Samarkand

Samarkand (uzbečki: Samarqand, tadžički: Самарқанд, perzijski: سمرقند, preko sogdijskog što znači "utvrđeni grad" ili "polje šećera") je grad u istoimenoj pokrajini (vilajetu) u središnjem Uzbekistanu sa 362.000 stanovnika, što ga čini drugim po broju stanovnika u državi. Grad leži u dolini Zeravšan, uz željezničku prugu Krasnovodsk-Taškent.

Samarkand
Registan - Samarkand
Grb
Država	Uzbekistan
Vilajet	Samarkand
Površina
• Grad	190 km2
Nadmorska visina	702 m
Stanovništvo (2008)
• Grad	596.300
• Urbano	643.970
• Metro	708.000
Poštanski broj	1401xx
Pozivni broj	(+998) 662
Veb-sajt	www.samarqand.uz

Grad se nekada nalazio tačno na pola Puta svile, između Kine i Zapada, te je u srednjem vijeku postao središte islamske kulture i nauke. od XIV vijeka je bio prijestolnica Mongolskog Carstva Timura Velikog i u njemu se nalaze brojne građevine iz tog vrmena kao što su Timurov mauzolej Gur Emir i džamija Bibi Hanum u starom dijelu grada (Registan). Zbog toga je upisan na na UNESCO-ovu listu mjesta svjetske baštine u Aziji i Okeaniji 2001. godine.

Od gradske privrede razvijeni su prehrambena i kožna industrija, proizvodnja traktora, automobilskih dijelova, obuće i cigareta. Važno saobračajno čvorište i trgovačko središte poljoprivredne okoline (osobito za rižu, pamuk i svilu).

U gradu se pored dobro očuvanog Starog grada s džamijama, medresama i mauzolejima, nalazi i univerzitet, uzbekistansko i rusko pozorište te muzej uzbekistanske kulture i umjetnosti.

Ime

Nekoliko je teorija koje pokušavaju objasniti porijeklo imena grada. Perzijske teorije tvrde da je njegovo ime nastalo od starih perzijskih riječi asmara (stijena, kamen) i Sogdian kand (tvrđava, grad), ili s druge strane od riječi samar (dvorište) i kand (kocka šećera), što bi naposljetku moglo da se prevede kao polje šećera.^[1]

Stanovništvo

Populacija Samarkanda, uglavnom Tadžici koji govore Tadžičkim jezikom, raslo je od 134.346 1939. godine^[2] do 384.000 u 2005. godini. Uzbeci čine značajnu manjinu u gradu. Zajedno sa Buharom, Samarkand je jedan od historijskih centara Tadžičkog naroda u Centralnoj Aziji.

Historija

Samarkand je jedan od najstarijih naseljenih gradova u svijetu. Tome je pogodovala njegova lokacija tačno na trgovačkom putu između Kine i Mediterana (Put svile). U određenim periodima Samarkand je bio jedan od najvećih gradova Centralne Azije.

Rana Historija

Osnovan oko 700-te godine p. n. e. od strane Sogdiana, Samarkand je bio jedan od glavnih centara Iranske civilizacije još od njegovih ranih dana. U periodu vladavine perzijske dinastije Ahemenida, Samarkand je bio glavni grad pokrajine Sogdijane. Nakon osvajanja Aleksandra Velikog (329. godine p. n. e.) ulazi u sastav grčko-baktrijske države. Grci Samarkand spominju pod imenom Maracanda.^[3]

U IV vijeku postaje turski kaganat, a Arapi ga zauzimaju 712. godine. Od VI do XIII vijeka grad je bio veći i bogatiji od savremenog Samarkanda. Za vladavine Abasida Arapi su od dvojice Kineza, koji su bili zarobljeni 751. godine, otkrili tajnu pravljenja papira. Tako je prva tvornica papira u islamskom svijetu osnovana u Samarkandu. Otkriće se odatle raširilo po islamskom svijetu, te dalje u Evropu, nešto kroz Španiju, nešto preko krstaša.

U IX i X vijeku gradom vladaju Samanidi, potom Gasnavidi, a u XI vijeku Karahanidi i Seldžuci. U to vrijeme Samarkand je bio važno trgovačko i saobraćajno raskršće, te jedan od važnijih centara islamske kulture.

Godine 1220. osvaja ga Džingis Kan, a nakon osvajanja Timura Lenka (1370.) postaje prijestolnicom druge mongolske države, prethodnice Mogulskog carstva koje se prostiralo od Indije do Turske. Tokom 35 godina njegove vlasti dovodio je umjetnike i zanatlije iz svih zemalja koje je osvojio. Bio je cijenjen kao mudar i darežljiv vladar, a Samarkand je rastao. Timur je sebi u Samarkandu podigao mauzolej Gur Emir. Timurov unuk Ulugbeg vladao je 40 godina, tokom kojih je poticao razvoj nauke. Stvorio je visoku školu koja je okupljala najbolje astronome i matematičare, a naredio je i gradnju opservatorije koja je imala ogroman, ali izuzetno precizan mramorni sekstant sa lukom dužine 63 metra.

U djelu "Putovanja Marka Pola", Polo opisuje svoja putovanja duž Puta svile, i kaže za Samarkaand da je "veoma veliki i divan grad..." Također je spomenuo priču o kršćanskoj crkvi u gradu, koja je ostala čudesno stajati i nakon što je njen centralni potporni stub uklonjen.