Lili'r Wyddfa

Planhigyn blodeuol lluosflwydd Arctig-Alpaidd a monocotyledon yw Lili'r Wyddfa neu Brwynddail y Mynydd (Cyfenw: Lloydia serotina), sy'n aelod o deulu'r Liliaceae. Lili'r Wyddfa yw'r unig aelod o'r genws Gagea sy'n byw tu allan i ganolbarth Asia. Mae Lili'r Wyddfa yn nodweddiadol o diroedd mynyddig. Yng Ngogledd America fe'i ceir o Alaska hyd New Mexico, ac yn Ewrop yn yr Alpau a Mynyddoedd Carpathia yn ogystal â Chymru. Yr unig le y mae'n tyfu yng ngwledydd Prydain yw ychydig o safleoedd yng ngogledd Eryri; er enghraifft Cwm Idwal. Fe'i ceir hefyd yng nghanol Asia, Siberia, Tsieina, Nepal, Mongolia, Corea a Japan.^[1][2] Yng Ngogledd America fe'i gelwir yn common alplily.

Lili'r Wyddfa
Brwynddail y mynydd yng Nghwm Du'r Arddu, 2016
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Ddim wedi'i restru:	Angiosbermau
Ddim wedi'i restru:	Monocotau
Urdd:	Liliales
Teulu:	Liliaceae
Genws:	Gagea
Rhywogaeth:	L. serotina
Enw deuenwol
Lloydia serotina (L.) Rchb.
Cyfystyron [1]
Lloydia serotina (L.) Reichenb., conserved name Lloydia alpina Salisb. Bulbocodium serotinum L. Anthericum serotinum (L.) L. Phalangium serotinum (L.) Poir. Rhabdocrinum serotinum (L.) Rchb. Ornithogalum serotinum (L.) Rchb. Cronyxium serotinum (L.) Raf. Bulbocodium autumnale L. Bulbocodium alpinum Mill. Ornithogalum altaicum Laxm. Ornithogalum striatum Willd. Gagea striata (Willd.) Sweet Ornithogalum bracteatum Torr. [1827], illegitimate homonym not Thunb. [1794] Gagea bracteata Schult. & Schult.f. Lloydia striata (Willd.) Sweet Nectarobothrium striatum (Willd.) Ledeb. Nectarobothrium redowskianum Cham. Lloydia sicula A.Huet

Mae ganddo flodau cymharol fawr wedi'u gosod yn sypiau o dri: chwe tepal mewn dau swp, chwe brigeryn ac ofari uwchraddol. Ceir dail hirfain, unigol wedi'u gosod bob yn ail. Esblygodd y rhywogaeth hwn oddeutu 68 miliwn o flynydoedd CP yn ystod yr era Cretasaidd hwyr - Paleogen cynnar. Fel y rhan fwyaf o'r teulu, mae i'w gael mewn amgylchedd cynnes (neu dymherus), yn enwedig yn Hemisffer y Gogledd.

Ystyrir y gallai cynhesu byd-eang beryglu'r rhywogaeth yn Eryri a cheir cynlluniau i geisio'u traws-blannu i safleoedd yn yr Alban. Daw'r enw Lloydia o enw Edward Lhuyd. Amcangyfrifir fod llai na 100 o fylbiau yng Nghymru. O ran eu genynnau, mae'r math hwn yng Nghymru'n dra gwahanol i weddill y rhywogaeth hwn.^[3]

Dros filoedd o flynyddoedd, mae eu lleoliad diarffordd ac anhygyrch wedi eu gwarchod, i raddau helaeth, gan ei wneud hi'n anodd i ddyn neu ddafad eu sathru a'u torri.^[4]

Disgrifiad

O'r ochr; blodyn Gagea serotina gan ddangos y gwythienau piws.

Mae'n blanhigyn anodd ei adnabod pan nad yw'n blodeuo, gan fod y dail yn debyg iawn i laswellt neu frwyn. Daw'n llawer mwy amlwg pan ymddengys y blodau gwynion, o fis Mehefin ymlaen. Mae ganddynt wythienau piws neu goch. Ystyr serotina yw 'blodeuo'n hwyr'.^[5][6][7]

Llyfrau Plant

Gwelir statws eiconig Lili'r Wyddfa mewn o leiaf un llyfr i blant sef Wendi Wlanog a Lili'r Wyddfa.^[8]

Tacsonomeg

Arferid credu fod y genws Lloydia gwbwl ar wahân i Gagea, ac fe'i dynodwyd yn rhywogaeth a elwid yn Lloydia serotina.^[9] Erbyn hyn, fodd bynnag, (2015) mae'r rhywogaeth Lloydia yn cael eu cynnwys oddi fewn i Gagea.^[10][11]

Dolenni allanol

• Cyfryngau perthnasol Gagea serotina ar Gomin Wicimedia
• Parc Cenedlaethol Eryri: Lili'r Wyddfa^{[dolen farw]}
• Llên Natur