Ieithoedd Cymru

Y Gymraeg a'r Saesneg yw dwy brif iaith Cymru: Cymraeg yw iaith frodorol y wlad, ac fe'i siaredir gan ryw 19% o'r boblogaeth, ond Saesneg yw iaith y mwyafrif o'r boblogaeth. Mae bron 100% o'r rhai sy'n rhugl yn y Gymraeg yn medru'r Saesneg hefyd. Wenglish yw'r dafodiaith Saesneg a siaredir yng Nghymru.

Hen synagog Caerdydd

Cymraeg

Prif: Hanes siaradwyr, tiriogaeth a statws y Gymraeg

Ystadegau Cyfrifiad 2001

Mae'r tabl isod yn dangos data Cyfrifiad 2001 ar gyfer gwybodaeth o'r Gymraeg yng Nghymru. Mae'r rhif yn y golofn "Pob person 3 oed a throsodd" yn dynodi holl boblogaeth ardal y rhes honno oedd 3 mlwydd oed a throsodd amser y cyfrifiad; mae'r rhifau yn y colofnau eraill yn dynodi'r canran o'r boblogaeth a nododd dewis y golofn honno.^[1]

Ardal	Pob person 3 oed a throsodd	Yn deall Cymraeg llafar yn unig	Yn siarad Cymraeg ond ddim yn ei darllen na’i hysgrifennu	Yn siarad a darllen Cymraeg ond ddim yn ei hysgrifennu	Yn siarad, darllen ac ysgrifennu Cymraeg	Cyfuniadau eraill o sgiliau	Dim gwybodaeth am Gymraeg
Cymru	2,805,701	4.93	2.83	1.37	16.32	2.98	71.57
Ynys Môn	64,679	8.73	6.39	2.94	50.51	1.82	29.60
Gwynedd	112,800	5.91	5.75	2.31	60.63	1.50	23.89
Conwy	106,316	7.84	4.03	1.94	23.23	2.63	60.33
Sir Ddinbych	90,085	7.05	3.66	1.74	20.73	2.86	63.96
Sir y Fflint	143,382	4.39	2.13	1.06	10.92	2.89	78.62
Wrecsam	124,024	5.30	2.36	1.17 1	0.90	3.17	77.10
Powys	122,473	6.07	3.19	1.67	15.97	3.18	69.91
Ceredigion	72,884	7.15	4.99	2.73	44.11	2.27	38.76
Sir Benfro	110,182	5.43	3.51	1.64	16.35	2.43	70.65
Sir Gaerfyrddin	167,373	10.45	7.22	3.89	38.96	3.07	36.41
Sir Abertawe	216,226	5.99	2.47	1.37	9.38	3.26	77.53
Castell-nedd Port Talbot	130,305	6.52	3.26	1.69	12.83	4.51	71.18
Pen-y-bont ar Ogwr	124,284	4.28	1.61	0.88	8.09	5.06	80.08
Bro Morgannwg	115,116	2.92	1.57	0.69	8.81	2.92	83.10
Caerdydd	294,208	2.93	1.40	0.71	8.75	2.52	83.69
Rhondda Cynon Taf	223,924	4.26	1.66	0.83	9.79	4.55	78.92
Merthyr Tudful	54,115	4.03	1.71	0.97	7.35	3.68	82.26
Caerffili	163,297	2.83	1.72	0.67	8.52	2.93	83.33
Blaenau Gwent	67,795	2.19	1.90	0.59	6.56	2.07	86.69
Tor-faen	88,062	1.93	1.93	0.69	8.08	1.84	85.53
Sir Fynwy	82,351	2.05	1.60	0.60	6.82	1.79	87.14
Casnewydd	131,820	1.88	1.77	0.61	7.18	1.92	86.63
Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog	31,730	4.89	2.23	1.24	11.98	3.34	76.31
Parc Cenedlaethol Arfordir Sir Benfro	21,919	5.80	3.39	1.83	18.08	2.52	68.39
Parc Cenedlaethol Eryri	24,702	6.13	5.25	2.30	54.52	1.66	30.15

Saesneg

   Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Dwyieithrwydd

Mae y bumed ran o boblogaeth Cymru yn ddwyieithog yn y Gymraeg a'r Saesneg. Cefnogir y cysyniad o "Gymru ddwyieithog" gan nifer o sefydliadau, mudiadau cymdeithasol, a phleidiau gwleidyddol, yn cynnwys Plaid Cymru,^[2] Cymdeithas yr Iaith Gymraeg,^[3] y Ceidwadwyr Cymreig,^[4] a'r cyn-Brif Weinidog Rhodri Morgan.^[5]

   Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Lladin

Prif: Yr iaith Ladin yng Nghymru

Daeth yr iaith Ladin i Gymru yn ystod oes yr Ymerodraeth Rufeinig. Parhaodd yn iaith y werin am ychydig canrifoedd, nes twf grŵp ethno-ieithyddol y Cymry. Lladin oedd yr iaith ryngwladol drwy gydol yr Oesoedd Canol, cyn iddi golli statws i Saesneg yn y cyfnod modern.

Romani

Bu dafodiaith y Roma yng Nghymru, gelwir heddiw yn Romani Cymraeg yn goroesi yn y gogledd hyd at 1950, ac er ei fod yn ffurf ar Romani ac felly o deulu'r ieithoedd Indo-Ariaidd, mae ganddi nifer o fenthyceiriau Cymraeg a Saesneg. Cyfarfu Derek Tipler â charfan o Roma oedd yn medru'r iaith yn Sir Gaernarfon yn 1950. Manfri Wood yw'r siaradwr rhugl olaf yn yr iaith Romani a wyddys amdano yng Nghymru, a bu farw tua 1968.^[6]

Cyfeiriadau

1.  Ystadegau Allweddol ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghymru (tudalen 39, tabl KS25). Cyfrifiad 2001. Swyddfa Ystadegau Gwladol. Adalwyd ar 21 Mai, 2008.
2.  Ein nod: Cymru Ddwyieithog. plaidcymru.org. Adalwyd ar 4 Mehefin, 2008.
3.  Deddf Iaith Newydd 2008 - Llyfryn Esboniadol. cymdeithas.org. Adalwyd ar 4 Mehefin, 2008. "Credwn fod y tri phennawd yma yn crynhoi’r elfennau y mae’n allweddol i’r Llywodraeth eu cynnwys yn y Gorchymyn, os ydyw o ddifrif ynghylch creu deddfwriaeth effeithiol mewn perthynas â’r Gymraeg, ac adeiladu Cymru ddwyieithog."
4.  Maniffesto ar gyfer etholiadau Cynulliad 2007. Y Ceidwadwyr Cymreig. Adalwyd ar 4 Mehefin, 2008. "Mae angen i ni gymryd cam mentrus arall ac ymrwymo ein hunain i greu cenedl gwbl ddwyieithog."
5.  David Collins a'i 'brain-dead language'. cymdeithas.org. Adalwyd ar 4 Mehefin, 2008. "Our policy is to promote a healthy bilingual Wales where the rights of people to speak Welsh and English are guaranteed. We want to see a bilingual future for Wales."
6. Donald Kenrick, Historical Dictionary of the Gypsies (Romanies) ail argraffiad (Plymouth: Scarecrow Press, 2007), tt. 289–90