Robert Williams (Robert ap Gwilym Ddu)

Bardd ac emynydd Cymraeg oedd Robert Williams, mwy adnabyddus fel Robert ap Gwilym Ddu (6 Rhagfyr 1766 - 11 Gorffennaf 1850).^[1] Ef oedd yr hynaf o Feirdd Eifionydd.

Robert Williams
Ffugenw	Robert ap Gwilym Ddu
Ganwyd	6 Rhagfyr 1766  Sir Gaernarfon, Llanystumdwy
Bu farw	11 Gorffennaf 1850
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	bardd, bardd, ffermwr

Capel y Beirdd ger Rhoslan, Cricieth; lle mynychodd Robert ar adegau, er nad oedd yn aelod yno.

Bywyd a gwaith

Ffermdy'r Betws Fawr, cartref y bardd.

Ganed ef yn ffermdy'r Betws Fawr ym mhlwyf Llanystumdwy yn Eifionydd. Enw'i fam oedd Jane (neé Parry) a'i dad oedd Williams Williams; roedd ganddo ddwy chwaer ac un brawd a gwyddwn i un o'i chwiorydd symud i Lanbedr ar ôl priodi. Bu'n ffermio yn y "Betws Fawr" am y rhan fwyaf o'i oes. Priododd ferch ifanc o'r enw Catrin Elizabeth pan oedd tua 50 oed, a chafodd un ferch, Jane Elizabeth, ond bu hi farw yn 17 oed yn 1834 o'r diciau (neu y ddarfodigaeth).^[2] Mae marwnad ei thad iddi yn adnabyddus.

Roedd Robert yn gyfaill i'r bardd Dewi Wyn o Eifion ac i'r pregethwr J. R. Jones, Ramoth.^[1]

Ystyrir ef yn un o feirdd gorau ei gyfnod yn y mesurau caeth, ac mae nifer o'i emynau yn boblogaidd, yn enwedig "Mae'r gwaed a redodd ar y groes":

Mae'r gwaed a redodd ar y groes
O oes i oes i'w gofio;
Rhy fyr yw tragwyddoldeb llawn
I ddweud yn iawn amdano. [...]

Llyfryddiaeth

• Gardd Eifion (1841). Casgliad o waith y bardd.
• Cybi (gol.), Lloffion yr Ardd, barddoniaeth anghyhoeddedig Robert ab Gwilym Ddu (1911)

Gweler hefyd

• Rhestr awduron Cymraeg (1600–heddiw)
• Rhestr o emynwyr Cymraeg