Caerwys

Tref fechan a chymuned yn Sir y Fflint, Cymru, yw Caerwys.^[1][2] Saif 8 km (5 milltir) i'r de-orllewin o Dreffynnon. Yng Nghyfrifiad 2001 roedd y boblogaeth yn 1,315.

Caerwys

Math	tref, cymuned
Poblogaeth	1,243, 1,315, 1,283
Daearyddiaeth
Sir	Sir y Fflint
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.246°N 3.307°W
Cod SYG	W04000183
Cod OS	SJ128729
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Hannah Blythyn (Llafur)
AS/au y DU	Becky Gittins (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Hannah Blythyn (Llafur)^[3] ac yn Senedd y DU gan Becky Gittins (Llafur).^[4]

Caerwys

Hanes

Credai rhai archaeolegwyr a hynafiaethwyr fod y dref yn sefyll ar safle hen gaer Rufeinig Varis, ond erbyn heddiw credir mai ger Llanelwy oedd y safle. Mae enw'r dref yn golygu "caer y gwysiau", ac efallai'n deillio o'r ffaith fod llys yn cael ei chynnal yno hyd y 16g.

'Butter Place'; tua 1875.

Cynhaliwyd dwy eisteddfod bwysig yng Nghaerwys yn 1523 a 1567 i bennu rheolau Cerdd Dafod a Cherdd Dant ac i roi trefn ar feirdd a chantorion. Roedd nifer o feirdd gorau'r cyfnod, fel Tudur Aled, Simwnt Fychan a Gruffudd Hiraethog, yn bresennol. (Am fanylion pellach gweler: Eisteddfod Caerwys 1523 ac Eisteddfod Caerwys 1567).

Mae cysylltiad agos rhwng Caerwys â Philadelphia. Hwyliodd meddyg lleol, Thomas Wynne, mewn llong o'r enw Welcome yn 1682 gyda William Penn. Roedd Wynne yn un o sefydlwyr Philadelphia a daeth yn gadeirydd (neu 'Siaradwr') cyntaf y cynulliad cenedlaethol yno yn ogystal â bod yn farnwr rhanbarthol. Seiliwyd cynllun stryd gwreiddiol Philadelphia ar Gaerwys.^[5] Mae enwau Cymraeg i'w gweld ym mhobman yno, ac mae llawer o'r adeiladau yn gopiau o adeiladau a geir yng Nghaerwys.^[6]

Yr eglwys

Er nad yw'r eglwys bresennol yn hen iawn nid yw heb ddiddordeb. Fe'i cysegrir i Fihangel Sant. Mae'r bedyddfaen yn dyddio o 1661 a cheir sgriniau pren hynafol yng nghapel y gogledd. Un o'r creiriau mwyaf diddorol yw clawr arch garreg ac arno ffigwr cerfiedig gwraig, sydd efallai i'w dyddio i'r 13g. Yn ôl traddodiad lleol, claddwyd Elizabeth Ferrers, sef gwraig i Dafydd ap Gruffudd, yn yr eglwys.

Enwogion

• Ganed y llenor a diwinydd Methodistaidd Thomas Jones o Ddinbych ym Mhenucha, ger Caerwys, ym 1756.
• Angharad Llwyd (1780–1866), hanesydd
• Myfanwy Talog (1944–1995), actores

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[7][8][9]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Caerwys (pob oed) (1,283)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Caerwys) (240)			19.4%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Caerwys) (729)			56.8%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Caerwys) (184)			32.3%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Gweler hefyd

• Eisteddfod Caerwys 1523
• Eisteddfod Caerwys 1567