Αιολίδες νήσοι

Οι Αιολίδες Νήσοι ή Νησιά του Αιόλου (ιταλικά Isole Eolie, σικελικά Isuli Eoli) είναι ένα σύμπλεγμα οκτώ μικρών νησιών και αρκετών ακόμα βραχονησίδων που απλώνεται στη νότια Τυρρηνική Θάλασσα, λίγα δεκάδες ναυτικά μίλια ΒΔ της Μεσσήνης.

Αιολίδες Νήσοι
Πληροφορίες ασχολίας
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO

Isole Eolie
Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χώρα μέλος	Ιταλία
Τύπος	Φυσικό μνημείο
Κριτήρια	viii
Ταυτότητα	908
Περιοχή	Ευρώπη
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή	2000 (24η συνεδρίαση)

Η θαλάσσια αυτή περιοχή καλείται Αρχιπέλαγος των Αιολίδων, η δε ονομασία οφείλεται στο γεγονός ότι οι Αρχαίοι Έλληνες εντόπιζαν εκεί (στο νησί Στρόμπολι) την κατοικία του Αιόλου, ακολουθώντας τη «γεωγραφία» των ομηρικών επών.

Μορφολογία

Σύμφωνα με τους γεωλόγους, οι Αιολίδες Νήσοι είναι απλά οι κορυφές του τοπικού ηφαιστειακού τόξου, το οποίο οφείλει την ύπαρξή του στη σύγκρουση της ευρασιατικής με την αφρικανική τεκτονική πλάκα. Το τόξο των Αιολίδων αποτελεί τμήμα ενός μεγαλύτερου τόξου που ξεκινά από το Βεζούβιο και καταλήγει στην Αίτνα.

Η σύγχρονη μορφή των νησιών είναι το αποτέλεσμα 260.000 ετών ηφαιστειακής δραστηριότητας. Ηφαίστεια υπάρχουν παντού και αυτό εκδηλώνεται είτε με εμφανείς κρατήρες είτε με φουμαρόλες, θειώνες, θέρμες κ.ά.

Σε κάποια νησιά η τελευταία έκρηξη εντοπίζεται βαθιά στην προϊστορία και οι κρατήρες έχουν σκεπαστεί ή καταρρεύσει, ενώ σε τρία έχουν καταγραφεί εκρήξεις στους ιστορικούς χρόνους: στο Στρόμπολι, το οποίο παραμένει ενεργό έως σήμερα, στο Βουλκάνο που εξερράγη τελευταία φορά το 1888-90 και στο Λίπαρι που η τελευταία έκρηξη χρονολογείται στα τέλη του μεσαίωνα. Έχουν επίσης εντοπιστεί αρκετά υποθαλάσσια που θεωρούνται σβησμένα.

Χάρη στην ιδιαιτερότητα του τοπίου τους, αποτελούν έναν από τους δημοφιλέστερους θερινούς τουριστικούς προορισμούς της Ιταλίας, ιδίως μετά την παγκόσμια προβολή που τους χάρισαν οι ταινίες Αγαπημένο μου ημερολόγιο και Ταχυδρόμος κατά τη δεκαετία του '90. Υπολογίζεται ότι μέχρι και 200.000 άνθρωποι περνούν απ' τα νησιά κάθε καλοκαίρι. Για να αποφευχθεί το φαινόμενο της υπερεκματάλλευσης, έχουν θεσπιστεί πολύ αυστηροί πολεοδομικοί κανονισμοί - π.χ. απαγορεύεται να ανεγερθούν νέα κτήρια.

Επίσης από το 2000 περιλαμβάνονται στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO βάσει του κριτηρίου 8, δηλ. ως «ιδιάζοντα παραδείγματα μειζόνων φάσεων της ιστορίας της γης, του αρχείου της ζωής, σημαντικών εν εξελίξει γεωλογικών διαδικασιών για την ανάπτυξη γεωσχηματισμών ή σημαντικών γεωμορφικών ή φυσιογραφικών χαρακτηριστικών».

Αυτοδιοίκηση - Δημογραφικά στοιχεία

Οι Αιολίδες Νήσοι συγκροτούν έναν δήμο (comune), το Δήμο Λίπαρι με έδρα την πρωτεύουσα του ομώνυμου νησιού και πληθυσμό 10.554 κατοίκους (απογραφή 2001). Εξαιρείται το δεύτερο μεγαλύτερο νησί, η Σαλίνα, η οποία παρά το μικρό της μέγεθος - σχεδόν όσο η Χάλκη - χωρίζεται σε τρεις δήμους: Σάντα Μαρίνα, Μάλφα, Λένι. Όλοι οι δήμοι υπάγονται στην Επαρχία Μεσσήνης και μέσω αυτής στην Αυτόνομη Περιφέρεια Σικελίας.

Κατά τάξη μεγέθους τα κατοικημένα νησιά - μαζί με το Μπαζιλούτσο που σήμερα δεν κατοικείται - είναι τα εξής οκτώ:

Νησί
Σύγχρονη Ονομασία	Λίπαρι	Σαλίνα	Βουλκάνο	Στρόμπολι
Αρχαία Ονομασία	Μελιγουνίς, Λιπάρα	Διδύμη	Θηρασία, Θέρμεσσα	Στρογγύλη
Έκταση (τ.χμ.)	37,6	26,8	21,0	12,6
Πληθυσμός (2001) Αρχειοθετήθηκε 2011-09-27 στο Wayback Machine.	8.686	2.300	715	572
Τελευταία έκρηξη Αρχειοθετήθηκε 2013-01-20 στο Wayback Machine.	≈ 1230	≈ 11000 π.Χ.	1888-1890	Σε εξέλιξη
Νησί
Σύγχρονη Ονομασία	Φιλικούντι	Αλικούντι	Παναρέα	Μπαζιλούτσο
Αρχαία Ονομασία	Φοινικοῦσσα	Ἐρικοῦσσα	Εὐώνυμος, Ἱκεσία(;)	Ἱκεσία(;)
Έκταση (τ.χμ.)	9,7	5,2	3,4	0,6
Πληθυσμός (2001) Αρχειοθετήθηκε 2011-09-27 στο Wayback Machine.	235	105	241	ακατοίκητο
Τελευταία έκρηξη Αρχειοθετήθηκε 2013-01-20 στο Wayback Machine.	≈ 35000 π.Χ.	≈ 50000 π.Χ.	≈ 8000 π.Χ.

Ιστορία

Σε κάποια από τα νησιά έχουν βρεθεί στοιχεία που πιστοποιούν ανθρώπινη παρουσία από την 4η χιλιετία π.Χ. όπως τέχνεργα από οψιανό. Στα μέσα της 2ης χιλιετίας π.Χ. ο τοπικός πολιτισμός, ο οποίος διανύει την Εποχή του Χαλκού, φαίνεται πως έχει αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με μεγάλο τμήμα του μεσογειακού κόσμου. Η εξέλιξη όμως διακόπτεται βίαια γύρω στο 1250 π.Χ. από την έλευση ιταλικών φύλων.

Μεγάλη Ελλάδα

Αγαλματίδιο από τερακότα που απεικονίζει τον Όμηρο, αρχές 3ου αι. π.Χ. - ανακαλύφθηκε στο Λίπαρι.

Κατά την αρχαϊκή εποχή τα νησιά εποικίζονται από Έλληνες που θεωρούν πως ανακάλυψαν την «Αἰολίην νῆσον», στην οποία ξεκινά η ραψωδία κ' της Οδύσσειας - η αρχή γίνεται στη Μελιγουνίδα (Λίπαρι) το 580 π.Χ. από Ρόδιους και Κνίδιους εξορίστους. Για τους επόμενους αιώνες οι Αιολίδες Νήσοι θα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της Μεγάλης Ελλάδας, οι δε κάτοικοί τους σύντομα αποκτούν τη φήμη ικανότατων πειρατών - σύμφωνα με το Λίβιο, ο οποίος αναφέρει μια ιστορία με πρωταγωνιστή το Λιπαρίτη Τιμασίθεο, εκεί την πειρατεία την έβλεπαν σαν κρατικό θεσμό και κατ' έθιμο η κυβέρνηση διαμοίραζε (ενν. στους πολίτες) τα λάφυρα που αποκόμιζαν με αυτόν τον τρόπο. Ελληνικοί τάφοι έχουν βρεθεί σε πολλά σημεία, κυρίως στο Λίπαρι και το χωριό Σάντα Μαρίνα της Σαλίνα.

Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο οι Αιολιανοί βοηθούν σημαντικά τους Συρακουσίους να αποκρούσουν την αθηναϊκή επίθεση του 415-413 π.Χ. Το 394 π.Χ. τα νησιά καταλαμβάνονται για μερικούς μήνες από τους Καρχηδονίους, ώστε να χρησιμοποιηθούν ως ναυτική βάση στον πόλεμο εναντίον του Διονυσίου του Πρεσβυτέρου.

Το 304 π.Χ. ο Συρακούσιος τύραννος Αγαθοκλής αυτοανακηρύσσεται βασιλιάς της Σικελίας και απαιτεί την υποταγή όλων των γειτονικών ελληνικών πόλεων. Οι Λιπαρίτες αρνούνται, με αποτέλεσμα το νησί να λεηλατηθεί και να ξεκινήσει μια μακρά περίοδος παρακμής. Για καλή τύχη των αρχαιολόγων, κάποια πλοία του Αγαθοκλή βυθίζονται ενώ μεταφέρουν τα λάφυρα - ό,τι έχει ανασυρθεί στις μέρες μας, εκτίθεται στο μουσείο του Λίπαρι.

Ρωμαϊκή εποχή

Το 264 π.Χ. ξεκινούν οι Καρχηδονιακοί Πόλεμοι και οι Αιολίδες παίρνουν το μέρος της Καρχηδόνας. Αυτή η τελευταία επιλογή οδηγεί στην κατάληψή τους από τους Ρωμαίους (252-251 π.Χ.), οι οποίοι θα τις χρησιμοποιούν κυρίως ως θέρετρο (χάρη στις ιαματικές πηγές) και τόπο εξορίας.

Κατά τις πρώτες δεκαετίες της αυτοκρατορικής περιόδου, μάλλον επί Τιβερίου, ο Στράβων γράφει μια αρκετά αναλυτική γεωγραφία της περιοχής: Κέντρο των Αιολίδων είναι η Λιπάρα (γι' αυτό και αποκαλεί τα νησιά Λιπαραίους Νήσους) που έχει καρπερή γη κι ένα ορυχείο που αποφέρει έσοδα. Παλιά διέθετε τόσο ισχυρό στόλο που μπορούσε να τα βάζει με τους Τυρρηνούς, ήταν δε πλούσια κι έστελνε συχνά αφιερώματα στους Δελφούς. Η Θέρμεσσα είναι ακατοίκητη και θεωρείται ιερό νησί του Ηφαίστου. Στη Στρογγύλη λέγεται πως κατοικούσε παλιά ο Αίολος και ονομάστηκε έτσι απ' το σχήμα της, όπως και η Διδύμη. Η Ερικούσσα κι η Φοινικούσσα έλαβαν το όνομά τους από φυτά και δίνονται σε κτηνοτρόφους για να βόσκουν τα κοπάδια τους. Τέλος, η Ευώνυμος (νέα ελληνικά: αριστερή) ονομάζεται έτσι, γιατί οι ναυτικοί την βάζουν για σημάδι στα αριστερά τους, όταν πλέουν από τη Σικελία (προφανώς απ' τη Μεσσήνη) προς τα νησιά. Ο Στράβων αναπαράγει επίσης μια περιγραφή του Ποσειδωνίου, ο οποίος υπήρξε αυτόπτης μάρτυς σε μια υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη.

Σύμφωνα με τη χριστιανική εκκλησία, από τις Αιολίδες περνά ο απόστολος Βαρθολομαίος για να κηρύξει το ευαγγέλιο μετά τη σταύρωση του Ιησού. Δύο αιώνες αργότερα, το 264, ξεβράζεται από τη θάλασσα στο Λίπαρι ένα πτώμα. Αναγνωρίζεται αμέσως ως το σκήνωμα του Βαρθολομαίου κι έκτοτε ο άγιος αποτελεί τον πολιούχο των νησιών.

Μεσαίωνας

Κατά την ταραγμένη περίοδο των Μεγάλων Μεταναστεύσεων τα νησιά γνωρίζουν αλλεπάλληλες επιδρομές από γερμανικά φύλα: Βησιγότθους, Βανδάλους, Οστρογότθους.

Ανάμεσα στον 6ο και τις αρχές του 9ου αι. οι Αιολίδες αποτελούν βυζαντινό έδαφος, όσο δηλαδή διαρκεί η βυζαντινή κυριαρχία στη νότια Ιταλία. Αμέσως μετά τερματίζεται βίαια η ελληνική παρουσία: Καθώς οι Άραβες εγκαθιδρύουν το νόμο τους στη Σικελία, ένα τμήμα τους (Σαρακηνοί) λεηλατεί το Λίπαρι (836) και κατασφάζει τους κατοίκους. Όσοι επιβιώνουν, πωλούνται αμέσως μετά στα σκλαβοπάζαρα.

Για καιρό τα νησιά θα παραμείνουν έρημα, μέχρι τα τέλη του 11ου αι. που εποικίζονται από τους Νορμανδούς, οι οποίοι εν τω μεταξύ έχουν τερματίσει την αραβοκρατία στη Σικελία. Ως τμήμα πλέον του Βασιλείου της Σικελίας, γνωρίζουν σχετική ευημερία. Η επισκοπή του Λίπαρι επανιδρύεται το 1131, δείγμα πως το εκκλησίασμα έχει φτάσει έναν ικανό αριθμό. Κατά τα γεγονότα των Σικελικών Εσπερινών (1282) οι κάτοικοι υποστηρίζουν τον Κάρολο τον Ανδεγαυό - ο Κάρολος τελικά θα χάσει τη Σικελία, αλλά η στάση των Αιολίδων θα τους χαρίσει στενή σχέση με το Βασίλειο της Νεαπόλεως και ειδικά ναυτικά προνόμια εκ μέρους της Γαλλίας. Τα προνόμια θα παραμείνουν και μετά την επανένωση της νότιας Ιταλίας στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών (1442).

Σύγχρονη εποχή

Στις 30 Ιουνίου 1544 ένας οθωμανικός στόλος με 180 πλοία επιτίθεται στα νησιά. Ο διοικητής του, ο διαβόητος κουρσάρος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, αιχμαλωτίζει σχεδόν όλους τους επιζώντες (περ. 9.000 άτομα μόνο στο Λίπαρι) και τους πουλά ως σκλάβους, με αποτέλεσμα τα νησιά να ξαναερημώσουν. Λίγο αργότερα οι Αραγονέζοι κύριοι της Σικελίας στέλνουν στις Αιολίδες για μόνιμη εγκατάσταση οικογένειες από τη Σικελία, την Καλαβρία και την Ισπανία.

Κατά το 19ο αι. οι Αιολίδες θα γίνουν γνωστές ως τόπος εξορίας, αφού εκεί στέλνουν οι Βουρβόνοι των Δύο Σικελιών τους πολιτικούς αντιπάλους τους. Η κατάσταση αυτή σταματά με την ενοποίηση της Ιταλίας (1861), αλλά θα επαναληφθεί από τη δεκαετία του 1920, μετά την άνοδο στην εξουσία του Μπενίτο Μουσολίνι, έως και την πτώση του Ιταλού δικτάτορα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Αιολίδες νήσοι

• Δήμος Λίπαρι - επίσημος ιστότοπος
• Γεωγραφία 1,2,10-11 - η περιγραφή των Αιολίδων από το Στράβωνα
• Καταχώριση της UNESCO