Унгар

Унгар Улас (унгараар Magyarország) болбол Карпатын доро газарта байрладаг далайда гаралгагүй түб Европын улас юм. Австри, Словаки, Украина, Румыни, Серби, Хорвати, Словени уласуудтай хиллэнэ. Ниислэл болон эгээн томо хотонь Будапешт. Унгар Улас ЭЗХАХБ, НАТО, Европын Холбооной гэшүүн, Шенгенэй хэлэлсээртэ нэгэдэһэн. Албан ёһоной хэлэниинь Ураал хэлэнэй бүлэгэй унгар хэлэн юм. Тус хэлэн энэдхэг-европо хэлэнэй изагуурта багтадаггүй Европын Холбооной дүрбэн албан ёһоной хэлэнэй нэгэн юм.

Унгар Magyarország / Мадярорсааг (Унгар)
Түрын туг Түрын һүлдэ
Түрын дуулал: "Himnusz" (Унгар)[1] (буряадаар:"Түрын дуулал")
Нийслэл ба томо хотонууд	Будапешт 47°26′N 19°15′E
Албан хэлэн	Унгар
Арад түмэн (2016)	98.3% Унгаршууд 3.2% Цыганууд 1.8% Германшууд 1% мэдэгдээгүй[2]
Шажан (2011)	54.3% Христосой 18.2% шажангүй 0.3% бусад 27.2% харюулагүй
Түрэ засаг	Нэгэдэмэл парламентай үндэhэн хуулита бүгэдэ найрамдаха улас
• Юрэнхылэгшэ	Каталин Новак
• Юрэнхы сайд	Виктор Орбан
• Уласай Хуралай Түрүүлэгшэ	Ласло Кёвер
Уласай хурал	Уласай Хурал
Түүхэ
• Унгарай гүнлиг	895[3]
• Христосой хаанта улас	1000 оной 12 һарын 25[4]
• 1222 оной Алтан Булла	1222 оной 12 һарын 24
• Мохачай тулалдаан	1526 оной 8 һарын 29
• Будын сүлөөлэлгэ	1686 оной 9 һарын 2
• 1848 оной Хубисхал	1848 оной 3 һарын 15
• Австри-Унгар	1867 оной 3 һарын 30
• Трианоной гэрээ	1920 оной 6 һарын 4
• 3-р Бүгэдэ найрамдаха улас	1989 оной 10 һарын 23
• Европын Холбоондо нэгэдэһэн	2004 оной 5 һарын 1
Дэбиcхэр газар
• Бүхэлидөө	93,030[5] км2 (108)
• Уһанай хуби (%)	3.7[6]
Хүн зон
• Тоосоо 2021	9,730,000[7] (91)
• Нягтарал	105
ДНБ (ХАШТ)	2020 оной тоосоо
• Бүгэдэ	▼ $316.342 тэрбүм[8] (53)
• Нэгэ хүндэ	▼ $32,434[8] (41)
ДНБ (нэрлэһэн)	2020 оной тоосоо
• Бүгэдэ	▼ $149.939 тэрбүм[8] (53)
• Нэгэ хүндэ	▼ $15,373 [8] (45)
ОТББЭ (2019)	28.0[9] бага · 16
ХХИ (2019)	0.854[10] онсо һайн · 40
Мүнгэн тэмдэгтэ	Форинт (HUF)
Сагай бүһэ	UTC+1 (CET)
• Зун (ЗС)	UTC+2 (CEST)
Телефоной код	+36
Интернет домэйн	.hu

Түүхэ

Унгарай Гэгээн Иштванай титим

Унгарнууд манай эринэй VIII-IX дүгээр зуун жэлдэ Альпа, Карпата, Татра шэлэ нюруугай хүнды Панониин ехэ талада нүүдэллэн ошожо һуурижаба. Унгарнуудай ударидагша Арпад Унгар хаанта уласые үндэһэлэн байгуулһан болон тэрэнэй гуша I Иштван 1000 ондо Римһээ эльгээһэн титимые зүүн хаан шэрээндэ һуугаа. Унгар үндэһэтэн IX зуунда бүрин түлэбшэжэ, бэе даанги үндэһэтэн боложо бүрилдэһэн ба 1001 онһоо түрэтэ ёһо тогтоһон гэжэ үзэдэг. Унгарнууд түүхын туршада Римэй эзэнтэ гүрэн, Ехэ Монгол Улас добтолгоон, Осман, Һабсбургын ноёрхол доро байһан болон хожом XVII-дугаар зуунда Австри-Унгарай эзэнтэ улас болон тогтоһон. Дэлхэйн нэгэдүгээр дайнай һүүлээр Австри-Унгарай эзэнт гүрэн задаржа, 1918 ондо Унгар бэе даанги улас болобо.

Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай һүүлдэ Унгар Зүблэлтэ мэдэлдэ абтажа, Унгарта коммунис дэглэм тогтоһон. Унгар Улас 1956 ондо Варшавын хэрээһээ гаража, олон намай тогтолсоотой арадшалал, заха зээлиин эдэй засагай замда шэлжэхэ оролдолго хэһэн болобошье, тэрэниие зүблэлтын оролсоотойгоор сэрэг, зэбсэгэй хүсөөр дараһан түүхэтэй.

1990 оной эхеэр социалис системэ задарһанаар Унгар Уласта арадшалал, шэнэшлэлэй үйлэ ябаса тайбан замаар ябажа, арадшалһан ниигэмэй тогтолсоондо шэлжэһэн. 1999 ондо НАТО-до, 2004 ондо Европын Холбоондо тус тус ороһон ба 2007 оной 12 һарада Шенгенэй хэрээндэ нэгэдэн ороһон юм.

Уласай түрын бодолго

Унгар болбол парламентын засаглалтай, арадшалһан улас юм.

Хуули тогтоохо байгуулга

Унгарай Уласай Хурал

Уласай Хурал (Országgyűlés) 199 һуудалтай. Уласай Хуралай һуудалай 106-иие намуудһаа нэрэ дэбшүүлэн, тойрогой һунгагшадай һаналаар, 4 жэлэй хугасаатай шууд һунгажа, үлэһэн 93 һуудлые намуудай абаһан һаналай хубяар бүридүүлдэг холимог системэтэй. Уласай Хуралые һунгаха һунгуули 2013 оной 4 һарын 6-нда ябагдаһан.

Уласай Хуралай дарга ноён Кёвер Ласло (ФИДЕС). Уласай Хурал парламентдахи намуудай түлөөлһэн 5 орлогшо даргатай. Уласай Хуралай удаадахи ээлжитэ һунгуули 2018 оной хабар болоно.

Гүйсэдхэхэ засаг

Юрэнхылэгшэ Янош Адер (ФИДЕС) 2012 оной 5 һарада һунгагдаһан. Юрэнхылэгшэ 5 жэлэй хугасаатайгаар Уласай Хуралһаа һунгагдадаг.

Юрэнхы сайд Орбан Виктор (ФИДЕС) 2010 оной 5 һарын 29-һөө томилогдон ажаллажа байна. Юрэнхы сайдые Юрэнхылэгшын һанал болгоһоноор Уласай Хурал томилдог. Засагай газарай танхимай гэшүүдые эрхэ баригша нам болон Юрэнхы сайд Юрэнхылэгшэтэй зүбшэлсэһэниие дахажа Уласай Хурал батална.

2014 оной 5 һарын 10-нда шэнэ Засагай газарые эмхилэн байгуулһан. 8 яаман, 11 засагай газарай гэшүүнтэй. Засагай газар Юрэнхы сайдай нэгэ орлогшотой ба Засагай газарай Хэрэг эрхэлхэ газарай даргань Засагай газарай гэшүүн, түрын сайдай эрхэ мэдэл хэрэгжүүлдэг.

Үндэһэн хуули

1949, 1972, 1989, 1997 ондо нэмэлтэ хубилалта хэһэн ба мүнөөнэй эрхэ баригшад Шэнэ үндэһэн хуули болбосоруулан 2011 оной 4 һарын 25-нда баталжа, 2012 оной 1 һарын 1-һээ хүсэн түгэлдэр үйлэшэлжэ байгаа.

Шэнэ үндэһэн хуулида 5 удаа хубилалта оруулаад байна.

Хуули эрхэ зүйн системэнь Германи маягай загбартай.

Засаг захиргаанай хуубари

Газар (орон)	Можо (бүһэ)	Аймаг (хушуу)	Хүн зон (2012)
Түб Унгар (Унгарай түб газар)	Түб Унгар (Унгарай түб можо)	Будапешт	1,740,041
		Пешт	1,245,048
Дунантуль (Дунайн саада газар)	Түб Дунантуль (Дунайн саада газарай түб можо)	Фейер	425,581
		Комаром-Эстергом	310,200
		Веспрем	354,565
	Хойто Дунантуль (Дунайн саада газарай хойто можо)	Дьёр-Мошон-Шопрон	451,827
		Ваш	256,458
		Зала	285,154
	Урда Дунантуль (Дунайн саада газарай урда можо)	Баранья	388,907
		Шомодь	315,850
		Тольна	229,116
Хойто Альфёльд хоёр (Хойто газар ба дооро газар)	Хойто Унгар (Унгарай хойто можо)	Боршод-Абауй-Земплен	678,261
		Хевеш	305,336
		Ноград	198,933
	Хойто Альфёльд (Хойто дооро газар)	Хайду-Бихар	538,037
		Яс-Надькун-Сольнок	383,128
		Сабольч-Сатмар-Берег	551,871
	Урда Альфёльд (Урда дооро газар)	Бач-Кишкун	522,312
		Бекеш	357,740
		Чонград	419,366
3 газар	7 можо	19 аймаг + Будапешт	9,957,731