Neŭtono (mezurunuo)

La neŭtono (mallonge: N) estas la mezurunuo de forto laŭ la Sistemo Internacia de Unuoj.

Ĉi tiu artikolo temas pri unuo de forto. Por fizikisto rigardu la paĝon Isaac Newton. Koncerne aliajn signifojn aliru la apartigilon Neŭtono.

Nomo

La neŭtono estis tiel nomita omaĝe al la brita fizikisto Isaac Newton, elstarulo en la fako de klasika mekaniko. La enkonduko de tiu mezurunuo en la internacian sistemon estis oficialigita dum la Ĝenerala Konferenco pri Pezoj kaj Mezuroj en 1960.

En Esperanto, la mezurunuo kutime nomatas "neŭtono", kvankam oni malofte uzas ankaŭ la alternativan formon "nutono".

Difino

Unu neŭtono estas laŭdifine la forto, kiu akcelas unu kilogramon da materio je 1 m/s², alivorte, kiu altigas ties rapidon ĉiusekunde je 1 metro/sekundo.

Ĉar kilogramo, metro kaj sekundo estas bazaj SI-unuoj, tio estas kompleta difino de la neŭtono.

${\displaystyle \mathrm {1\,N=1\,{\frac {\mathrm {kg} \cdot \mathrm {m} }{s^{2}}}} }$

La neŭtono estas ankaŭ la mezurunuo de pezo, ĉar pezo estas esence la forto kiu ekestiĝas inter du korpoj pro gravito. Unukilograma maso, ĉe la supraĵo de la tero, havas pezon egalan al 9,81 neŭtonoj (kiu povas varii je kelkaj elmiloj laŭ la ekzakta situo sur la tera supraĵo). Pro tio, en la ĉiutaga vivo oni plej ofte esprimas pezon per kilogramoj. Tamen, dum la maso (kalkulebla per kilogramoj) estas eco de la korpo, la pezo (kalkulebla per neŭtonoj) dependas de la gravita forto; homo sur alia planedo havus la saman mason, sed malsaman pezon.

Dekoblaj kaj dekonaj unuoj

Dekoblaj kaj dekonaj unuoj de neŭtono (N) laŭ la Internacia Sistemo

Dekonaj unuoj				Dekoblaj unuoj
Valoro	Simbolo	Nomo		Valoro	Simbolo	Nomo
10–1 N	dN	decineŭtono		101 N	daN	dekaneŭtono
10–2 N	cN	centineŭtono		102 N	hN	hektoneŭtono
10–3 N	mN	milineŭtono		103 N	kN	kiloneŭtono
10–6 N	µN	mikroneŭtono		106 N	MN	meganeŭtono
10–9 N	nN	nanoneŭtono		109 N	GN	giganeŭtono
10–12 N	pN	pikoneŭtono		1012 N	TN	teraneŭtono
10–15 N	fN	femtoneŭtono		1015 N	PN	petaneŭtono
10–18 N	aN	atoneŭtono		1018 N	EN	eksaneŭtono
10–21 N	zN	zeptoneŭtono		1021 N	ZN	zetaneŭtono
10–24 N	yN	joktoneŭtono		1024 N	YN	jotaneŭtono

La grando de unu neŭtono estas sufiĉe taŭga por priskribi plurajn fenomenojn el la ĉiutaga vivo. Tamen, por fakaj studoj eblas uzi dekoblajn kaj dekonajn unuojn, kies nomoj formeblas per la oficialaj prefiksoj de SI.

Ekzemple, kiloneŭtonoj (kN) ofte uzatas en konstruado por priskribi la rezistokapablon de konstruaĵoj.

Konvertado al aliaj unuoj

	Neŭtono	Dino	Kilogramo-forto	Funto-forto	"Poundal"
1 N	≡ 1 kg·m/s²	= 105 dyn	≈ 0.10197 kp	≈ 0.22481 lbf	≈ 7.2330 pdl
1 dyn	= 10−5 N	≡ 1 g·cm/s²	≈ 1.0197×10−6 kp	≈ 2.2481×10−6 lbf	≈ 7.2330×10−5 pdl
1 kp	= 9.80665 N	= 980665 dyn	≡ gn·(1 kg)	≈ 2.2046 lbf	≈ 70.932 pdl
1 lbf	≈ 4.448222 N	≈ 444822 dyn	≈ 0.45359 kp	≡ gn·(1 lb)	≈ 32.174 pdl
1 pdl	≈ 0.138255 N	≈ 13825 dyn	≈ 0.014098 kp	≈ 0.031081 lbf	≡ 1 lb·ft/s²

Vidu ankaŭ

• Dino, la samrola mezurunuo kadre de la malnova mezurunuaro CGS (centimetro-gramo-sekundo)

• Kategorio Neŭtono (mezurunuo) en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
• Neŭtono en ReVo