Zona pellucida

Zona pellucida (množina zonae pellucidae) je glikoproteinski sloj koji okružuje ćelijsku membranu sisarskog oocita, kao njegov značajan dio. Zona pellucida se najprije pojavljuje u primarnom oocitu, a izlučuje ju oocit i folikulske ćelije. Okruženje joj je cumulus oophorus, nakupinu ćelija koja zbrinjava jaje kada izađe iz jajnika.^[1] Izgrađena je od kubičnih stanica folikulnog epitela^[2].

Zona pellucida
Ljudska jajna ćelija: zona pellucida je bistri gusti pojas kojeg okružuju ćelije corona radiata
Detalji
Identifikatori
Latinski	'Zona pellucida'
MeSH	D015044
FMA	18674
Anatomska terminologija [uredi na Wikidata]

U nekim drugim izvorima, spominju se i drugi nazivi zone pelucide: zona striata i stratum lucidum^[3] (ne brkati sa kožnim stratum lucidum).

Funkcija

Ova struktura veže za sebe spermatozoide, te je potrebna kako bi započela akrosomska reakcija. Važna je i zato što sprečava polispermiju, sudjeluje u razvoju blastociste te sprečava preranu implantaciju embrion u endometrij maternice (ektopska trudnoća)^[4].

Kod čovjeka se, pet dana nakon oplodnje, prije nego što se implantira u endometrij maternice, blastocista "izleže" iz zone pelucide; zona pellucida se razlaže kako bi ju mogla zamijeniti nakupina ćelija zvana trofoblast. Njeni glikoproteini pomoću kojih veže spermatozoid posebno su važni kod životinja koje imaju vanjsku oplodnju, kao što su ribe.^[5]

Glikoproteini zone pelucide

Zona pellucida ima 4,8 ng bjelančevina, što čini 80% njne suhe tvari te 17% svih bjelančevina oocita. Njena četiri glavna glikoproteina, označena su simbolima ZP1-4. Najčešće su sastavljeni od oko 260 aminokiselina.^[6] ZP1, ZP3 i ZP4 su važni za vezanje spermatoztoida i započinjanje akrosomske reakcije. Uspjeh oplodnje ovisi o sposobnosti spermatozoida da se probije kroz vanćelijski matriks koji okružuje jajnu ćeliju.

Kod miša (koji najbolje karakterizira posebnosti sisara), zonalni glikoprotein ZP3 je odgovoran za vezanje spermatozoida tako što prijanja za proteine koji se nalaze u ćelijskoj membrani spermatozoida (GalT). ZP3 je potom umiješan u iniciranje akrosomske reakcije, u kojoj spermatozoid procesom egzocitoze ispušta sadržaj svog akrosoma (npr. enzime)^[7].

Prema jednom imunohemijskom istraživanju djelovanja glikoproteina tokom folikulogeneze^[8], unutar većine primordijalnih folikula dokazano je prisustvo glikoproteina ZP1 i ZP3 (93%, odnosno 95%), dok se ZP2 nalazio u samo 32% tih folikula.