Монгол хэлэн

Монгол хэлэн (Монгол: Монгол хэл ,^[3]) - Алтайн хэлэнэй бүлын нэгэ хэлэн, монголшуудай хэлэн. Монгол Уласай албан ёһоной хэлэн.

Монгол хэлэн
ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡ
Тараалга	Монгол Улас; Хитад Уласай Үбэр Монгол орониие багтаагаад найман можо орон; Оросой Буряад Улас, Хальмаг Улас, бусад газар; бусад улас
Арад түмэн	Монголшууд
Түрэлхи хэлэтнэй тоо	6,5 сая хүн
Хэлэнэй ангилал	Монгол хэлэн Түб Монгол Монгол хэлэн
Үзэг бэшэг	Кирилл, Монгол бэшэг, Вагиндра бэшэг
Албан ёһоной хэрэглээ
Улас	Монгол Нютагай албан хэлэн:  Хитад (Үбэр Монгол)
Тохируулагша байгууллага	Монгол Улас: Түрын хэлэнэй зүблэл[1] Хитад: Монгол хэлэ бэшэгэй ажалай зүблэл[2]
Томьёолбори
ISO 639-1	mn
ISO 639-2	mon
ISO 639-3	mon – Монгол хэлэн бүхлээрээ Дотор нь ялгасан нь: khk – Халха-монгол mvf – Ондоо монгол

Монголшууд

Алтай хэлэнэй изагуурай юрэнхы шэнжэ болохо SOV (субъект-объект-үйлэ үгэ) гэһэн дарааллаар орно. Мүн нэрэ үгын холбооһоо болон үйлэ үгын хубиралынь үгын түгэсхэлынь хубирха заршамтай. Аялганай тааралдалда захирагдана.

Грамматикын байгуулалтын хубида монгол хэлэн залгамал хэлэн болоно. Аялган абяанууд аялганай тааралдалай хуулида захирагдадаг, мүн түргэн, удаан гэжэ илгардаг. Буряад хэлэн өөрын гэhэн онсолигтой, тон баялиг үгын hантай юм. Монголшууд 95 %-нь монгол хэлые.

Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товч толи бэшэг

Гол үгүүлэл: Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товч толи бэшэг

Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товч толи бэшэг энэ Монгол хэлэнэй Монгол улас дахь Халх, ОХУ-д хэрэглэгдэж буй Буряад, Хальмаг аялгуудын бичиглэлийн зэрэгцүүлэн харьцуулсан жагсаалт юм.

Монголшууд Түб Аазийн харилцан ялгаатай орнуудад тархан суурьшиж, нэг бус олон тусгаар улс дотор багтан байгаа тул үсэг бичгийн систем гү, али цагаан толгой зарим үг үсгээр ялгаатай дуудагдан, бичигдэх болсон учраас хоорондоо ойлголцохгүй байх явдал гаргахгүйн тулд түгээмэл хэрэглэгддэг үгсийг харьцуулан жишиж үзүүлэв. Энэ нь Монгол хэлээр хэлэлцэгсэд хил хязгаараар хязгаарлагдсан ч хоорондоо ойлголцох, үндэстэний хэл, соёлоо хадгалан хөгжүүлэхэд дэмжлэг болох зорилготой юм.

• Монгол уласад албан ёсоор хэрэглэгдэж буй Халх Монгол кирилл бичгээр бичигдсэн үгсийг нэгдүгээр баганад,
• Ородой Холбооной Улас (ОХУ)-ын Бүгдэ найрамдаха Буряад Уласад албан ёсоор хэрэглэгдэж буй Буряад кирилл бишэгээр бичигдсэн үгсийг хоёрдугаар баганад,
• ОХУ-ын Бүгд найрамдах Хальмаг Уласад албан ёсоор хэрэглэгдэж буй Хальмаг кирилл бичгээр бичигдсэн үгсийг гуравдугаар баганад
• Эргэлзээтэй утгыг тайлахын тулд ОХУ-д албан ёсоор хэрэглэгддэг Ород хэлэнийг Ород кирилл бичигт хөрвүүлсэнийг тавдугаар баганад тус тус харууллаа.

Кирилл Монгол бэшэг

  Кирилл + э/а

№	Кирилл	Нэрэ	Харгалзах олон улсын абяа зүйн үсэг	ISO 9	Стандарт	THL (англ)	Library of Congress (англ)
1	Аа	а	a	a	a	a	a
2	Бб	бэ	p, pʲ, b	b	b	b	b
3	Вв	вэ	w, wʲ	v	v	w	v
4	Гг	гэ	ɡ, ɡʲ, k, ɢ	g	g	g	g
5	Дд	дэ	t, tʲ, d	d	d	d	d
6	Ее	е	jɛ~jɜ, e	e	ye, yë	ye, yö	e
7	Ёё	ё	jɔ	ë	yo, yö	yo	ë
8	Жж	жэ	tʃ, dʒ	ž	j	j	zh
9	Зз	зэ	ts, dz	z	z	z	z
10	Ии	и	i	i	i	i	i
11	Йй	хагас и	i	j	ĭ	i	ĭ
12	(Кк)	ка	(k, kʲ)	k	k	k	k
13	Лл	эл	ɮ, ɮʲ	l	l	l	l
14	Мм	эм	m, mʲ	m	m	m	m
15	Нн	эн	n, nʲ, ŋ	n	n	n	n
16	Оо	о	ɔ	o	o	o	o
17	Өө	ө	o	ô	ö	ö	ö
18	(Пп)	пэ	(pʰ, pʰʲ)	p	p	p	p
19	Рр	эр	r, rʲ	r	r	r	r
20	Сс	эс	s	s	s	s	s
21	Тт	тэ	tʰ, tʰʲ	t	t	t	t
22	Уу	у	ʊ	u	u	u	u
23	Үү	ү	u	ù	ü	ü	ü
24	(Фф)	фэ, фа, эф	(f)	f	f	f	f
25	Хх	хэ, ха	x, xʲ	h	x	kh	kh
26	Цц	цэ	tsʰ	c	c	ts	ts
27	Чч	чэ	tʃʰ	č	č	ch	ch
28	Шш	ша, эш	ʃ	š	š	sh	sh
29	(Щщ)	ща, эшчэ	(stʃ)	ŝ	šč	shch	shch
30	Ъъ	хатуугийн тэмдэг		ʺ	ı	ʺ	ı
31	Ыы	эр үгийн ы	i	y	y	î	y
32	Ьь	зөөлний тэмдэг	ʲ	ʹ	ʹ	ĭ	i
33	Ээ	э	e	è	e	e	ê
34	Юю	ю	jʊ, ju	û	yu, yü	yu, yü	iu
35	Яя	я	ja, j	â	ya	ya	ia

Мөн үзэхэ

• Хальмаг хэлэн
• Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товч толь бичиг
• Буряад хэлэн