Bwrdeistref Ddinesig

Roedd bwrdeistrefi dinesig yn fath o ardal llywodraeth leol a fodolai yng Nghymru a Lloegr rhwng 1835 a 1974.

Bwrdeistref Ddinesig
Also known as	Municipal borough
Categori	Dosbarth llywodraeth leol
Lleoliad	Cymru
Gweld yn	Cyngor Sir
Crëwyd gan	Deddf Corfforaethau Dinesig 1835
Crëwyd	1835
Diddymwyd gan	Deddf Llywodraeth Leol 1972
Diddymwyd	1974
Mathau posibl	Bwrdeistref Ddinesig
Llywodraeth	Gorfforaeth ddinesig
Israniadau	Wardiau

Hanes

Deddf Corfforaethau Dinesig 1835

Roedd bwrdeistrefi wedi bodoli yng Nghymru ers yr oesoedd canol. Erbyn diwedd yr Oesoedd Canol roeddent wedi dod o dan reolaeth frenhinol, gyda chorfforaethau wedi'u sefydlu trwy siarter frenhinol. Nid oedd y corfforaethau hyn yn cael eu hethol yn boblogaidd: yn nodweddiadol roeddent yn oligarchies hunan-ddewisol, yn cael eu henwebu gan urddau masnachwyr neu dan reolaeth arglwydd y faenor. Penodwyd Comisiwn Brenhinol ym 1833 i ymchwilio i'r gwahanol gorfforaethau bwrdeistrefol yng Nghymru. Roedd gan y mwyafrif gynghorau cyffredin hunan-etholedig, yr oedd eu haelodau yn gwasanaethu am oes. Lle'r oedd etholiad, roedd aelodau presennol y gorfforaeth yn aml yn enwebu'r etholwyr i bob pwrpas. Yn dilyn adroddiad y comisiwn brenhinol, cyflwynwyd deddfwriaeth i ddiwygio corfforaethau bwrdeistrefol.

Roedd Deddf Corfforaethau Dinesig 1835 yn darparu ar gyfer ffurf ddiwygiedig o lywodraeth dref, a ddynodwyd yn fwrdeistref ddinesig. Cyflwynodd y Ddeddf system unffurf o lywodraeth tref mewn bwrdeistrefi dinesig, gyda chyngor tref etholedig, yn cynnwys maer, henaduriaid a chynghorwyr i oruchwylio llawer o faterion lleol. Roedd y ddeddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i bob corfforaeth ddinesig gael ei hethol yn unol â masnachfraint safonol, yn seiliedig ar berchnogaeth eiddo. Diwygiodd y Ddeddf 178 o fwrdeistrefi. Ar yr un pryd, sefydlwyd trefn lle gallai deiliaid tai preswyl tref ddeisebu'r Goron drwy'r Cyfrin Gyngor i ganiatáu siarter corffori, gan wneud yr ardal yn fwrdeistref ddinesig.^[1]

Nifer o ddeddfau seneddol pellach ddiwygiodd ddeddfwriaeth 1835. Diddymwyd pob un o'r rhain a'u disodli gan Ddeddf Corfforaethau Dinesig 1882. Darparodd Deddf 1882 a Deddf Llywodraeth Leol 1933 gydgrynhoi'r sail statudol ar gyfer bwrdeistrefi dinesig hyd at eu diddymu. Roedd newid pwysig yn neddfwriaeth 1933 yn dileu hawl deiliaid tai preswyl i ddeisebu corffori. Yn y dyfodol, dim ond cynghorau dosbarth trefol neu wledig presennol a allai wneud deisebau.^[2]

Ni ddiddymwyd ar unwaith y bwrdeisdrefi nas diwygiwyd gan y Ddeddf. Wedi hynny ceisiodd nifer ohonynt siarteri newydd fel bwrdeistrefi dinesig; diddymwyd y rhai na wnaethant yn derfynol ym 1887 gan Ddeddf Corfforaethau Dinesig 1886.

Ddeddf Llywodraeth Leol 1972

Diddymwyd y bwrdeistrefi dinesig ar 1 Ebrill 1974 gan Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Yng Nghymru, cawsant eu disodli gan Dosbarthau.

Yn y rhan fwyaf o achosion, etifeddwyd breintiau dinesig ac arfbais y bwrdeistrefi a ddiddymwyd gan un o'r awdurdodau lleol newydd. Caniatawyd i gynghorau dosbarth wneud cais am siarter i dderbyn statws bwrdeistref, tra daeth bwrdeistrefi dinesig bach yng gymuned olynol gyda chynghorau tref dan arweiniad maer tref. Mewn rhai achosion ffurfiwyd ymddiriedolwyr siarter, sef pwyllgor arbennig o gynghorwyr dosbarth, i barhau â maeriaeth tref neu ddinas.

Bwrdsistref Yng Nghymru

Creu yn 1836

Bwrdeistref Ddinesig	Sir	Crewyd	Diddymwyd	Ailwampio
Beaumaris MB	Anglesey	1836	1974	Anglesey - Ynys Môn
Brecknock MB	Brecknockshire	1836	1974	Brecknock
Carnarvon MB	Caernarfonshire	1836	1974	Arfon
Pwllheli MB	Caernarfonshire	1836	1974	Dwyfor
Aberystwyth MB	Cardiganshire	1836	1974	Ceredigion
Cardigan MB	Cardiganshire	1836	1974	Ceredigion
Cyngor Bwrdeistref Caerfyrddin	Sir Gaerfyrddin	1836	1974	Cyngor Dosbarth Caerfyrddin
Llandovery MB	Sir Gaerfyrddin	1836	1974	Dinefwr
Denbigh MB	Denbighshire	1836	1974	Glyndŵr
Ruthin MB	Denbighshire	1836	1974	Glyndŵr
Flint MB	Flintshire	1836	1974	Delyn
Cardiff MB	Glamorganshire	1836	1889	Cardiff CB
Neath MB	Glamorganshire	1836	1974	Neath
Swansea MB	Glamorganshire	1836	1889	Swansea CB
Monmouth MB	Monmouthshire	1836	1974	Monmouth
Newport MB	Monmouthshire	1836	1891	Newport CB
Llanidloes MB	Montgomeryshire	1836	1974	Montgomery
Welshpool MB	Montgomeryshire	1836	1974	Montgomery
Haverfordwest MB	Pembrokeshire	1836	1974	Preseli
Pembroke MB	Pembrokeshire	1836	1974	South Pembrokeshire
Tenby MB	Pembrokeshire	1836	1974	South Pembrokeshire

1837-82

Bwrdeistref Ddinesig	Sir	Crewyd	Diddymwyd	Ailwampio
Wrexham MB	Denbighshire	1857	1974	Wrexham Maelor
Aberavon MB‡	Glamorganshire	1861	1921	Port Talbot MB
Conwy MB‡	Caernarfonshire	1877[3]	1974	District of Aberconwy

1882–99

Bwrdeistref Ddinesig	Sir	Crewyd	Diddymwyd	Ailwampio
Bangor MB†	Caernarfonshire	1883	1974	Arfon
Lampeter MB†	Cardiganshire	1884	1974	Ceredigion
Cydweli	Sir Gaerfyrddin	1885	1974	Cyngor Bwrdeistref Llanelli
Llanfyllin MB†	Montgomeryshire	1885	1974	Montgomery
Montgomery MB†	Montgomeryshire	1885	1974	Montgomery
Cowbridge MB	Glamorganshire	1887	1974	Vale of Glamorgan
Abergavenny MB	Monmouthshire	1899	1974	Monmouth

1900–39

Bwrdeistref Ddinesig	Sir	Crewyd	Diddymwyd	Ailwampio
Merthyr Tydfil MB	Glamorganshire	1905	1908	Merthyr Tydfil CB
Bwrdeistref Ddinesig Llanelly (1913–66), Llanelli (1966-74)	Sir Gaerfyrddin	1913	1974	Cyngor Bwrdeistref Llanelli
Port Talbot MB	Glamorganshire	1921	1974	Afan
Colwyn Bay MB	Denbighshire	1934	1974	Colwyn
Barry MB	Glamorganshire	1938	1974	Vale of Glamorgan

Gweler hefyd

• Dosbarth Gwledig
• Dosbarth Trefol