Шеран заманаш

Шера́н за́манаш — шеран гуонехь билгалдоккху дакъа.

ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Шеран заманаш (маьӀнаш).

Шеран заманаш къастайо:

• Рузман шеран заманаш — дукхаха болчу мехкашкахь шо доькъу йеа замане, хӀора а кхоккха рузман бутт хӀораннехь а. Амма хӀиндин рузма, масала, шо доькъу 6 замане, шишша бутт хӀораннехь а^[1], ткъа саамийн рузмано — бархӀ замане^[2][3].
• Астрономин шеран заманаш лору малх цӀа кхачаран меттигашца (Ӏа, аьхке) а, де-буьйса нисдаларца (гуьйре, бӀаьсте) а^[4][5].
• Фенологис Ӏаламан хиламийн хьесапашца ("зама" кхетам лелош) билгалйоккху хӀора шеран климатан зама йолаяларан хенаш а, йохалла а. ХӀора зама къастало шен амале хенан-хӀоттаман а, температуран а хьолашца.

Шеран заманаш хийцаялар доьзна шарахь планета мелхан гуонаха хьийзаран муьрца а, орбитан экъанал Дуьненан сема таӀарца а, кӀеззига орбитан эллипс хиларца а.

Шеран заманаш рузманехь

Юккъерачу шораллашкахь дукха хьолахь леладо формалан рузманца шо декъар цхьабосса муьрашка. Масала, къилбаседа эхиган алсамчу мехкашкахь тӀеэцна шеран зама йолаяларан а, чекхъяларан а терхьаш:

• Гуьйре — 23 сентябрь - 21 декабрь;
• Ӏа — 22 декабрь - 20 март.
• БӀаьсте — 21 март - 21 июнь;
• Аьхке — 22 июнь - 22 сентябрь;

Россехь тӀеэцна лахара терхьаш:

• гуьйре — 1 сентябрь - 30 ноябрь;
• Ӏа — 1 декабрь - 28 февраль (29 февраль високосан шерашкахь);
• бӀаьсте — 1 март - 31 май;
• аьхке — 1 июнь - 31 август;

• 
  Гуьйре
• 
  Ӏа
• 
  БӀаьсте
• 
  Аьхке

Шеран заманаш хийцаяларан астрономин

Дуьне хьийзаран сема таӀар — коьрта бахьна ду шеран заманаш хийцаяларан

Июнехь малх цӀа кхачар. Беснашца гайтина тайп-тайпана дийнан дохалла йолу зонаш (къилбаседа эхиг лакхахь)

UTC-ца малх цӀа кхачаран, де-буьйса нисдаларан терахь а, хан а
шо	БӀаьстенан де-буьйса нисдалар Март[6]		Аьхкенан малх цӀа кхачар Июнь[7]		Гуьйренан де-буьйса нисдалар Сентябрь[8]		Ӏаьнан малх цӀа кхачар Декабрь[9]
	де	хан	де	хан	де	хан	де	хан
2010	20	17:32:13	21	11:28:25	23	03:09:02	21	23:38:28
2011	20	23:20:44	21	17:16:30	23	09:04:38	22	05:30:03
2012	20	05:14:25	20	23:08:49	22	14:48:59	21	11:11:37
2013	20	11:01:55	21	05:03:57	22	20:44:08	21	17:11:00
2014	20	16:57:05	21	10:51:14	23	02:29:05	21	23:03:01
2015	20	22:45:09	21	16:37:55	23	08:20:33	22	04:48:57
2016	20	04:30:11	20	22:34:11	22	14:21:07	21	10:44:10
2017	20	10:28:38	21	04:24:09	22	20:01:48	21	16:27:57
2018	20	16:15:27	21	10:07:18	23	01:54:05	21	22:22:44
2019	20	21:58:25	21	15:54:14	23	07:50:10	22	04:19:25
2020	20	03:49:36	20	21:43:40	22	13:30:38	21	10:02:19
2021	20	09:37:27	21	03:32:08	22	19:21:03	21	15:59:16
2022	20	15:33:23	21	09:13:49	23	01:03:40	21	21:48:10
2023	20	21:24:24	21	14:57:47	23	06:49:56	22	03:27:19
2024	20	03:06:21	20	20:50:56	22	12:43:36	21	09:20:30
2025	20	09:01:25	21	02:42:11	22	18:19:16	21	15:03:01
2026	20	14:45:53	21	08:24:26	23	00:05:08	21	20:50:09
2027	20	20:24:36	21	14:10:45	23	06:01:38	22	02:42:04
2028	20	02:17:02	20	20:01:54	22	11:45:12	21	08:19:33
2029	20	08:01:52	21	01:48:11	22	17:38:23	21	14:13:59
2030	20	13:51:58	21	07:31:11	22	23:26:46	21	20:09:30
2031	20	19:40:51	21	13:17:00	23	05:15:10	22	01:55:25
2032	20	01:21:45	20	19:08:38	22	11:10:44	21	07:55:48
2033	20	07:22:35	21	01:00:59	22	16:51:31	21	13:45:51
2034	20	13:17:20	21	06:44:02	22	22:39:25	21	19:33:50
2035	20	19:02:34	21	12:32:58	23	04:38:46	22	01:30:42
2036	20	01:02:40	20	18:32:03	22	10:23:09	21	07:12:42
2037	20	06:50:05	21	00:22:16	22	16:12:54	21	13:07:33
2038	20	12:40:27	21	06:09:12	22	22:02:05	21	19:02:08
2039	20	18:31:50	21	11:57:14	23	03:49:25	22	00:40:23
2040	20	00:11:29	20	17:46:11	22	09:44:43	21	06:32:38
2041	20	06:06:36	20	23:35:39	22	15:26:21	21	12:18:07
2042	20	11:53:06	21	05:15:38	22	21:11:20	21	18:03:51
2043	20	17:27:34	21	10:58:09	23	03:06:43	22	00:01:01
2044	19	23:20:20	20	16:50:55	22	08:47:39	21	05:43:22
2045	20	05:07:24	20	22:33:41	22	14:32:42	21	11:34:54
2046	20	10:57:38	21	04:14:26	22	20:21:31	21	17:28:16
2047	20	16:52:26	21	10:03:16	23	02:07:52	21	23:07:01
2048	19	22:33:37	20	15:53:43	22	08:00:26	21	05:02:03
2049	20	04:28:24	20	21:47:06	22	13:42:24	21	10:51:57
2050	20	10:19:22	21	03:32:48	22	19:28:18	21	16:38:29

Шеран заманаш хийцаяларан бахьнаш эклиптикан экъанера дуьненан сема таӀар а, Дуьне Мелхан гуонаха хьийзар а. Сема таьӀна яцахьара дийнан а буьйсанан а йохалла Дуьненан муьлххачу меттигехь а цхьатерра хир яра, дийнахь малх хьалабер бара цхьаьна локхалле дерриг шарахь а.

Вайн заманахь планетан семано бо орбитан экъанца 66,56° са^[10].