Math o drychinebau naturiol sy'n cynnwys symudiadau tir, a achosir yn aml gan ansefydlogrwydd llethr a sbardunwyd gan ddigwyddiad penodol From Wikipedia, the free encyclopedia
Tirlithriad[1] yw'r term am gwymp tir, creigiau, clogwyni, neu lethrau mynydd.[2] Mae tirlithriadau yn cyfeirio at y gwahanol fathau o symudiadau tir enfawr, megis cwympiadau creigiau , methiannau llethrau dwfn, llif llaid, a lafâu llifeiriant.[3] Mae tirlithriadau yn digwydd mewn amrywiaeth o amgylcheddau, a nodweddir gan lethrau serth neu ysgafn, o gadwyni mynyddoedd i glogwyni arfordirol neu hyd yn oed o dan y dŵr,[4] yn yr achos hwn fe'u gelwir yn dirlithriadau tanddwr. Disgyrchiant yw'r prif ysgogiad i dirlithriad ddigwydd, ond mae yna ffactorau eraill sy'n effeithio ar sefydlogrwydd llethrau sydd o dan amodau penodol yn golygu bod y llethr yn dueddol o fethu. Mewn llawer o achosion, mae'r tirlithriad yn cael ei achosi gan ddigwyddiad ffodus fel glaw trwm neu fflachlif, daeargryn, torri llethr i adeiladu ffordd, a llawer o rai eraill, er nad ydyn nhw bob amser yn adnabyddadwy.
Math | slide, trychineb |
---|---|
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia |
Efallai mae'r enghreifft enwocaf a mwyaf trasig o dirlithiad yng Nghymru oedd trychineb Aberfan yn 1966.
Mae tirlithriadau yn digwydd pan fydd y llethr (neu ran ohono) yn mynd trwy rai prosesau sy'n newid ei gyflwr o sefydlog i ansefydlog. Mae hyn yn ei hanfod oherwydd gostyngiad yng nghryfder [5] deunydd y llethr, cynnydd yn y straen [6] a gludir gan y deunydd, neu gyfuniad o'r ddau. Gall newid yn sefydlogrwydd llethr gael ei achosi gan nifer o ffactorau, yn gweithredu gyda'i gilydd neu ar eu pen eu hunain.[7]
Mae llithriad ar yr wyneb yn cynhyrchu tirlithriad, fel màs o bridd a chraig sy'n gwneud disgyniad sydyn fwy neu lai i lawr llethr. Mae haen llithro neu ddadleoli'r màs tir yn gwahanu'r deunydd symudol o'r swbstrad neu'r pridd heb ei symud, yn barhaus. Gall hyd y tirlithriad amrywio, yn dibynnu ar oledd y llethr a/neu ogofa’r llethr, a chyfansoddiad màs y creigiau a’r tir sy’n llithro.
Ar ôl llithro i lawr y llethr, mae màs y cerrig a'r pridd yn ei gyfanrwydd yn cadw strwythur a chysondeb penodol. Mae'r pwynt hwn yn bwysig, oherwydd mae'n ei gwneud hi'n bosibl gwahaniaethu rhwng tirlithriadau a thirlithriadau ac eirlithriadau llaid . Mae tirlithriadau fel arfer yn cael eu hachosi gan erydiad , er bod yna achosion neu ffactorau eraill.
Gall tirlithriadau gael eu hachosi gan ffactorau naturiol neu anthropogenig. Mae yna nifer o achosion naturiol:
Mae dadleoliadau a achosir gan weithred ddynol yn cynnwys yr elfennau hyn:
Oherwydd hinsawdd mwyn a daeareg cymharol diysgog Cymru, prin iawn yw'r enghreifftiau o dirlithriadau mwyaf eithafol. Un enghraifft nodweddiadol Gymreig o dirlithriadau yw bod olion y diwydiant glo yn golygu, fel gydag achos trasig Aberfan, bod tirlithriadau tomeni glo dal yn broblem.
Yr achos enwocaf yw trychineb Aberfan yn 1966 pan lladdwyd 144 o bobl gan gynnwys 116 o blant Ysgol Pantglas wedi i gwastraff tomen glo y pentref lithro dros y pentref wedi cyfnod hir o law ac esgeulusdod gan y Bwrdd Glo.
Er bod y diwydiant glo wedi mynd o'r tir, mae ei heffaith dal i'w gweld. Yn sgil gorlaw Storm Dennis ym mis Chwefror 2020 cafwyd tirlithriad heb domen glo ym mhentref Tylorstown yn y Rhondda.Bu'n rhaid trin y tirlithriad i'w sefydlogi.[24]
Achos arall o dirlithriadau Cymru yw erydu arfordirol. Gwelwyd hyn yn mis Ebrill 2021 pan gwympodd rhan o glogwyn ar draeth ym mhentref Nefyn ym Mhenrhyn Llŷn. Ni bu anafiadau, yn rannol am bod y tirlithriad wedi digwydd ar ddiwrnod tawel ond bu iddo achosi pryder.[25]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.