tih objekata. Na drugim planetama i mjesecima s aktivnim površinskim geološkim procesima, kao što su Zemlja, Venera, Mars, Evropa, Ija i Titan, vidljivi udarni krateri mogu se vremenom erodirati, zatrpati ili transformirati tektonikom. U ranoj literaturi, prije nego što je značaj udarnih kratera bio široko prepoznat, termini kriptoeksplozija ili kriptovulkanska struktura često su se koristili za opisivanje onoga što se sada prepoznaje kao karakteristike povezane s udarom na Zemlji.^[24] Rastopljeni zemaljski materijal izbačen iz udarnog kratera meteorita može se ohladiti i očvrsnuti u objekt poznat kao tektit. Oni se često zamjenjuju s meteoritima. Zemaljska stijena, ponekad s komadićima originalnog meteorita, stvorena ili modificirana udarom meteorita naziva se impaktit.

Galerija meteroita

• 
  Dva tektita, rastopljeni zemaljski izbačeni materijal nakon udara meteorita
• 
  Djelomični presjek eskuelskog palasita
• 
  Meteorit Willamette iz Oregona, SAD
• 
  Meteorit, koji je pao u Wisconsinu 1868.
• 
  Meteroit Marília, hondrit H4, koji je pao u Marília, Brazil (1971)
• 
  Meteorit Marília, hondrit. Djeca poziraju iza replike meteorita Tucson u Prirodnjačkom muzeju Arizone H4, koji je pao u Maríliji, Brazil (1971).^[25]

Također pogledajte

• Meteorit
• Meteor