Σοφικό Κορινθίας

Το Σοφικό Κορινθίας είναι ένα χωριό στα νοτιοανατολικά του Νομού Κορινθίας. Ως το 2010 ήταν η έδρα του Δήμου Σολυγείας και απ' την 1 Ιανουαρίου 2011 ανήκει διοικητικά στο Δήμο Κορινθίων.

Σοφικό
Άποψη του χωριού
Σοφικό Σοφικό
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Πελοποννήσου
Περιφερειακή Ενότητα	Κορινθίας
Δημοτική Ενότητα	Σολυγείας
Δημοτική Κοινότητα	Σοφικού
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Πελοποννήσου
Υψόμετρο	400 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	1.203
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	200 04
Τηλ. κωδικός	2741
δεδομένα

Ιστορία

Το Σοφικό ανοικοδομήθηκε, στη σημερινή του θέση, κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα. Όμως, μαρτυρίες ζωής στην περιοχή υπάρχουν ήδη από την κλασσική εποχή, οπότε, σύμφωνα με πληροφορίες, χτίστηκε ο οικισμός Πηγή πλάι σ' έναν αρχαίο λατρευτικό ναό, υλικά από τον οποίο χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για την κατασκευή της μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην κορυφή του παρακείμενου λόφου^[1].

Η Αρχαία Σολύγεια

Ιστορική πολίχνη της περιοχής ήταν η Αρχαία Σολύγεια, η οποία, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ανασκαφές, ιδρύθηκε την Ελλαδική εποχή, καθώς βρέθηκαν στην περιοχή ερείπια κτισμάτων του 1400 π.Χ. Την ύπαρξη της Σολύγειας επιβεβαιώνει, αρκετά χρόνια αργότερα, και ο μεγάλος ιστορικός της αρχαιότητος Θουκυδίδης^[2], περιγράφοντας τα γεγονότα του μεγαλύτερου πολέμου της αρχαιότητας. Η Σολύγεια ήταν χτισμένη πάνω στο Σολύγειο λόφο, η στρατηγική σημασία του οποίου ήταν μεγάλη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Το 425 π.Χ. ο στρατηγός Νικίας, για να ανακτήσει το κύρος του στο Δήμο Αθηναίων, επιχείρησε μεγάλη επίθεση εναντίον των κορινθιακών ακτών, με τριήρεις και ιππαγωγά πλοία. Στόχος του ήταν η κατάληψη της Κορίνθου, η οποία είχε ταχθεί τότε στο πλευρό των Λακεδαιμόνιων. Για το λόγο αυτό, οι Αθηναίοι επιδίωκαν να καταλάβουν το Σολύγειο λόφο, ώστε να τον χρησιμοποιήσουν ως ορμητήριο κατά της Κορίνθου. Μετά από μια σφοδρή μάχη που ακολούθησε και με τις φήμες ότι οι Αργείοι έρχονται να ενισχύσουν τους Κορίνθιους, οι Αθηναίοι επιβιβάστηκαν στα πλοία τους και αναχώρησαν απ' τις ακτές της Σολυγείας. (Θουκ. Δ' 42-45). Για την ιστορία αξίζει να αναφερθεί και το γεγονός πως ο Σολύγειος λόφος, πολλά χρόνια νωρίτερα, είχε χρησιμοποιηθεί ως ορμητήριο και απ' τους Δωριείς, κατά τη δεύτερη Κάθοδό τους, για να καταλάβουν τους Κορίνθιους Αιολείς.

Στα 145 π.Χ., οι Ρωμαίοι καταστρέφουν εκ θεμελίων την Κόρινθο και πολλοί κάτοικοί της καταφεύγουν στη Σολύγεια για να σωθούν. Όμως, η Σολυγεία και οι Κεγχρεές είχαν την τύχη της Κορίνθου και καταστράφηκαν. Από τότε δεν αναφέρεται ξανά στην ιστορία η Σολύγεια. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές του Νικολάου Βερδελή, κατά το 1957, έφεραν στο φως την αρχαία αυτή πολίχνη της Κορινθίας, η οποία έδωσε το όνομά της στο Δήμο Σολυγείας.

Οι Αρβανίτες και η δημιουργία του Σοφικού - Τα Επαναστατικά χρόνια και ο πρώτος Δήμος Σολυγείας

Το 1385, κάνουν την εμφάνισή τους στην περιοχή του Σοφικού (το Σοφικό δεν υπήρχε ακόμα τότε) οι Αρβανίτες, οι οποίοι ήσαν κάτοικοι της Βορείου Ηπείρου και εκδιώχθηκαν από τα μέρη τους από τους Οθωμανούς Τούρκους. Οι Αρβανίτες δημιούργησαν, τότε, δυο μικρά χωριά στην περιοχή, σε αρκετή απόσταση το ένα από το άλλο, την "Αμυγδαλιά" και το "Βελανίδι"^[3]. Αυτοί οι κάτοικοι των δυο χωριών το χειμώνα, λόγω του ψύχους, έπαιρναν τα ζώα και τα κοπάδια τους και τα μετέφεραν στους πρόποδες του παρακείμενου λόφου Γκούρι-Γκλιάτι, που ήταν υπήνεμο και δεν κινδύνευαν από το ψύχος και οι ίδιοι και τα κοπάδια τους. Σιγά-σιγά, οι Αρβανίτες έμειναν μόνιμα στο μέρος εκείνο, κτίζοντας τα πρώτα τους σπίτια και δημιούργησαν το "Σοφικόν". Η ονομασία "Σοφικόν", ελληνική λέξη, δεν αναφέρεται σε κανένα κείμενο ώστε να είναι γνωστή η προέλευσή της.

Κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821, το Σοφικό πρωταγωνίστησε στα επαναστατικά γεγονότα της Κορινθίας. Ο εκ Σοφικού καταγόμενος Αντιστράτηγος Χατζηγιάννης-Μερτζέλλος προετοίμασε επαναστατικά το Σοφικό, με αποτέλεσμα να το μετατρέψει σε επαναστατικό κέντρο της Κορινθίας, αφού σ' αυτό ορκίστηκαν όλοι οι οπλαρχηγοί που έλαβαν μέρος στην πολιορκία Ακροκορίνθου (1 Απριλίου 1821).

Στις 30 Μαρτίου 1821, καταφθάνει στο Σοφικό ο επίσκοπος Δαμαλών Ιωνάς (το Σοφικό υπαγόταν τότε στην επισκοπή Δαμαλών), ο οποίος μεταβαίνει μαζί με το Χατζηγιάννη Μερτζέλλο στις Κεγχριές και αφού συνάντησαν εκεί και άλλους επαναστάτες κήρυξαν την Επανάσταση στην Κορινθία. Το Δεκέμβριο του 1821, οι επαναστάτες προτείνουν να γίνει στο Σοφικό η πρώτη Εθνική Συνέλευση για την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας. Οι κάτοικοι, όμως, φοβούμενοι επικείμενη αντίδραση των Τούρκων, αρνήθηκαν. Επίσης, κάτοικοι του Σοφικού με επικεφαλής το Χατζηγιάννη Μερτζέλλο συμμετείχαν στη μάχη εναντίον του Δράμαλη.

Η πιο σημαντική στιγμή για το Σοφικό, κατά την Επανάσταση, ήταν η ανάδειξή του σε πρωτεύουσα της Επαναστατικής Κυβερνήσεως. Με απόφαση του Εκτελεστικού Σώματος (Κυβέρνησης), στις 14 Ιουλίου 1826, το Σοφικό γίνεται η έδρα της Κυβερνήσεως και την ίδια ημέρα ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Κανέλλος Δεληγιάννης καταφθάνουν στο Σοφικό. Η Κυβέρνηση παρέμεινε στο χωριό ως τις 16 Αυγούστου 1823, οπότε και αναχώρησε για τη νήσο Σαλαμίνα.

Το καλοκαίρι του 1826, στο πλαίσιο του Εμφυλίου Πολέμου, οι Σοφικίτες φυλάκισαν στο χωριό το Σωτηράκη Νοταρά, πατέρα των δυο οπλαρχηγών της Κορινθίας, Παναγιώτη και Ιωάννη Νοταρά. Η πράξη των Σοφικιτών εκδηλώθηκε ως αντίδραση στην απόφαση του Εκτελεστικού να αφαιρέσει από τον Σοφικίτη Χατζηγιάννη Μερτζέλλο της αρχηγίας των όπλων της Κορινθίας. Ο Ιωάννης Νοταράς, ο οποίος ήταν εναντίον του Κολοκοτρώνη στον Εμφύλιο, θεώρησε μεγάλη προσβολή την πράξη των Σοφικιτών, αφού δεν είχαν τολμήσει ούτε οι Τούρκοι να πειράξουν τους Νοταράδες. Γι' αυτό βάδισε εναντίον του Σοφικού, με 2.000 στρατιώτες και πολιόρκησε το χωριό, στο οποίο είχε ταμπουρωθεί ο αδελφός του Παναγιώτης, για οκτώ ημέρες. Αφού νίκησε, εισήλθε στο Σοφικό και το έκαψε ολόκληρο και αιχμαλώτισε αρκετούς Σοφικίτες. Έφτασε σε σημείο να κάψει ακόμα και τα πεύκα, απ' τα οποία οι κάτοικοι έβγαζαν και εκμεταλλεύονταν τη ρητίνη. Στις 28 Νοεμβρίου 1826, οι Δημογέροντες του Σοφικού ζητούν με έγγραφό τους βοήθεια απ' τους προκρίτους της Ύδρας, τονίζοντας την άθλια κατάσταση στην οποία ευρίσκονταν. Ύστερα απ' τα τραγικά αυτά γεγονότα, η Απελευθέρωση βρίσκει το Σοφικό με 1.506 κατοίκους.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος το 1830, το Σοφικό γνωρίζει μια ακόμα μεγάλη διάκριση, καθώς γίνεται έδρα ενός Δήμου της Κορινθίας: πρόκειται για το Δήμο Σολυγείας, ο οποίος συστάθηκε με το βασιλικό διάταγμα της 28ης Απριλίου/10ης Μαΐου 1834, με έδρα το κεφαλοχώρι Σοφικό. Κατατάχθηκε στη Γ΄ τάξη, με πληθυσμό 1.529 κατοίκους. Στην αρχική του σύσταση περιελάμβανε το Σοφικόν (1.506 κατ.), τη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Σοφικού (20 μον.) και τη Μονή Αγίων Πάντων Κόρφου (3 μον.).

Αργότερα, με το βασιλικό διάταγμα της 27ης Νοεμβρίου 1840, προσαρτήθηκαν στο Δήμο Σολυγείας και οι εξής περιοχές: Υρνήθιον (Αγγελόκαστρον), Κόρφος, Ρυτό, λιμήν Αμωνίου, Κατακάλι (Ναζέϊκα), Γαλατάκι, Αλμυρή, Μονή του Στείρι και Άγιος Ιωάννης, ο οποίος αποτέλεσε και τη μοναδική κοινότητα που λειτούργησε στο Δήμο. Δήμαρχοι Σολυγείας εξελέγησαν/διορίστηκαν οι:

1. Α. Νόρδας (1834-1842)
2. Γ. Μ. Πριφτόπουλος (1842-1862)
3. Αναγνώστης Βετούλης (1862), δεν ανέλαβε Δήμαρχος, καθώς επαύθη απ' την Επαναστατική Επιτροπή Κορινθίας
4. "Απλός Πολίτης Επαναστάτης" (1862-1866), διορίστηκε απ' την Επαναστατική Επιτροπή Κορινθίας
5. Παναγιώτης Νόρδας (1866), παραιτήθηκε λίγους μήνες μετά την εκλογή του
6. Ιωάννης Α. Αναγνωστόπουλος (1866-1883), δολοφονήθηκε στο Σοφικό στις 21 Φεβρουαρίου 1883
7. Γκίκας Παν. Μερτίκας (1883-1891),εξαναγκάστηκε σε παραίτηση τον Αύγουστο του 1891
8. Αθανάσιος Μάρκελλος (1891-1895)
9. Ιωάννης Μάρκελλος (1895-1899)
10. Δημήτριος Παν. Μερτίκας (1899-1914), ο τελευταίος Δήμαρχος του τέως Δήμου Σολυγείας.

Ο Δήμος καταργήθηκε με το νόμο ΔΝΖ΄/1912. Διατηρήθηκε, όμως, σε ισχύ ως το 1914, λόγω των Βαλκανικών Πολέμων, οι οποίοι καθυστέρησαν την εφαρμογή του νόμου και τη διάλυση των Δήμων. Ολοκληρωμένη μελέτη για την διοικητική διαδρομή του πρώτου Δήμου Σολυγείας, καθώς και για την Κοινότητα Σοφικού, πραγματοποιήθηκε το 2010 απ' το φοιτητή της Νομικής Σχολής Νικόλαο Κώνστα και εξεδόθη με τον τίτλο "Η ιστορία του Δήμου Σολυγείας", απ' τις εκδόσεις Οσελότος.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος - Κατοχή

Η περίοδος 1940-1945 υπήρξε μια δύσκολη φάση στην ιστορία του Σοφικού. Αμέσως μετά την κήρυξη του Πολέμου, πολλοί Σοφικίτες μετέβησαν στο Αλβανικό μέτωπο. Με την συνθηκολόγηση του Στρατού τον Απρίλιο του [1941]], όσοι επέζησαν, επέστρεψαν στο Σοφικό.

Τον Ιούνιο του 1941, οι Ιταλοί καταφθάνουν στο Σοφικό, όπου και δημιουργούν στρατιωτική διοίκηση, λόγω της σπουδαιότητας και της γεωγραφικής θέσης του χωριού. Οι Ιταλοί δεν πραγματοποίησαν εκτελέσεις στο χωριό, αλλά μόνο ξυλοδαρμούς ορισμένων κατοίκων.

Η πιο σημαντική μορφή του Αγώνα στο Σοφικό ήταν ο εκ Σοφικού καταγόμενος Πλωτάρχης Μίλτων Ιατρίδης, Κυβερνήτης του υποβρυχίου "Παπανικολής". Ο Μίλτων Ιατρίδης ερχόταν κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της Κατοχής στο Σοφικό και παρελάμβανε Άγγλους και Νεοζηλανδούς σαμποτέρ, που είχαν έλθει για δολιοφθορές στο Σοφικό, και τους μετέφερε στην Κρήτη και τη Μέση Ανατολή για να συνεχίσουν τον αγώνα. Πολύτιμος βοηθός του Πλωτάρχη ήταν ο Ιερέας του Σοφικού π. Γεώργιος Καρβούνης, ο οποίος παρελάμβανε τους σαμποτέρ απ' τα διάφορα μέρη του χωριού και τους μετέφερε στο καταφύγιο του "Παπανικολής" στη Σελόντα.

Οι αντάρτες έφθασαν στο Σοφικό στα μέσα περίπου του 1943 και συνόδευσαν την άφιξή τους με δολοφονίες πολλών κατοίκων της περιοχής. Τον Οκτώβριο του 1943, μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, φθάνει στο Σοφικό ο Τρίτος Λόχος του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ και δημιουργείται ισχυρή αντάρτικη οργάνωση.

Το Μάρτιο του 1944, η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση της Κορίνθου ξεκινά μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών στους Νομούς Αργολίδος και Κορινθίας. Το Μάιο του 1944, οι Γερμανοί και τα Τάγματα Ασφαλείας αρχίζουν επιχείρηση στη Σολυγεία, με συλλήψεις στο Γαλατάκι και το Ρυτό. Στις 23 Μαΐου 1944, οι Γερμανοί και οι Ταγματασφαλίτες εισέρχονται στο Σοφικό, παρά τις προσπάθειες που κατέβαλαν οι αντάρτες για να τους απωθήσουν. Την ημέρα εκείνη, ο προαναφερθείς Ιερέας Γεώργιος Καρβούνης με διπλωματικό τρόπο πείθει το Γερμανό Στρατιωτικό Διοικητή να μην προβεί στην πυρπόληση του Σοφικού. Στη συνέχεια, οι Γερμανοί κατευθύνθηκαν προς την Επίδαυρο.

Άξια αναφοράς είναι και η πράξη της Κυβερνήσεως της Νέας Ζηλανδίας, η οποία απέστειλε ευχαριστήρια έγγραφα στις Κοινότητες Σοφικού και Αγγελοκάστρου, λόγω της συμβολής των κατοίκων στη μάχη εναντίον του Άξονα.

Με το Νόμο 2537/1997 γίνεται επανένωση των Κοινοτήτων σε Δήμους. Το Σοφικό γίνεται για δεύτερη φορά η έδρα του ανασυσταθέντος Δήμου Σολυγείας, ο οποίος περιλαμβάνει πλέον μόνο τα χωριά Σοφικό, Αγγελόκαστρο, Κόρφο και Αμόνι. Πρώτος Δήμαρχος του νέου Δήμου Σολυγείας (ενδέκατος κατά σειρά) εξελέγη ο Ιωάννης Γκεζερλής (1998, 2002) και τον διαδέχθηκε το 2006 ο Αθανάσιος Δημ. Τούσουλης, ο οποίος ήταν και ο τελευταίος Δήμαρχος Σολυγείας. Δήμαρχος Κορινθίων είναι σήμερα ο Αλέξανδρος Πνευματικός.

Το Σοφικό είναι η γενέτειρα του πρώην Υπουργού και βουλευτού Κορινθίας και Αθηνών Κωνσταντίνου Σ. Μανιαδάκη, καθώς και του Πλωτάρχου Μίλτωνος Β. Ιατρίδη, Κυβερνήτη του Υ/Β "Παπανικολής" την ιστορική δεκαετία του 1940, ο οποίος καταγόταν εκ μητρός απ' το Σοφικό.

Πληθυσμός

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού

Έτος	Πληθ.	±%
1861	1.813	—
1879	1.802	−0.6%
1889	1.549	−14.0%
1896	1.700	+9.7%
1907	1.681	−1.1%
1920	1.705	+1.4%
1928	1.786	+4.8%
1940	2.302	+28.9%
1951	2.214	−3.8%
1961	1.984	−10.4%
1971	1.671	−15.8%
1981	1.941	+16.2%
1991	1.645	−15.2%
2001	1.687	+2.6%
2011	1.679	−0.5%
2021	1.203	−28.4%

Ο πληθυσμός του Σοφικού έχει παραμείνει για πάνω απο 150 χρόνια, απο το 1861, σταθερός με μόνο μικρές διακυμάνσεις ανά τον χρόνο. Τις περιόδους 1861 - 1907 και 1951 - 2011 ο πληθυσμός του Σοφικού υπήρξε σταθερός με μία ελαφρά μείωση ενώ την περίοδο 1907 - 1940 γνώρισε μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση.

Διάγραμμα ιστορικής εξέλιξης πληθυσμού απο το 1861

Τα χριστιανικά μνημεία του Σοφικού

Το Σοφικό είναι ένα απ' τα λιγοστά χωριά της Κορινθίας, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδος, που έχει να επιδείξει αξιόλογη εκκλησιαστική ιστορία, η οποία έχει την αφετηρία της στα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Τα μνημεία του Σοφικού έχουν γίνει κατά καιρούς αντικείμενο μελέτης αξιόλογων Πανεπιστημιακών Καθηγητών, όπως του Αναστασίου Ορλάνδου ^[4], αλλά και ιστορικών μελετητών-συγγραφέων, όπως του Τάσου Γριτσόπουλου^[5].

Σήμερα, στην περιοχή του Σοφικού βρίσκονται 30 χριστιανικά μνημεία διάφορων περιόδων, με σημαντικότερα:

• τη Μονή Κοιμήσεως της θεοτόκου του Στείρι του 11ου αιώνα
• τη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου του 12ου αιώνα
• το Ναό των Ταξιαρχών στο Λαρίσι του 12ου αιώνα
• το Ναό της Αγίας Τριάδος στο Λαρίσι του 13ου αιώνα
• το Ναό των Ταξιαρχών στο Σοφικό του 15ου αιώνα
• το Ναό της Αγίας Παρασκευής του 1617
• το Ναό του Αγίου Αντωνίου και της Υπαπαντής του 17ου αιώνα και πολλά άλλα αξιόλογα μνημεία.

Ολοκληρωμένη καταγραφή των μνημείων του Σοφικού πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2003-2006 από το φοιτητή της Νομικής Σχολής Νικόλαο Κώνστα, ο οποίος εξέδωσε σε βιβλίο τα συμπεράσματα της έρευνάς του, με πρόλογο του Καθηγητή-Φιλόλογου Αντωνίου Σίμου^[6].

Αθλητισμός

Ο Πανσολυγειακός Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος, με επίσημο έτος ίδρυσης το 1961, εκπροσωπεί το χωριό στον αθλητισμό και πιο συγκεκριμένα στο άθλημα του ποδοσφαίρου. Αγωνίζεται στις διοργανώσεις της Ε.Π.Σ. Κορινθίας και έδρα του αποτελεί το ποδοσφαιρικό γήπεδο του χωριού, το Δημοτικό Γήπεδο Σοφικού «Γεώργιος Βάσσης».

Παραπομπές

1. «Τουριστικές Διαδρομές > Ανατολική Κορινθία προς Επίδαυρο | korinthia.net». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2009.
2. Θουκυδίδου Ιστορία, Βιβλίο Δ', κεφ. 42-44.
3. (πρβλ. και το αρβανίτικο "γιές βάιζ τ' Βγαρίς, βάιτα νουσ τ' Βελανίθ")
4. "Αρχείον των Βυζαντινών Μνημείων της Ελλάδος", τομ. Α', 1935
5. Τάσος Γριτσόπουλος, Εκκλησιαστική Ιστορία και Χριστιανικά Μνημεία Κορινθίας, τ. Α΄: Ιστορία, Αθήναι 1973.
6. Ν. Κώνστας, "Τα Χριστιανικά Μνημεία του Δ. Σολυγείας", 2006, Λιβάνη