Кисан

Кисан (выр. Рязань) — Раççей Федерацийĕн хули, Кисан облаçĕн административлă тĕпĕ. Кисан Мускав, Рузаевка, Ряжск çине каякан чукун çул çинче ларать. Турлатово аэропорт пур.

Топонимика

Тавралăхĕ

Кисан Вырăс тӳремĕнче вырнаçнă, Мускавран150-200 çм вырнаçнă пысăк хула çывăх кăшăлĕ шутне кĕрет.

Географи

Хула Окан сылтăм çыранĕнчен 2 çм вырнаçнă, çакăнтах Окана Трубеж юппи юхса кĕрет. Ока çинчи чи пысăк пристанĕ Мускавран 196 çухрăмра

Климат

Климат вăтам континентлă. Çулта вăтам нӳрĕклĕхĕ – 550 яхăн мм, вĕсенчен 350 мм ака-юпа тапхăрĕнче ӳкет. Çак территоринче кăра çил пулмасть. Чылай енĕпе, мăран тата çилсем, кăнтăртан тата кăнтăр-анăçран вĕреççĕ.

Халӑх йышӗ

Халăх йышĕ — 512.2 пин çын (2007; 2005 ç. — 515,9 пин, 1975 — 419 пин, 1970 — 350 пин, 1959 — 214 пин, 1939 − 95 пин пулнă).

Хуçалăхĕ

Совет Союзĕн тапхăрĕнче Кисан пысăк промăçлă тĕп пулса тăрать. Халĕ хула облаç хырçине 60 % таран пурлăх парать. Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçиччен промăçлăх пур пурлăхĕн иккĕ виççĕмĕш пайне апат-çимĕç, çамăл тата йывăç тăвакан отраçлисем панă пулсан, вăрçă хыççăн Кисан паллă индустрилллĕ тĕп пулса тăрать — кунта йывăр промăçлăх завочĕсем ӳссе лараççĕ, чылайăшпе машинăтăваканлах.

Инфраструктура

Транспорт

Хулара этем пĕрлĕ тĕп транспорчĕ - автобус, троллейбус, маршрут-такси. Хула айăккинче хулана промзонăпа çыхакан трамвай йĕрĕ пур (кисан трамвайĕ).

Çутĕç

• Кисан патшалăх университечĕ
• Кисан патшалăх агротехнологи университечĕ
• Кисан патшалăх медицина университечĕ
• Кисан патшалăх радиотехника университечĕ
• РФ Юстици министерствин академийĕ
• Кисан çыхăну аслă эрпӳлĕхĕ
• Кисан çар автомобиль институчĕ
• Кисан Сывлăш-десант çарĕсен институчĕ

Этеплĕх, ӳнерлĕх

Музейсем

• Кисан историпе архитектура музей-управлăхĕ
• Кисан облаçĕн патшалăх И.П.Пожалостина ячĕллĕ ӳнер музейĕ
• Музей истории воздушно-десантных войск
• И.П. Павлова академикăн музей-кил-йăви
• С.А. Есенинăн патшалăх музей-управлăхĕ (Константиново сали)

Театăрсем

Кисанра патшалахăн виçĕ театăрĕ:

• Кисан облаçĕн патшалăх ача-пăча тата çамрăксен театăрĕ (Кисан çамрăк кураканăн театăрĕ)
• Кисан облаçĕн патшалах драма театăрĕ
• Кисан патшалăх пукане театăрĕ

Çаплах темиçе театр йĕркеленӳлĕхĕ:

• Театр ĕçтешлĕхĕ «ПРЕМЬЕР-А»
• Театр лабораторийĕ Костин Дом
• Кисан патшалăх циркĕ

Паллă вырăнĕсем

Кисан Кремлĕ

Спорт

Кисанра профессиллĕ спорт çакăн пек

• футболра - арçын ФК Рязань^[1] (ПФЛ иккĕмĕш дивизионĕ, зона «Центр») хĕрарăм Рязань-ВДВ
• баскетболра - БК Рязань (Суперлига Б)^[2]
• хоккейре - ХК Рязань (Аслă Лига, дивизион «Анăç»)^[3]

Кисанра çак спорт çурт-йĕрĕ пур:

1. "Олимпийский" спорт керменĕ - пăр керменĕ, 2700 вырăн
2. "ЦСК" - стадион, 10000 яхăн вырăн, ЦПКиО, Семашко ур.,1.
3. "Локомотив" - стадион, чукун çул ĕçтĕшĕсен паркĕ, Пĕрремĕш Май просп.,49а.
4. СДЮСШОР "Олимпиец"(малтан "Спартак") - стадион, 6000 вырăнлă трибуна тăваççĕ, Маяковский ур.,44.
5. "Юность" - витĕмлĕ спорткомплекс, 200 м чупмалли çулсемпе, альпинизм секцийĕ, горроща, ленпоселок.
6. "Родной Край" - спорткомплекс, самбо.
7. "Золотые Купола" - футбол уйне тăваççĕ.
8. Пионерсен керменĕ - баскетбол залĕ.
9. "Комета" – спорт кĕрешĕвĕсен тĕпĕ.
10. "Агрокомплект" - стадион.
11. ЦПКиО территоринчи теннис корчĕсем.
12. "Буревестник" - бассейн, горроща, Семашко ур.,56.
13. "Чайка" - бассейн, Октябрь ур.,63.
14. "Сокол" - стадион, Дягелево.

Кисан МХХ

Инçекурав

• ГТРК "Ока"
• ОГТРК "ТКР" (ОГТРК "Край Рязанский") 2009 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
• Телекомпания "Эхо"
• 35 канал — Рязань
• 9-й канал
• ТРК "Либурна"

Радио

• Родное радио
• Радио ОК
• Дорожное радио
• Ретро FM
• Радио Спорт
• Авторадио — Рязань
• Европа Плюс — Рязань
• Радио 7 — Рязань
• Русское радио — Рязань
• Серебряный дождь — Рязань
• Радио Шансон — Рязань
• Радио "Р-21"

Пресса

• Рязанские ведомости облаç хаçачĕ, Кисанра 1997 çулхи ака уйăхĕнчен тухать
• МК в Рязани 2021 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ. - Московский Комсомолец хаçатăн регионри кăларăмĕ
• Вечерняя Рязань тираж - 10000, калăпăшĕ - 24 стр., эрнере пĕрре, 1998 çултанпа тухать.
• Молодежная среда
• Мещёрская сторона - 24-03-1999 тухать
• Хула панорами
• Информаци тетел-портал "РИФ-новости"

Палăксем

1. И. П. Павлов палăкĕ - 1949, архитектор А. А. Дзержкович), скульптор М. Г. Манизер палăкĕ, филармони çурчĕ çумĕнче, Ленин урамĕ;
2. В. И. Ленин палăкĕ – 1937 çулти çу, 1, архитектор И. Е. Рогожин), скульптор М. Г. Манизер, Ленин лапамĕ;
3. Ф. А. Полетаев палăкĕ (гранит, 1970 çулта туса лартнă, В. Е. Цигаль скульптор, Л. Г. Голубовский архитектор);
4. Сергей Есенин палăкĕ – 1975 çулти юпа, 2, скульптор А.П.Кибальников;
5. К. Э. Циолковский палăкĕ - 1982, скульптор О.К.Комов, архитектор Н.И.Комова, Циолковский урамĕ, драмтеатр çумĕнче;
6. Çĕнтерӳ палăкĕ - 1975, скульптор Б.С.Горбунов, архитекторсем: Н.Н.Истомин, Н.И.Сидоркин, Çĕнтерӳ лапамĕ;
7. Г.К.Петров палăкĕ (Баку 26 Комиссарĕсенчен пĕри) - скульптор Л.Е.Кербель, архитекторсем: Г.Г.Лебедев, Н.И.Сидоркин, Первомай проспекчĕ, Художник Çурчĕ;
8. В.А.Молодцов палăкĕ - скульптор Антонина Усаченко, Октябрь урамĕ;
9. Совет-поляк хĕçпăшалăх туслăхĕ;
10. жертвам Чернобыль палăкĕ, Баку 26 Комиссарĕсен лапамĕ;
11. А.С.Попов палăкĕ – 1995 çулти авăн, 7. КПРТУ;
12. П.А.Костычев палăкĕ - КПАТУ;
13. В.Ф.Уткин палăкĕ;
14. В.Ф.Маргелов çар генералĕн палăкĕ;
15. Георгий Победоносец палăкĕ - 2005, скульптор Вячеслав Клыков;
16. Евпатий Коловрат палăкĕ – 2007 çулти юпа, 18, скульптор Олег Седов;
17. Кисан Олегĕн палăкĕ - 2007 юпа, 28, скульптор Зураб Церетели;
18. М.Е.Салтыков-Щедрин палăкĕ – 2008 çулти ака, 11, скульптор Иван Черапкин;
19. М.Д.Скобелев генерал палăкĕ.
20. В. И. Ленин палăкĕ, гипс, "Рязцветмет" патĕнчи сквер, 2008 çулти чӳк, 15 сирпĕтсе янă.

Кисан хулин чыслă гражданĕсем

Кисан хулин чыслă гражданĕсем

Хушамачĕ Ячĕ Ашшĕ ячĕ	Тивĕç ята панă вăхăт
Аксёнов Владимир Викторович	1976, чӳк, 29
Алексеев Василий Иванович	1975
Анурова Антонина Яковлевна	1987, çу, 27
Архимандрит Авель (Македонов)	2006, çу, 28
Балакина Юлия Николаевна	1995, авăн, 20
Бардина Мария Дмитриевна	1988, юпа, 24
Белова Зоя Васильевна	1989, çу, 25
Богдановский Лев Константинович	1988, çу, 26
Буланов Владимир Матвеевич	2000, çурла, 25
Вагнер Георгий Карлович	1992, çĕртме, 19
Василенко Юлий Романович	1995, авăн, 20
Горазеева Лидия Владимировна	2008, çу, 26
Горбунов Борис Семенович	1998, çурла, 27
Грищенко Борис Анатольевич	1994, çĕртме, 6
Есаков Михаил Иванович
Жаворонков Борис Иванович
Живописцев Лев Константинович	1999, çурла, 19
Зайцев Владимир Петрович
Земцов Юрий Петрович	1997, авăн, 11
Злобин Владимир Константинович	2007, авăн, 13
Илларионова Анна Ивановна	1988, çу, 26
Иловайский Дмитрий Иванович
Каширин Евгений Николаевич	2006
Кибальников Александр Павлович	1975, юпа, 4
Кирьянов Петр Павлович	1988, çу, 26
Коростылев Вячеслав Васильевич	1997, авăн, 11
Курицына Зинаида Михайловна	1998, çурла, 27
Лиферов Анатолий Петрович
Макарова Анна Ивановна	1995, авăн, 20
Макеев Иван Степанович
Максимова Лариса Ивановна
Малахов Михаил Георгиевич	1993, чӳк, 12
Марков Владимир Константинович
Мееревич Константин Николаевич	1996, ака, 22
Кисан тата Касимов митрополичĕ Симон (Сергей Михайлович Новиков)	2001, çурла, 23
Орешкин Павел Тимофеевич	1995, авăн, 20
Перов Иван Федорович
Поляков Николай Павлович	1988, юпа, 24
Прокофьев Анатолий Сергеевич	1999, çурла, 19
Прокушев Юрий Львович	1988, юпа, 24
Слюсарь Альберт Евдокимович	2003
Солженицын Александр Исаевич	1990, авăн, 20
Татанов Иван Васильевич	1994, пуш, 15
Тимонин Павел Федорович	1996, ака, 17
Титов Михаил Михайлович	1999, çурла, 19
Трепольский Николай Васильевич	1989, çу, 25
Уткин Алексей Федорович
Уткин Владимир Федорович	1987, çу, 27
Червяков Александр Николаевич	2000, çурла, 25
Чумакова Надежда Николаевна	1992, пуш, 5
Швальб Павел Григорьевич	2007, авăн, 13
Шелковенко Михаил Константинович	2008, çу, 26
Яхнов Геннадий Михайлович	2005, ?? çу

Паллă çыннисем

тĕпчевçĕсемпе конструкторсем

• Иван Павлов
• Константин Циолковский
• Иван Мичурин
• Андрей Марков (асли)
• Владимир Уткин
• Сергей Непобедимый

сăвăçсемпе çыравçăсем

• Сергей Есенин
• Константин Паустовский
• Михаил Салтыков-Щедрин
• Яков Полонский
• Нина Краснова
• Константин Симонов

ӳнерçĕсем

• Иван Пожалостин
• Николай Ефимов

артистсем

• Эраст Гарин
• Александр Фатюшин
• Ирина Розанова.

Тăванлă хуласем

• Брессюир (Франци), с 1997
• Ловеч (Болгари), с 1964
• Мюнстер (Германи), с 1989
• Сюйчжоу (Китай), 1998

Çаплах Кисан çак хуласемпе пĕрле ĕçлет:

• Алессандри (Итали), с 2006
• Крушевац (Серби), с 2000
• Омиш (Хорвати)
• Острув-Мазовецка (Польша)

Çĕнĕ Афонпа туслăхпа пĕрĕçлĕх килĕшĕвне (Абхази Абхази çырасшăн)^[4]

Кисан облаçĕн районĕсем

Ермиш районĕ | Захарово районĕ | Катăм районĕ | Касимов районĕ | Клепиков районĕ | Кораблино районĕ | Милославски районĕ | Михайлов районĕ | Çĕньял районĕ | Пителин районĕ | Пронски районĕ | Путятински районĕ | Рыбновски районĕ | Ряжск районĕ | Кисан районĕ | Сапожковски районĕ | Сарай районĕ | Сасово районĕ | Скопин районĕ | Сăпас районĕ | Старожилов районĕ | Ухоловски районĕ | Чучково районĕ | Шацк районĕ| Шилов районĕ |