Азербайджан

Азербайджан (ᠠᠽᠸᠷᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠨ; азербайджан: Azərbaycan) — Каспиин тэнгисэй эрьеын, Кавказай гэхэ тодотголтой бүрин эрхэтэ улас Азиин орон. Албан ёһоор Бүгэдэ Найрамдаха Азербайджан Улас (азербайджан: Azərbaycan Respublikası) гэнэ. Угиинь Баруун Азиинхи^[5], арай өөрөөр бодобол Зүүн Европоынхи гэжэ баһа хэлэжэ болоно.^[6][7] Яг Азербайджан, өөртөө засах Нахчыван гэхэ хоёр салангид газартай. Энэ хоёрыг Армены нутаг зааглаж байдаг. Яг Азербайджаниинь Армени (566 км), Гүрж (322 км), ОХУ (Дагестанаар, 284 км), Иран (432 км) дүрбэн уластай, Нахчиваниинь Иран, Армени, үлэ ялиг зайгаар (9 км) Турктай тус тус хилэ залгана. Яг Азербайджан зүүншэ Каспи (эрьеын утань 713 км) хүрэдэг.

Бүгэдэ Найрамдаха Азербайджан Улас Azərbaycan Respublikası (азербайжанаар)
Түрын туг Түрын һүлдэ
Түрын дуулалай нэрэ: азе. "Azərbaycan marşı" → «Азербайджанай марш»
Азербайджанай байгаа газар һуури байра Азербайджанай байгаа газар
Ниислэл		Баку
Албан хэлэн		Азербайджан хэлэн
Арад түмэн		91.6% - Азербайджан үндэһэтэн 2.2% - Лезги яһатан 1.8% - Ород үндэһэтэн 1.1% - Армени үндэһэтэн 3.3% - бусад арад түмэн
Түрэ засаг		Бүгэдэ найрамдаха засагтай арадшалал
-	Юрэнхылэгшэ	Ильхам Алиев
-	Юрэнхы сайд	Артур Расизаде
Уласай хурал		Милли Мажлис → «Үндэһэнэй Хурал»
Түүхэ
-	1135 он	Атабегай улас байгуулга
-	1920-04-28	ЗСБН Азербайджан улас байгуулагдаһан
-	1991-10-18	Зүблэлтэ Холбооһоо сүлөөрэлгэ
Дэбиcхэр газар
-	Бүхэлидөө	86,600 км2
-	Уһанай процент (%)	1.6 %
Хүн зон
-	Тоосоо (2011)	9,165,000[1] (95)
-	Хүн зоной нягтарал	105.8 хүн/км2
ДНБ (ХАШТ)		2011 оной тоосоо
-	Бүгэдэ	$94.318 тэрбум[2]
-	Нэгэ хүндэ	$10,340[2]
ДНБ (Нэрлэһэн)		2011 оной тоосоо
-	Бүгэдэ	$72.189 тэрбум[2]
-	Нэгэ хүндэ	$7,914[2]
ОТББЭ (2001)		36.5[3] (дундажа)
ХХИ (2010)		0.713[4] (һайн) (67)
Мүнгэн тэмдэгтэ		[[Азербайжанай манат]] (AZN)
Сагай бүһэ		Азербайжаны саг (НЗНЦ+4)
-	Зунай саг	(НЗНЦ+5)
Интернет домэйн		.az
Телефоной код		+994

Азербайджанда Кавказай уулархаг газар, Каспиин тэнгисэй нама доро газар, энэ хоёрын дундаха тэгшэ тала газар гэһэн гурбан янза байса ажаглагдадаг. Оростой хилэлхэ зурбаһанаа байха Ехэ Кавказай нюруунай Базардүзү уула (4,466 м) хамагай үндэр, эсэргээр Каспиин тэнгисэй эрьедэ (-28 м) хамагай набтар сэг байна гэжэ тоосоолбо.

Бүхэлдээ 86,600 км² (дэлхэйдэ 113-р томо) нютагтай Азербайджанда 2011 ондо 9.1 сая (дэлхэйдэ 89-р олон) хүн ажа түрэн һуужа байна.^[1] Энэнь нэгэжэ км²-т 105.8 хүн (дэлхэйдэ 103-р шигүү) оногдожо байна гэһэн үгэ. 2009 оной байдалаар хүн зоной олонхи 91.6%-иие Азербайджан үндэһэтэн бүрдүүлжэ байна.^[8] Тэдэ Түрэг һалбариин Огуз бүлэгэй хэлэн яряатай болохоор Турк, Туркментэй арай ойро хамаатан болодог.

Газарзүй

Азербайжанынь дарааха улсуудтай хил залгана (сагай зүүнэй эсрэгээр, баруун-хойто зүгhөө зүүн-үмэнэдэ зүг рүү): Оросой холбоото улас.

Хотонууд

Ниислэл хото — Баку. Нэгэдэмэл түрын байгууламжатай Азербайджан уласай нютаг дэбисхэр үндэһэн 59 аймаг (rayon, «район»), эдэгээр аймагһаа гадуур 10 хото (şəhər) болон салангид оршоһон Нахчыван орон гээд нэрэ бүхы 70 нютагһаа бүрдэнэ. Саашалбал аймагууд дотороо 2698 һуурин газар (bələdiyyə), хотууд дотороо дүүргэ (şəhər rayon) болож хубаагддаг. Харамһалтайнь Уулын-Карабах 12 нютагай абаад тусгаарлашахаһан.

2009

Буряад нэрэ	Азербайджан нэрэ	хун ама мян. хун. (2011)	Хото	Комм.
Агдам	Ağdam	…	1741	Нагорно-Карабахская Республика — Акна
Агдере	Ağdərə	…	1985	Нагорно-Карабахская Республика — Мардакерт
Агдаш	Ağdaş	29,4	XVI век
Агджабеди	Ağcabədi	39,2	1962
Аджигабул	Hacıqabul	25,5	1938	1991 — Кази-Магомед
Акстафа	Ağstafa	12,4	1941
Астара	Astara	16,7	1945
Ахсу	Ağsu	20,1	1967
Баку	Bakı	2092,4[9]	III век	Ниислэл хото
Барда	Bərdə	38,1	1948
Бейлаган	Beyləqan	15,4	1966	1989 — Ждановск
Белоканы	Balakən	9,4	1968
Билясувар	Biləsuvar	20,6	1966	1991 — Пушкино
Габала	Qəbələ	12,6	1973	1991 — Куткашен
Геокчай	Göyçay	35,9	1916
Геранбой	Goranboy	6,8	1966	1991 — Касум-Исмаилов
Гёйгёль	Göygöl	17,5	1938	До 1938 — Еленендорф 1938—2008 — Ханлар
Гёйтепе	Göytəpə	13,9	1967	До 1992 — Пришиб
Гобустан	Qobustan	7,9	2008
Горадиз	Horadiz	7,1	2007
Гянджа	Gəncə	315,9	VII век	В 1804—1918 — Елисаветполь 1935—1989 — Кировабад
Далимамедли	Dəliməmmədli	5,1	1991
Дашкесан	Daşkəsən	10,7	1948
Джалилабад	Cəlilabad	43,0	1952	До 1967 — Астрахан-Базар
Джебраил	Cəbrayıl	…	1980	Нагорно-Карабахская Республика — Джракан
Джульфа	Culfa	12,3	1948
Евлах	Yevlax	58,3	1938
Закаталы	Zaqatala	20,9	1840
Зангелан	Zəngilan	…	1967	Нагорно-Карабахская Республика — Ковсакан
Зардоб	Zərdab	10,4	1968
Имишли	İmişli	33,0	1960
Исмаиллы	İsmayıllı	15,2	1967
Казах	Qazax	21,0	1909	1939—1959 — Новая Акстафа
Кахи	Qax	12,5	1967
Кедабек	Gədəbəy	10,6	1990
Кельбаджар	Kəlbəcər	…	1980	Нагорно-Карабахская Республика — Карвачар
Куба	Quba	23,9	XVIII век
Кубатлы	Qubadlı	…	1990	Нагорно-Карабахская Республика — Санасар
Кусары	Qusar	16,8	1938
Кюрдамир	Kürdəmir	18,2	1938
Лачин	Laçın	…	1923	Нагорно-Карабахская Республика — Бердзор 1926 — Абдаляр
Ленкорань	Lənkəran	50,5	XVIII век
Лерик	Lerik	7,5	2008
Лиман	Liman	10,8	1971	1999 — Порт-Ильич
Масаллы	Masallı	9,2	1960
Мингечаур	Mingəçevir	97,8	1948
Нафталан	Naftalan	7,9	1967
Нахичевань	Naxçıvan	72,7	IV век
Нефтечала	Neftçala	20,8	1959
Огуз	Oğuz	7,0	1968	1991 — Варташен
Ордубад	Ordubad	10,2	XII век
Саатлы	Saatlı	17,8	1971
Сабирабад	Sabirabad	28,6	1935	1931 — Петропавловка
Сальяны	Salyan	36,7	1916
Самух	Samux	9,1	2008	2008 — Набиагалы
Сиазань	Siyəzən	24,1	1954	1954 — Кызыл-Бурун
Сумгаит	Sumqayıt	280,9	1949
Тауз	Tovuz	13,6	1947	1930— Траубенфельд
Тертер	Tərtər	19,7	1949	1949—1991 — Мир-Башир
Уджары	Ucar	17,0	1941
Физули	Füzuli	…	1827	Нагорно-Карабахская Республика — Варанда 1959 — Карягино
Ханкенди	Xankəndi	…	1923	Нагорно-Карабахская Республика — Степанакерт
Хачмас	Xaçmaz	39,5	1938
Ходжавенд	Xocavənd	…	1985	Нагорно-Карабахская Республика — Мартуни
Ходжалы	Xocalı	…	1990	Нагорно-Карабахская Республика — Иванян
Худат	Xudat	15,7	1950
Хызы	Xızı	1,3	2008
Хырдалан	Xırdalan	92,7	2006
Шабран	Şabran	23,0	1961	2010 — Дивичи
Шамкир	Şəmkir	38,5	1944	1991 — Шамхор
Шарур	Şərur	6,7	1981	1991 — Ильичёвск
Шахбуз	Şahbuz	3,1	2007
Шеки	Şəki	63,5	1840	1968 — Нуха
Шемаха	Şamaxı	36,3	VI век
Ширван	Şirvan	73,9	1954	1954 — Зубовка 1954—2008 — Али-Байрамлы
Шуша	Şuşa	…	1752	Нагорно-Карабахская Республика — Шуши
Ярдымлы	Yardımlı	6,7	2008

Арадшалал

Уласууд

Яһатанууд

Мүн үзэхэ

• Ород хэлэн
• Ородууд
• Оросой холбоото уласай холбооной тойрогууд
• Оросой холбоото уласай нютаг можоэнүүд