Brighton

Tref ar arfordir sir seremonïol Dwyrain Sussex, De-ddwyrain Lloegr, ydy Brighton,^[1] sydd ynghyd a'i Hove yn ffurfio Dinas Brighton a Hove. Brighton yw un o drefi glan-môr mwyaf ac enwocaf ym Mhrydain.

Brighton

Math	dinas fawr, ardal ddi-blwyf, tref farchnad, city of United Kingdom
Ardal weinyddol	Dinas Brighton a Hove
Poblogaeth	134,293
Gefeilldref/i	Cali, Dieppe, Reykjanesbær
Daearyddiaeth
Sir	Dwyrain Sussex (Sir seremonïol)
Gwlad	Lloegr
Arwynebedd	82.67 km²
Uwch y môr	22 metr
Cyfesurynnau	50.8208°N 0.1375°W
Cod OS	TQ315065
Cod post	BN1, BN2, BN50, BN88
Ffeiliau perthnasol ar Comin

17 Gorffennaf 2002. The Big Beach Boutique II, dros 250,000 yn gwylio Fatboy Slim yn chwarae'n fyw

Arddangosfa Mini ar ôl taith yrru o Lundain i Brighton

Pier Brighton yn ystod machlud

Mae anheddiad hynafol Brighthelmston yn dyddio o cyn Llyfr Dydd y Farn (1086), ond trodd yn gyrchfan iechyd yn ystod yr 18g a chyrchfan poblogaidd ar gyfer trip un diwrnod gyda dyfodiad y rheilffordd yn 1841. Profiadodd Brighton dŵf poblogaeth cyflym iawn gan gyrraedd uchafbwynt poblogaeth o 160,000 erbyn 1961.^[2] Mae Brighton cyfoes yn ffurfio rhan o glymdref Brighton, Worthing a Littlehampton sy'n ymestyn i lawr yr arfordir, gyda poblogaeth cyfan o tua 480,000.^[3]

Lewes Crescent yn Kemptown

Mae Brighton yn gyrchfan twristiaeth poblogaidd gyda nifer o westai, tai bwyta a chyfleusterau adloniant sydd hefyd yn helpu i weini diwydiant cynhadledd busnes. Mae dinas gyfoes Brighton a Hove hefyd yn ganolfan addysg pwysig gyda dwy brifysgol a nifer o ysgolion Seisnig.

Hanes

Yn Llyfr Dydd y Farn, gelwyd Brighton yn Bristelmestune a sefydlwyd rhent o 4,000 o benwaig.^[4] Ym mis Mehefin 1514, llosgwyd Brighthelmstone i'r ddaear gan yr ysbeilwyr Ffrengig yn ystod rhyfel rhwng Lloegr a Ffrainc. Dim ond rhan o Eglwys Sant Nicholas a phatrwm y strydoedd a adnabyddir heddiw fel y Lanes a oroesodd yr ymosodiad. Cyflawnwyd y darlun cyntaf a wyddwn amdano o Brighthelmstone yn 1545, mae'n dangos beth a gredir yw ymosodiadau 1514.^[5] Yn ystod yr 1740au a'r 1750au, dechreuodd y meddyg Richard Russell o Lewes, ddarnodi defnydd meddyginiaethol dŵr môr Brighton iw gleifion. Erbyn 1780, roedd datblygiad y terasau Rhaglywiaeth wedi dechrau a daeth y pentref yma'n fuan yn gylchfan ffasiynol Brighton. Annogwyd tef y dref yn bellach yn dilyn nawddogaeth y Tywysog Rhaglyw (yn ddiweddarach Siôr IV) ar ôl ei ymweliad cyntaf yn 1783.^[6] Treuliodd lawer o'i amser hamdden yn y dref ac adeiladodd y Pafiliwn Brenhinol drud ac egsotig yn ystod ddyddiau cynnar ei raglywiaeth.

Gyda dyfodiad y rheilffordd yn 1841, daeth Brighton o fewn cyrraedd teithwyr un diwrnod o Lundain, a gwelodd dwf poblogaeth cyflym o tua 7,000 yn 1801 i dros 120,000 erbyn 1901.^[7] Gwelodd yr Oes Fictoraidd adeilad nifer o dirnodau enwog yn Brighton gan gynnwys y Grand Hotel (1864), Pier y Gorllewin (1866) a Pier y Palas (1899).

Enwogion

• Eleanor Vere Boyle (1825-1916), arlunydd
• Frederick Courtenay Morgan (1834-1909), gwleidydd
• Charles Hanbury-Tracy (1840-1922), gwleidydd
• Emily Gravett (g. 1972), darlunydd ac awdures
• Samantha Womack (g. 1972), actores
• Jordan (Katie Price) (g. 1978), model
• Stephanie Parker (1987-2009), actores