Cricieth

Tref hanesyddol a chymuned yng Ngwynedd, Cymru, yw Cricieth (ffurf amgen, ansafonol: Criccieth).^[1][2] Saif ar arfordir deheuol Eifionydd.

Cricieth

Math	tref, cymuned
Poblogaeth	1,736, 1,826, 1,753
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.917°N 4.2363°W
Cod SYG	W04000059
Cod OS	SH505385
Cod post	LL52
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)^[3] ac yn Senedd y DU gan Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).^[4]

Saif amddiffynfa trawiadol Castell Cricieth fel cawr uwch y dref. Saif y dref 8km (5mill) i'r gorllewin o Borthmadog, 14 km (9mill) i'r dwyrain o Bwllheli a 27 km (17mill) i'r de o Gaernarfon. Roedd ganddi boblogaeth o tua 1,826 yn 2001.^[5]

Enillodd y dref wobr Cymru yn ei Blodau yn 1999. Cynhelir cystadleuaeth Y Dyn Cryfa (am godi carreg fawr o flaen y Neuadd Goffa) bob blwyddyn ym mis Mehefin.^[6]

Hanes

Enw

Crug y caethion (crug + caith) yw ystyr enw Cricieth yn ôl arbenigwyr enwau lleoedd; cyfeiria'r enw at garchar y castell yn ôl pob tebyg.^[2] "Kruceith" yw'r sillafiad cynharaf ar gofnod.^[7] Yn y 14g, mewn llythyr at Hywel y Fwyall, Ceidwad y Castell, "Cruciaith" oedd yr enw a ddefnyddiwyd.^[8]

Cynhanes

Gwyddom fod yma bobl yn byw'n yr ardal yn yr Oes Efydd cynnar, fel y dengys siambr gladdu Cerrig Cae Dyni i'r dwyrain o'r dref. Ceir olion cwpannau Celtaidd, sef celfyddyd gynnar ar y saith carreg, sy'n beth hynod o anghyffredin.^[9] Ganganorum Promontorium (Penrhyn y Gangani) oedd enw Ptolemi ar yr ardal; llwyth Celtaidd o Iwerddon oedd y Gangani.

Oes y Tywysogion

Prif: Castell Cricieth

Codwyd y castell Cymreig hwn yn 1230 gan Lywelyn ab Iorwerth a reolodd yr ardal ers 1202; ond mae'r cofnodion ysgrifenedig yn nodi mai yn 1239 y'i codwyd, pan symudwyd pencadlys Eifionydd yma o Ddolbenmaen.

Tyfodd tref fechan wrth droed y Castell yn yr Oesoedd Canol.

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol Cymru yng Nghricieth ym 1975, ble'r enillodd Gerallt Lloyd Owen y gadair am ei awdl "Yr Afon".

Y tywydd yng Nghricieth

Hinsawdd Cricieth
Mis	Ion	Chw	Maw	Ebr	Mai	Meh	Gor	Aws	Med	Hyd	Tac	Rha	Blwyddyn
Tymheredd uchaf (cyfartalog) °C (°F)	8.0 (46.4)	8.0 (46.4)	9.0 (48.2)	11.0 (51.8)	14.0 (57.2)	17.0 (62.6)	18.0 (64.4)	19.0 (66.2)	17.0 (62.6)	14.0 (57.2)	11.0 (51.8)	9.0 (48.2)	12.92 (55.25)
Tymheredd isaf (cyfartalog) °C (°F)	3.0 (37.4)	3.0 (37.4)	4.0 (39.2)	5.0 (41.0)	8.0 (46.4)	10.0 (50.0)	12.0 (53.6)	12.0 (53.6)	11.0 (51.8)	9.0 (48.2)	6.0 (42.8)	4.0 (39.2)	7.25 (45.05)
dyddodiad mm (modfeddi)	83.8 (3.299)	55.9 (2.201)	66.0 (2.598)	53.3 (2.098)	48.3 (1.902)	53.3 (2.098)	53.3 (2.098)	73.7 (2.902)	73.7 (2.902)	91.4 (3.598)	99.1 (3.902)	94.0 (3.701)	845.8 (33.299)
Source: [10]

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[11][12][13]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Cricieth (pob oed) (1,753)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Cricieth) (1,101)			64.2%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Cricieth) (1085)			61.9%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Cricieth) (372)			46.4%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Cricieth a'r traeth

Fin nos yng Nghricieth