Киров облаçĕ

Киров облаçĕ (выр. Кировская область) — Раççей Федерацийĕн субъекчĕ. Раççей Федерацин Атăл федераци тăрăхне тата Атăл-Вятка районне кĕрет.

Киров облаçĕ Кировская область
Киров облаçĕн ялавĕ Киров облаçĕн гербĕ
Тĕп хули	Киров
Лаптăкĕ - Пĕтĕмпе - шыв пайĕн %.	30 120 374 км²
Халăх йышĕ - Пĕтĕмпе - Йышлăх	42 1 138 112 çын патнелле (2023) 9,45 çын çын/км² патнелле
Федераци тăрăхĕ	Атăлçи федераци тăрăхĕ
Экономика регионĕ	Атăл-Ветке районĕ
Регион номерĕ	43
Патшалăх чĕлхисем	вырăс
Облаç пуçлăхĕ	Соколов Александр Валентинович
Саккун тăвакан пухăвăн председателĕ	Береснев Роман Александрович
Гимн	Киров облаçĕн гимнĕ
Вăхăт тăрăхĕ	ГВ +0300

Лаптăк — 120,8 пин çм²
Администраци центрĕ — Киров хули.

Истори

Киров облаçне Чулхула Енĕн территоринчен касса илнĕ те 1934 çулхи раштавăн 7-мĕшĕнче туса хунă. 1936 çулчен — Киров Ен шутланнă, 1936 çулхи раштав уйăхĕнче — Киров облаçĕ пулса тăнă.

Халӑх йышӗ

Облаçри халăх йышĕ — 1426,9 пин çын (2006). Йышлăхĕ: 11,8 çын/çм² (2007), хулара: 71,7 % (2007). Ӗçлекен халăх йышĕ — 911 пин çын.

XX тата XXI ӗмӗрсем хушшинче Ветке тӑрӑхӗнчи халӑх йышӗн тӳпи, XIX ӗмӗрĕн вӗҫнелле Раҫҫейри мӗнпур халӑхӑн 4,2% пулнӑскер, 0,8% таран чакнӑ.

Росстат кӑтартӑвӗсем тӑрӑх облаҫри халӑх йышӗ 1 138 112 ҫын шутланать. Халӑх йышлӑхӗ — 9,45 ҫын/ҫх². Хулари халӑхăн йышлăхӗ — 78,7% (2002).

Пурӑнан халӑхсен йышӗ

2010 ҫулхи халӑх ҫыравӗпе килӗшӳллӗн:

вырăссем — 1 199 691 ҫын,

тутарсем — 36 457 ҫын,

çармăссем — 29 598 ҫын,

удмуртсем — 13 639 ҫын,

украинсем — 7718 ҫын,

халӑх ятне палăртманнисем — 35 585 ҫын.

Кунта вырăссем — 91,8 %, марисем — 2,6 %, тутарсем — 2,2 %, удмуртсем — 1,4 % тата ыттисем пурăнаççĕ^{[ҫӑлкуҫа палӑртмалла]} .

Климат

Климат облаçре лăпă континентлĕ. Кăрлачри вăтам температура -14°С, утăри вăтам температура +17°С; çулталăкри нӳрĕк шайĕ - 500 мм яхăн. Облаçри çĕр нӳрĕклĕ шутланать.

Тавралăхĕ

Раççей Федерацин хура тăпраллă касинче, Раççейĕн Европа пайĕн çурçĕр-тухăçĕнче вырнаçнă. Облаçĕн рельефĕ — сăртлă, варринче - Ветке Увалĕсем, çурçĕр-тухăçĕнче - Тури Чулман Атăл сăртлăхĕ, çурçĕрте - Çурçĕр Увалĕсем. Паллă шывĕсем: Ветке, Чулман Атăл.

Транспорт

Киров хулинче аэропорт Победилово ĕçлет.

Киров облаçĕ витĕр чукун çулсем Раççейĕн тĕп çĕрĕсене Уралпа, Çĕпĕрпе тата Инçет Тухăçпа (Транссиб), çурçĕрпе кăнтăр регионĕсене Киров-Котлас магистралĕ çыхăнтарать. Чукун çулсем 1098 çм çити тăсăлаççĕ.

Автотрассăсен тăсăлăвĕ — 9086 çм.

Шыв тĕп çулĕ Нухрат. Шыв çулĕсен пур вăрăммăшĕ - 1800 çм.

Промăçлăхĕ

Пысӑк савутсем

Машина тăваслăх тата металлобработка:

• ОАО «Вятка машина тăвакан «АВИТЕК» завочĕ 2022 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 15-мӗшӗнче архивланӑ.,
• ОАО «Электромашина тăвакан «Лепсе» завочĕ
• ОАО «Ново–Вятка»
• ОАО «Вятка-Уçланкă машина тăвакан «Молот» завочĕ 2008 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
• ОАО «Кирскабель»
• ОАО «Çу 1 ячĕллĕ Киров машзавочĕ» 2008 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ.
• ОАО «Белохолуница машина тăвакан завочĕ» 2008 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ.,
• ОАО «Киров станок тăвакан савучĕ».

Химипе нефтехими промăçлăхĕ:

• ОАО «Кирово-Чепецкий химический комбинат им. Б. П. Константинова» (каçă 2008 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.)
• ОАО «Шинный комплекс «Амтел – Поволжье»

Апат-çимĕç промăçлăхĕ:

• ОАО «Киров аш-какай комбиначĕ» 2008 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
• ОАО «Слобода аш-какай комбиначĕ»
• ОАО «Киров маргарин завочĕ» 2008 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ.
• ЗАО «Киров сĕт-çу комбиначĕ» 2007 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ.
• ОАО «Киров кондитер-макарон комбиначĕ»
• ОАО «Уржум спирт-водкă завочĕ»(ĕçлемен каçă)
• ОАО «Слобода спирт-водкă завочĕ» 2008 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.
• УАО «Вятич».

Ял хуҫалӑхӗ

2021 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗ тӗлне ялти халӑх йышĕ 272 610 ҫын шутланнӑ, Киров облаҫӗнче пурӑнакан мӗнпур халӑхӑн 22% пулать.

Ял хуҫалӑх производствинчи тавар отраçлӗнче выльӑх-чӗрлӗх ӗрчетесси малти вырӑнта тӑрать, ытларах сӗт-ҫупа аш-какай туса илессипе палӑрать. Тӗпрен ҫакнашкал ял хуҫалӑх культурисене ӳстереҫҫӗ: пӗрчӗллисем, ҫӗрулми, йӗтӗн тата пахча-ҫимӗҫ. Тӗш тырӑсен хушшинче ытларах пайӗ кӗрхи ырашпа фураж культурисене пырса тивет. Ял хуҫалӑх производстви облаҫӑн апат-ҫимӗҫ хӑрушсӑрлӑхне тивӗҫтерет. Туса илнӗ выльӑх-чӗрлӗх продукцийӗн 20% таран облаҫӗн тулашне турттараҫҫӗ, тӗпрен илсен — ҫӗршывӑн ҫурҫӗр регионӗсене илсе каяҫҫӗ.

Выльӑх-чӗрлӗх ӗрчетесси

Отраçлӗн тӗп вырӑнӗнче сӗт туса илме выльӑх-чӗрлӗхӗ ӗрчетесси тӑрать. 2020 ҫулта 750 пин тонна сӗт суса илнӗ, ҫакӑ 2019 ҫулхипе танлаштарсан 104% пулать. Облаҫри ял хуҫалӑх организацисенче пĕр ӗнерен вӑтамран 7950 кг сӗт суса илнӗ. Выльӑх-чӗрлӗх тата кайӑк-кӗшӗк аш-пăщне 85 пин тонна туса илнӗ, 619 млн ҫӑмарта пуçтарса хатӗрленӗ, ҫакӑ вара иртнӗ ҫулхинчен 14% нумайрах.

2021 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне мӗнпур категориллӗ хуҫалӑхсенче 246,8 пин пуҫ мӑйракаллӑ шултра выльӑх (-0.3%) шутланнӑ, ҫав шутра 101,8 пин ӗне (+1,6%), 238,4 пин пуҫ сысна (+14,6%), 52,2 пин сурӑхпа качака (+0,1%), 2844,1 пин пуҫ кайӑк (+6,8%).

2021 ҫул хушшинче Киров облаҫӗнчи ял хуҫалӑх организацийӗсенче 733,6 пин тонна ӗне сӗчӗ туса илнӗ, ҫакӑ 2020 ҫулхипе танлаштарсан 3,4% ытларах. Ял хуҫалӑх организацийӗсенче сӗт туса илессипе облаç Раҫҫей Федерацийӗнче пиллӗккĕмӗш вырӑнта тӑрать. 2021 ҫулта ял хуҫалӑх организацийӗсенче пӗр ӗнерен 8040 килограмм сӗт суса илнӗ (2010 ҫулта – 4820, 2015 ҫулта – 6536 килограмм).

Ӳсентӑран тирпелесси

2022 ҫулта аграрисем тӗш тырӑна пысӑк калӑпӑшпа пуҫтарнӑ. 309,2 пин га тӗш тырӑпа пӑрҫа йышши культурӑсене ҫапнӑ, 825,8 пин тонна тырӑ ҫапнӑ, тухӑҫлӑхӗ гектартан 26,7 ц пулнӑ.

Пӗрчӗллӗ тата тӗш тырӑллӑ культурӑсене пӗтӗмӗшпе пухса кӗртни 2020 ҫулта 740 пин тоннӑпа танлашнӑ, тухӑҫлӑхӗ гектартан 24,7 ц пулнӑ (2019 ҫулта 730 пин тонна, тухӑҫлӑхӗ 26,1 ц/га). 299 пин гектарти тырра арманта авăртнӑ.

Тырӑ акнӑ лаптӑксем:
год	1959	1990	1995	2000	2005	2010	2015
пин гектар	2810	2193,9	1838,1	1626,9	1207,9	853,0	862,8

Каçăсем

• Киров облаçĕн картти 2011 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 20-мӗшӗнче архивланӑ.
• Киров облаçĕн Ертӳçлĕхĕн официаллă сайчĕ 2005 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.
• Киров облаçĕ "Пĕтĕм Раççей" справочник-каталогра 2009 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
• Киров облаçĕн ялавĕпе гербĕ
• Киров облаçĕн Саккун тăвакан Пухăвĕн официаллă сайчĕ