Тутарсем

Тутарсем (тăван ячĕ — тут. татар, tatar, нум. х. татарлар, tatarlar) — Раççейĕн европа пайĕн вăта облаçĕсенче, Атăлçире, Уралçумĕнче, Çĕпĕрте, Казахстанра, Вăтам Азире, Синьцзянра тата Инçет Тухăçра пурăнакан тĕрĕк халăхĕ.

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Тутарсем (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Тутарсем
Ӳкерчĕк:Salih Saydashev.jpg Габдулла Тукай • Хади Такташ • Галиаскар Камал • Гаяз Исхаки Садретдин Максудов • Юсуф Акчурин • Муса Джалиль • Салих Сайдашев Сара Садыкова • Рашид Вагапов • Габдулхай Ахатов • Марат Сафин • Руслан Нигматуллин • Алсу
Тăван ячĕ	Татарлар
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
Пурӗ: 7 млн. яхăн[1] Раççей Федерацийĕ:  5 310 649 (2010 çыр.)[2] Тутарстан: 2 012 571 (2010)[2] Пушкăртстан: 1 009 295 (2010)[2] Челепи облаçĕ: 180 913 (2010)[2] Ăренпур облаçĕ: 151 492 (2010)[2] : 149 873 (2010)[2] : 149 043 (2010)[2] Шаблон:Свердловск облаçĕн ялавĕ: 143 803 (2010)[2] Самар облаçĕ: 126 124 (2010)[2] Перĕм Ен: 115 544 (2010)[2] Хантă-Манси автономи тăрăхĕ — Югра: 108 899 (2010)[2] Тĕмен облаçĕ [[]] (кăнтăр енĕ): 102 587 (2010)[2] Шаблон:Чулхула облаçĕн ялавĕ Чулхула облаçĕ: 44 103 (2010)[2] Узбекистан: 324 080 (2002) [3] - 665,000 (2002) [4] Казахстан: 204 229 (перепись 2009)[5] Караганда облаçĕ: 34 215 (2010)[6] Алма-Ата: 25 619 (2010)[6] Тухăç Казахстан облаçĕ: 21 780 (2010)[6] Кăнтăр Казахстан облаçĕ: 21 429 (2010)[6] Кустанай облаçĕ: 16 706 (2010)[6] Павлодар облаçĕ: 15 532 (2010)[6] Украина: 73 304 (перепись 2001)[7] Донецк облаçĕ: 19 161 (2001 çыр.)[7] Шаблон:Крым ялавĕ Крым АР: 11 090 (2001 çыр.)[7] Туркменистан: 62 000[8] Кăркăсстан: 31 491 (2009 çыр.)[9] Бишкек: 12 712 (2009 çыр.)[10] Чуй облаçĕ:  6 482 (перепись 2009)[11] Азербайджан: 25 900 (2009 çыр.)[12] Баку: 25 171 (2009 çыр.)[12] Турци: 25 000[8] Таджикистан: 19 300 (2000 çыр.)[13] Израиль:15 000 АПШ: 11 000[8] Китай: 7400[8] Беларуç: 7316 (2009 çыр.)[14] Грузи: 3300[8] Литва: 3235 (2001 çыр.)[15] Молдави: 2800[8] Латви: 2739 (2010)[16] Эстони: 2445 (2010)[17] Афганистан: 500  (2005) [18] Польша:  495 (2002 çыр.)[19]
Чĕлхе	тутар, вырăс тата ур.
Тĕн	ислам (суннизм), православи, атеизм тата ур.[20]
Расă тĕсĕ	ытларахăшĕ европеоидсем, сахалрахăшĕ монголоидсем
Кĕрет	Тĕрĕк турачĕ    Кăпчак ушкăнĕ     Атăлçи кĕçĕн ушкăнĕ
Этнос ушкăнĕсем	хусан тутарĕсем, мишерсем, кряшенсем, çĕпĕр тутарĕсем, аçтăрхан тутарĕсем, касимов тутарĕсем, поляк-литва тутарĕсем
Пулса кайни	пăлхарсем, половсем, пăртассем, финн-укăрсем

Раççейри тутар халăх йышĕ 5554,6 пин çын (2002 çулхи халăх çыравĕпе) — Раççейре пурăнан халăхăн 3,83 %^[21]. Раççей Федерацинче йышĕпе иккĕмĕш вырăнта (вырăссем хыççăн). Виççĕ тĕп этнотерритори ушкăна: атăл-урал тутарĕсем, çĕпĕр тата аçтăрхан, хăш чухне поляк-литва тутарĕсене те палăртаççĕ, пайланаççĕ. Тутарсем Тутарстан Республикин çурринчен ытларах пайĕ (52,9 %, 2002 çулхи çыравпа^[22]). Тутар чĕлхи алтай çемьинчи тĕрĕк ушкăнĕн кăпчак кĕçĕн ушкăнне кĕрекен чĕлхе, унăн виççĕ диалект: анăç (мишер), вăта (хусан-тутар) тата тухăç (çĕпĕр-тутар). Тутарсен ытларах пайĕ мăсăльман сунит тĕнне ӗненет, пӗчӗк пайĕ — кряшенсем — Православине ӗненеҫҫӗ.

Йăла

Тутар йăлине кĕнĕ кил-çурт — пураллă, урамран картишпе уйăрнă пӳрт. Пӳртĕн мал енне тĕрлĕ тĕслĕ ӳкерчĕксемпе илемлетнĕ. Аçтăрхан енчи тутарсен, ытларах енĕпе хирте пурăннă йăла юлнипе, çулла пурăнмашкăн юртăна усă курнă.

Çавăн пекех пăхăр

• Çĕпĕр тутарĕсем

Вуламалли

Энциклопеди словарĕсем тата хыпар кĕнекисем

• Народы мира: Историко-этнографический справочник / Тĕп ред. Ю. В. Бромлей; Ред. коллеги: С. А. Арутюнов, С. И. Брук, Т. А. Жданко и др. Институт этнографии АН СССР имени Н. Н. Миклухо-Маклая. — М.: Совет энциклопедийĕ, 1988. — 100 000 экз. (куçар.)
• Народы России: Энциклопедия / Тĕп ред. В. А. Тишков; Ред. коллеги: В. А. Александров, С. И. Брук, Н. Г. Волкова тата ур.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 320-331. — 480 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-85270-082-7 (куçар.)
• Хайруллин Г. История татар 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
• Баяр А. Тайная история татар 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 27-мӗшӗнче архивланӑ.
• Имамов В. Запрятанная история татар 2012 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.
• Ишболдин Б. Очерки из истории татар 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
• Исхаков Д. Татарская нация: история и современное развитие 2011 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
• Римзиль Валеев. Татары у себя дома 2011 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ.
• Фәхретдинов Р. Татар халкы һәм Татарстан тарихы 2019 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ. (Татарский народ и история Татарстана, на татарском языке)
• Ибятов Ф. М. Тохтамыш и Тимур
• Проблемы консолидации татарской нации 2019 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ.
• Фотографии татарского народа в фондах Кунсткамеры. Вся информация защищена, использование в сторонних ресурсах недопустимо, только ссылки на сайт МЭА 2012 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.