Дели

Дели (хиндяар दिल्ली, англи: Delhi), Джамна мүрэнэй эрьедэ оршодог Энэдхэгэй ниислэл хото болон холбооной нютаг дэбисхэр зэргэтэй Үндэһэтэнэй ниислэлэй тойрог. 11 008 мянган гаран хүн ажа һууна (2011). Тээбэриин уулзабари; Индира Ганди нэрэмжэтэ улас хоорондын ниидэхэ онгосын буудалтай. Янза бүриин хүнгэн, химиин, шэл-керамикын, хүнэһэнэй, барилгын, полиграфиин ажаүйлэдбэри; металл эдлэл үйлэдбэри ба машина бүтээлгэ. Уран һайхан дархалал. Хоёр дээдэ һургуулинууд. Энэдхэгэй үндэһэтэнэй музей, Үндэһэтэнэй оршон үеын уралигай галерей, Үндэһэтэн хоорондын хүүхэлдэйн музей; Махатма Ганди, Джавахарлал Неругай дурасхал музей.

Дели хото
—  холбооной нютаг дэбисхэр  —
Дели үндэһэтэнэй ниислэлэй тойрог
Skyline of Дели хото
Һүлдэ туг Һүлдэ тэмдэг
Ошибка Lua в Модуль:Location_map/multi на строке 27: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/India" does not exist.Энэдхэгтэхи Дели хото
Улас орон	Энэдхэг
Холбооной нютаг дэбисхэр	Дели
Газар нютаг	1483 км²
Газарай байса	д.н.д. 300 м
Хүн зон	2011 ондо 11 007 835 хүн
Нягтарал	11 297 хүн/км²
Нютагай олон	Делиинхид
Дарга	Канвар Сайн
Сахим газар	delhi.gov.in (хинди)

Эртын үедэ Индрапрастха гэжэ нэрэтэй байгаа. 1206 онһоо Делиин султанта уласай, 1526 онһоо Ехэ Могол Уласай ниислэл. 1803 ондо англишуудай эзэмдэһэн. 1911-1947 оной хоорондо Британиин Энэдхэгэй ниислэл хото.

Түмэр багана (V зуунай эхин), Кутб Минар минарет самхаг, хаанай ордонтой ба лалын сүмэтэй Лал-Кила бэхилэлтэ (Улаан форт, XVII зуун) гэхэ мэтэ.

Түүхэ

1639 ондо Шах Джаханай байгуулһан Ред Форт Энэдхэгэй тусгаар тогтонолой үдэр Энэдхэгэй Юрэнхы сайд арад түмэндөө хандажа үгэ хэлэдэг газар болоһон

Дели дунда зуунай үедэ Энэдхэгэй хэдэн эзэнтэ уласай ниислэл боложо байһан болон баруун-хойто Энэдхэг болон Инд-Гангын тала газарай хоорондохи худалдаанай эртын замые дахан байрладаг нэгэ томо хото юм байгаа. Энэ хотодо эртын болон дунда зуунай үетэй холбоотой түүхын хүшөө дурасхал, археологиин олдобори, үлэгдэл олон бии. Моголой эзэн хаан Шахжахан мүнөөнэй "Хуушан Дели" гэһэн хотые байгуулһаниинь 1649-1857 ондо Моголой эзэнтэ гүрэнэй ниислэл боложо байба.

Британиин Зүүн Энэдхэгэй Компани XVIII-XIX зууны үед Энэдхэгэй ехэ хэһэгые хиналтадаа оруулжа, тус компани болон Британиин Энэдхэгэй ударидалга доро Калькутта хотые ниислэл болгобо. Британиин V Георг 1911 ондо ниислэлые Дели руу бусаан нүүлгэжэ, Шэнэ Дели гэжэ нэрэтэй шэнэ хото байгуулхаар болоһоноо зарлаха болотор Калькутта ниислэлэй үүргэ гүйсэдхэбэ. 1947 ондо Энэдхэг Британиин ноёрхолһоо бэеэ дааһан болоһоной һүүлдэ Шэнэ Дели Энэдхэгэй ниислэл болон засаг захиргаанай түб болоһон. Шэнэ Делидэ холбооной засагай газарай гол гол байранууд, энэнь дотор Энэдхэгэй парламент байрлаха болоһон.

Засаг захиргаанай хуубари

Делиин юһэн хорооной харуулһан газарай зураг

№	Хороо	Талмай, км²	Хүн зон, хүн (2011)[1]	Нягтарал, хүн/км²
1	Түб Дели	25	578 671	23146,84
2	Хойто Дели	59	883 418	14973,19
3	Урда Дели	250	2 733 752	10935,01
4	Зүүн Дели	64	1 707 725	26683,20
5	Зүүн Хойто Дели	60	2 240 749	37345,82
6	Урда Баруун Дели	421	2 292 363	5445,04
7	Шэнэ Дели	35	133 713	3820,37
8	Баруун Хойто Дели	440	3 651 261	8298,32
9	Баруун Дели	129	2 531 583	19624,67
	Ниитэ	1483,0	16 753 235	11296,85

Эгэшэ дүү хото

•  Америкын Нэгэдэһэн Улас, Вашингтон хото^[2]
•  Америкын Нэгэдэһэн Улас, Чикаго ^[3]
•  Оросой холбоото улас, Москва ^[3]
•  Япон, Токио ^[3]
•  Малайзи, Куала-Лумпур ^[3]
•  Урда Солонгос, Сеул ^[3]
•  Нэгэдэһэн Хаанта Улас, Лондон ^[3]

Зурагууд

• 
  Кутб Минар
• 
  Дэлхэйдэ эгээн томо энэдхэг шажанай Акшардхам сүмэ
• 
  Түмэр багана, V зуун
• 
  Энэдхэгэй хаалга
• 
  Джама Масджид