Украина

Украина (украин: Україна) — Зүүн Европодо байрладаг улас юм. Зүүн талаараа Ород, хойто талаараа Беларусь, баруун талаараа Польшо, Словаки, Унгар, баруун урда талаараа Румыни, Молдово (мүн маргаантай газар нютаг болохо Приднестрови) оронуудтай хилэлдэг. Мүн урда таладань Хара тэнгис, Азовой тэнгис оршодог. Ниислэл хото Киев юм.

Бусад ашаглалтын тулада, «Украина (тодоруулга)» хуудаһые харагты.

Украина Україна (украин)
Түрын туг Түрын һүлдэ
Түрын дуулал:  "Ще не вмерла України ні слава, ні воля" «Украина алдар суушье сүлөөшье үшөө үжөөгүй»
Украина (ногоон) 2022 оной Оросой добтолон оролгын үмэнэхи эзэмдэгдэһэн/аннексидэ байгаа нютаг (сайбар ногоон)
Нийслэл ба томо хотонууд	Киев 49°N 32°E
Албан хэлэн	Украин хэлэн
Арад түмэн (2001)	77.8% Украиншууд 17.3% Ородууд 4.9% бусад
Шажан (2018)[1]	87.3% Христосой 11.0% Шажангүй 0.8% Бусад 0.9% Харюулагүй
Түрэ засаг	Нэгэдэмэл Хахад Юрэнхылэгшын бүгэдэ найрамдаха улас
• Юрэнхылэгшэ	Владимир Зеленский
• Юрэнхы сайд	Yulia Svyrydenko
Уласай хурал	Дээдэ Рада
Түүхэ
• Киевэй Русь	879
• Галич-Волынь	1199
• Гетманщина	1649 оной 8 һарын 18
• Оросһоо	1918 оной 1 һарын 22
• Австриһаа	1918 оной 11 һарын 1
• Нэгэдэлгын акт	1919 оной 1 һарын 22
• ЗХУ-һаа	1991 оной 8 һарын 24
• Мүнөөнэй Үндэһэн хуули	1996 оной 6 һарын 28
Дэбиcхэр газар
• Бүхэлидөө	603,628 км2 (45)
• Уһанай хуби (%)	7
Хүн зон
• Тоосоо 2021	41,442,615[2] (35)
• Тоололго (2001)	48,457,102
• Нягтарал	73.8
ДНБ (ХАШТ)	2020 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$429.947 тэрбүм[3] (48)
• Нэгэ хүндэ	$10,310[3] (108)
ДНБ (нэрлэһэн)	2020 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$161.872 тэрбүм[3] (56)
• Нэгэ хүндэ	$3,881[3] (119)
ОТББЭ (2018)	26.1[4] бага · 18
ХХИ (2019)	0.779[5] дээдэ · 74
Мүнгэн тэмдэгтэ	Гривня (₴) (UAH)
Сагай бүһэ	UTC+2[6] (EET)
• Зун (ЗС)	UTC+3 (EEST)
Телефоной код	+380
Интернет домэйн	.ua  • .укр

Украина хадаа Европын хоёрдохи томо орон юм. Хорин долоон засаг захиргаанай нэгэжэдэ хубаагдана, тэдэнэй дунда хорин дүрбэниинь можо нютагууд, нэгэниинь автономито бүгэдэ найрамдаха улас (Крым), хоёрынь тусхай эрхэтэй хото (Киев, Севастополь). 2022 оной эсэсэй байдалаар, Орос Украинын 18% оршомые эзэлһэн байна.^[7].

X—XI зуун жэлэй үедэ Украина хадаа Европын эгээн томо, эгээн хүсэтэй улас байһан зүүн славян улас болохо Киевэй Русиин түб байгаа. Хэрүүл тэмсэл, Ехэ Монгол Уласай добтололгоһоо һула болоһон Киевэй Русь Литвагай ехэ гүнлиг, һүүлдэнь Польшо-Литвагай хамтын нүхэрлэлэй бүридэлдэ ороһон байна. Киевэй Русиин соёлой ба шажанай уг гарбал Украинын үндэһэтэнэй үзэл бодолой үндэһэ табиһан юм. XVII зуун жэлэй дунда үедэ полякуудта эсэргүү буһалгаан боложо, казак һетьманщина гэжэ улас байгуулагдаһан. Москвагай үргэлжэлһэн дарамта үзүүлһэншье һаа, һетьманщина 100 гаран жэлэй туршада автономито байжа шадаһан. XVIII зуунай һүүлшын үедэ Ородой эзэнтэ гүрэн Украинын ехэнхи газарые эзэмдэбэ. Хаанта Орос 1917 ондо һандарһанай һүүлдэ, Украина богони хугасаанай бэеэ даанхай болобошье һаа (1917—1920), эрхэтэнэй дайнай үрэ дүндэ Зүблэлтэ Оросто эзэмдэһэн байгаа. 1922 онһоо 1991 он болотор СССР-эй нэгэ холбооной улас, болон СССР-эй үндэһэлэгшэ дүрбэн гэшүүдэй нэгэн байгаа.

Түүхэ

Киевэй хаан Владимирай хэрээснэг бололго

Украина уласай түүхэ зүүн славянуудһаа эхилээ. IX-р зуун жэлэй үедэ Украинын газар нютаг викингүүдээр ударидуулһан зүүн славянуудай эргэншэл болохо Киевэй Русиин түб байһан XII-р зуун жэлдэ хубаагдажа задарһан бэлэй. XIV-р зуун жэлһээ хойшо Украинын газар нютаг бүһэ нютагай хүсэрхэг гүрэнүүдэй хоорондо хубаагдажа, XIX-р зуун жэл гэхэдэ ехэнхи хэһэг Ородой эзэнтэ гүрэндэ шэнгэжэ, бусад Австри-Унгарай эрхэ мэдэл дооро байба. Оросой Октябриин хубисхал, эрхэтэнэй дайнай дараа 1917—1921 оной хоорондо тусгаар тогтонолой түлөөхи үргэлжэлһэн тэмсэл боложо, уламаар Украина 1922 ондо Зүблэлтэ Холбооной анханай бүгэдэ найрамдаха уласуудай нэгэ болобо. Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай үмэнэхэн ба дараахан болон 1954 ондошье Крымые шэлжүүлһэнэй дараа Украинын ССР-эй газар нютаг баруун тиишэ нэмээ. 1945 ондо Украинын ССР НҮБ-ын үндэһэлэгшэ гэшүүн оронуудай нэгэ болоһон түүхэтэй. 1991 ондо СССР задарһанаар Украина дахин тусгаар тогтониһон улас болһон байна. Энэнэй үрэ дүндэ заха зээлиин эдэй засагта шэлжэхэ боложо, найман жэл дараалан эдэй засагай уналтада оробо. Гэбэшье шэнэ зуун жэл эхилһэнһээ хойшо эдэй засаг тогтоборитой хүгжэжэ, ҮНБ-нь жэл бүридөө 7 хубяар нэмэгдэжэ байгаа.

Тусгаар тогтониһонһоо хойшо Украина Оросһоо байгаалиин хии, нефть импортировалхаһаа дулдыдажа байгаа аад, Оростой харилсаан шанга байгаа. 2014 оной Крымэй химаралай үедэ Крымэй хахад аралые Орос гүрэндэ абтажа, зүүн Украинада (Донбасс) дайн эхилһэн, тэндэ Оросой дэмжэһэн хоёр бүгэдэ найрамдаха улас байгуулһан. 2022 ондо Орос гүрэн уласхоорондын хуули журам эбдэн Украинада добтолжо, тэрэ сагһаа хойшо дайн үргэлжэлһөөр.