Itsas Armada Garaiezina

Itsas Armada Garaiezina —ingelesek jarritako izena— edota Itsas Armada Handi eta Txit Zorionekoa —espainiar erregeak jarritako izena; gaztelaniaz La Grande y Felicísima Armada— 1588an Anglo-Espainiar Gerran zehar Ingalaterrako Erresuma inbaditzeko asmoz Filipe II.a Espainiakoak hornitu zuen itsas-gudarostearen izena da.

Itsas Armada Garaiezina
Anglo-Espainiar Gerra (1585-1604)
Espainiako Itsas Armadaren Porrota, 1796ko Philippe-Jacques de Loutherbourgen margolana.
Data	1588ko abuztuaren 8a
Lekua	Mantxako kanala, Gravelines udalerritik hurbil, Frantzia (antzina Herbehereen jabetza)
Koordenatuak	50°10′00″N 4°15′42″W
Emaitza	Ingelesen garaipen taktikoa
Gudulariak
Ingalaterrako Erresuma Probintzia Batuak Espainiar Inperioa Portugalgo Erresuma
Buruzagiak
Charles Howard Francis Drake Walter Raleigh John Hawkins Martin Frobisher Lord Henry Seymour William Winter Alonso Pérez de Guzmán el Bueno y Zúñiga (Medina-Sidoniako VII. Dukea) Alexandro Farnese (Parmako Dukea) Juan Martinez de Rekalde Miguel Okendo Martin Bertendona
Indarra
34 gerraontzi 163 merkantzia-ontzi Probintzia Batuetako 30 ontzi (itsasguduan ez ziren sartu) 2.000 kanoi 20.000 gizon 20 galeoi 4 galera 4 galeaza 25 hulk 35 nao 10 karabela 11 zabra eta pinaza 20 patatxe 2431 kanoi 30.000 gizon
Galerak
6000-8000 hildako 400 zauritu 60 ontzi ondoratuak 15000-20000 hildako 800 zauritu 397 preso

Espainiarren porrotaren ostean 1589an ingelesek ere beren itsas armada antolatu eta Sir Francis Draken gidaritzapean Espainiaren aurka bidali zuten. Haiek ere sekulako porrota izan zuten.

Egitasmoa

Asmoa edo ideia Mantxako kanala itsasoz zeharkatu eta Flandrian Alexandro Farnese, Parmako Dukearen agindupeko 30.000 gerlariz osatutako espainiar gudarostea jasotzea zen. Hauek denak itsas-gudarosteak babestutako ontzietan kanala iragan eta Ingalaterrako Kent konderrian lur hartuko zuten.

Prestaketak

Lisboa XVII. mendearen amaieran.

1588ko otsailaren 19an, Alonso Pérez de Guzmánek Santa Kruzeko Markesaren heriotza eta Lisboara joateko aginduaren berri jaso zuen.^[1] Itsas Armada Handi eta Txit Gorena diseinatu zuen arkitektoa hil ostean Filipe II.a Espainiakoak lantegi honen ardura Alonso Pérez de Guzmán el Bueno y Zúñiga agindu zion, beharbada gehiago arrazoi politikoengatik militarrengatik baino. Medina Sidoniako Dukeak zalantza batzuen ondoren baiezkoa ematen dio.

Alonso Pérez de Guzmán el Bueno y Zúñiga, Medina Sidoniako Dukea.

Filipe II.a Espainiakoa.

Medina Sidoniako Dukearen hasierako etsipena ulertzekoa da, ikerle batzuk baieztatzen dutenez, bere buruaz hau aipatu omen baitzuen: "ez naiz itsasgizon, ez eta gudagizon ere», halere bere postan eta erregeari igorritako gutunetan zehazki hau irakur dezakegu:

«	Bere Maiestateak itsas armada prestatu eta nere kargupean jartzeko Lisboara joateko agindu zidan. Eta betebehar hau onartzean Bere Maiestateari bere berezko zerbitzuko arrazoi ugari proposatu nizkion, nik egin nezan zergatik komeni ez zen, ez lana ukatzeko, hain erresuma handiaren lantegirako eta ondokoez hain lagundurik ere Bere Maiestateak Lisboan batutako indarra baino gehiago beharrezkoa zela ikustegatik baizik. Eta honela arrazoi honegatik zerbitzu honi uko egin nion. Eta batzuek ulertzen zuten negozian Bere Maiestateari erraztuko niolakoan, hauek bere errege zerbitzuan baizik iusten ez dutela, beste xederik gabe.[2]	»
—Alonso Pérez de Guzmán, Medinako Sidoniako Dukea

Honela bada, erraza da Medina Sidoniako Dukearen kezkak ulertzea, bai erregeak eskatzen zuen bizkortasunari zegokionez baita itsas-gudaroste hark zuen egoera kaskarrari zegokionez ere. Gaizki prestatutako itsas-gudarostea, beharrezkoa nahiz egokia ez zen jendeaz. Azkar diseinatutako itsas-gudarostea, berak denbora gutxian gertu eduki beharrekoa eta gainera eskifaiaz ere motz zegoena (9.000 gizon):

«	...nahiz eta Bere Maiestateari batzuek hemendik idatzi, itsas-gudaroste hau egun gutxira itsasoratzeko hain prest eta gaitua zegoela, ni iritsi ostean honetatik oso ezberdin aurkitu dut, ezinezkoa dela egiteko, ailegatu ondoren burutu dudan guztia eta burutzen ari dena hain beharrezkoa da, portu barnean egingo ez balitz, kanpoaldean itsas-gudarosteak arrikus handia luke, artilerria guztia lekualdatu baita, ezarrita zegoen moduan berataz probestea ezinezkoa baitzen, eta kalitate honetako beste hainbat gauza jazo baitira.[3][4]	»
—Alonso Pérez de Guzmán, Medinako Sidoniako Dukea, 1588ko martxoaren 26a

Itsasgudua

Itsas-gudarostea itsasoratu berri zela, A Coruña aurrean zegoela enbatek gudarostea desegin eta zabaldu zuten, honela ontzi batzuk Ingalaterrako hego-ekialderuntz bultzaraziz eta beste ontzi batzuk aldiz Bizkaiko golkorantz. Bere aldetik, Medina-Sidoniako dukeak erregeari lantegi horri uko egin ziezaion berriz ere aholkatu zion edota bere aginte kargutik ordezka zezan.

Aldi berean, Itsas-gudarostea A Coruñan ainguratua zegoen unea probestuz ingelesek hari eraso egingo zion beste itsas-gudaroste bat bidali zuten, baina baldintza metereologikoak hain txarrak izanik ingelesek Espainiara ailegatzea ere ezin izan zuten lortu eta euren irteerako portuetara itzuli beharrean suertatu ziren.

Eragozpenak

Sir Francis Drake.

Uztailaren 22tik aurrera, espainiar itsas-gudarosteak Bizkaiko golkora iritsi eta berehala, ekaitz latzek eta itsasoaren egoerak uztailaren 28rako 40 ontzi galduarazi eta gainontzekoetatik banandu zituzten.

Galdutako ontziak itsas-gudarostearen talde nagusira berrelkartzeko beste bi egun iragan behar izan ziren. Beren zoritxarrerako jadanik Thomas Flemingen agindupeko Golden Hind ontzi ingelesak ikusiak zituen, honek bere herrialdea ohartarazteko aski denbora izan zuelarik, betiere Itsas Armada Garaiezina berrosatzen ari zen unean.

Itsas Armada Garaiezina Fowey udalerriaren aurrealdean kokatzean, itsasargi ingelesek dagoneneko bere agerraldiaren berri ematen ari ziren.

Izatez, bada Fleming ofizialak Francis Drake ospetsuari espainiarren ailegatzearen berri ematen dion unearen inguruko kondaira edo kontakizuna. Honen arabera, une hartan bertan Drake ingelesa Plymouth Hoen bola-jokoan omen zegoen Itsas Armada Garaiezinaren etorreraren berri eman ziotenean, honek patxadaz honela erantzun omen zuen:

«	Joko hau amaitzeko denbora badugu. Ondoren espainiarrak garaituko ditugu.	»
Sir Francis Drake

Eskoadra eta ontziak

Oharra: Jarrain agertzen diren datu eta kopuruak webgune honetatik hartuak daude^{[Betiko hautsitako esteka]}.

Euskal eskoadrak

Bizkaia eskoadra: Juan Martínez de Rekalde bilbotarraren agindupean eta Bizkaia kostaldeko ontzi eta itsasgizonez osatua.
Izena	Mota	Tonak	Kanoi kopurua	Eskifaia	Gerlariak	Eraikitze lekua	Urtea	Oharrak
Santa Ana (ontzi nagusia)	Naoa	768	30	101	311	Bizkaiko golkoa	1586	Le Havren hondoa joa. Ontzi ingelesek erasotua eta hondoratua.
Gran Grin (bigarren ontzia)	Naoa	1160	28	96	209	?	?	Mantxako kanalan partzialki su hartua. 1588ko irailaren 2an Irlandako mendebaldean dagoen Clare uhartean hondoratua.
Santa María de Montemayor	Naoa	707	18	42	158	?	?	Santanderrera itzuli zen.
Santiago	Naoa	666	25	106	206	Bizkaiko golkoa	1585	Gipuzkoara itzuli zen.
María Juan	Naoa	665	24	93	217	Bizkaiko golkoa	1585	Gravelinesko itsasguduan kaltetua. 1588ko abuztuaren 8-10 artean Gravelinesen hondoratua.
Magdalena	Naoa	530	18	65	193	Bizkaiko golkoa	1585	Gipuzkoara itzuli zen.
Manuela	Naoa	520	12	48	115	-	-	Ingelesek atzemana. Santanderrera itzuli zen.
Concepción de Zubelzu	Nao	468	16	69	153	Bizkaiko golkoa	1585	Gipuzkoara itzuli zen.
Concepción de Joanes d’Elkano	Naoa	418	18	61	176	Bizkaiko golkoa	1585	1588ko irailaren 25an Irlanda mendebaldeko Diurling Ne Spainnehach kokalekuan hondoratua.
San Juan	Naoa	350	21	53	142	Bizkaiko golkoa	1585	1588ko abuztuaren 8an Dunkerquen hondoa joa. Erabilezina.
María de Miguel Suso	Patatxea	96	6	25	20	Bizkaiko golkoa	1585	Gipuzkoara itzuli zen.
San Sebastián	Patatxea	78	6	25	10	Bizkaiko golkoa	1585	A Coruñara itzuli zen.
Isabela	Patatxea	71	10	29	24	Bizkaiko golkoa	1585	A Coruñara itzuli zen.
La María de Agirre	Patatxea	70	6	25	19	Bizkaiko golkoa	1585	Patu edo helmuga ezezaguna

Gipuzkoa eskoadra: Miguel Okendo donostiarraren agindupean eta Gipuzkoa kostaldeko ontzi eta itsasgizonez osatua.
Izena	Mota	Tonak	Kanoi kopurua	Eskifaia	Gerlariak	Eraikitze lekua	Urtea	Oharrak
Santa Ana (ontzi nagusia)	Naoa	1200	47	120	342	Bizkaiko golkoa	1586	Donostiara itzuli zen. Egunetara istripuz su hartu eta 200 gizonetik gora hil ziren.
Nuestra Señora de la Rosa edo Santa María de la Rosa (bigarren ontzia)	Naoa	945	26	100	175	Bizkaiko golkoa	1586	Mantxako kanalan kaltetua, Irlandako hego-mendebaldean dagoen Kerry konderriko Blasket uharteen aurrean dagoen Blasket Sound itsasartean hondoratua. Gizon bat ezik gainontzeko eskifaia osoa hil zen.
San Salvador	Naoa	958	25	90	232	Bizkaiko golkoa	1586	1588ko uztailaren 31n Mantxako kanalan lehertua. Eskifaiako 200 gizon hilak. 1588ko abuztuaren 1ean bertan behera utzia, ingelesek atzemana, Weymouthera eramana eta Studlenden desegina.
Santiesteban	Naoa	736	26	75	192	Bizkaiko golkoa	1586	1588ko irailaren 20an Irlanda mendebaldeko Doombeg udalerrian hondoratua.
Santa Cruz	Naoa	680	16	41	125	Mediterraneoa	1551	Santanderrera itzuli zen.
Santa María	Naoa	548	20	73	182	Bizkaiko golkoa	1586	Gipuzkoara itzuli zen.
Santa Bárbara	Naoa	525	12	47	135	Bizkaiko golkoa	1586	Gipuzkoara itzuli zen.
San Buenaventura	Naoa	379	21	54	154	Bizkaiko golkoa	1586	Gipuzkoara itzuli zen.
María San Juan	Naoa	291	12	40	95	Bizkaiko golkoa	1586	Lisboara itzuli zen.
Doncella	Hulka	500	16	48	118	Alemania	?	Santanderrera itzuli eta porturako sarreran hondoratua.
San Bernabé	Patatxea	69	9	19	20	Bizkaiko golkoa	1586	Donostira itzuli zen.
Asunción	Patatxea	60	9	16	19	Bizkaiko golkoa	1586	Gipuzkoara itzuli zen.
La Magdalena	Pinaza	?	1	14	-	Bizkaiko golkoa	1586	Gipuzkoara itzuli zen.
Nuestra Señora de Guadalupe	Pinaza	?	1	14	-	Bizkaiko golkoa	1586	Gipuzkoara itzuli zen.

Gainontzeko eskoadrak

Portugal eskoadra: Medina Sidoniako dukearen agindupean, Portugalgo ontzi eta itsasgizonez osatua.

Gaztelako eskoadra: Diego Flores de Valdésen agindupean, Gaztelako ontzi eta itsasgizonez osatua.

Andaluziako eskoadra: Pedro Valdésen agindupean, Andaluziako ontzi eta itsasgizonez osatua.

Levanteko eskoadra: Martin Bertendona bilbotarraren agindupean, Mediterraneo itsasoko ontzi eta itsasgizonez osatua.

Hulken eskoadra: Juan Gómez de Medinaren agindupean, Alemania nahiz Flandrian eraikitako "Hulk" edo "Urka" ontzi motez osatutako eskoadra.

Galeazen eskoadra: Huc de Montcadaren agindupean, Napolin eraikitako "Galeaza" ontzi motez osatutako eskoadra.

Galeren eskoadra: Diego de Medranoren agindupean, Portugalen eraikitako "Galera" ontzi motez osatutako eskoadra.

Patatxe eta Zabren eskoadra: Diego Hurtado de Mendozaren agindupean, Bizkaiko golkoan jatorria zuten "Patatxe" eta "Zabra" ontzi motez osatutako eskoadra.

Ingeles eta espainiarren erabateko indarrak

Itsas Gudarostea	Ontzi kopurua	Kanoiak	Pedreroak	Kulebrinak	Denera
Ingelesa	172	55	43	1.874	1.972
Espainiarra	124	163	326	635	1.124

Erreferentziak

1. https://web.archive.org/web/20091215114342/http://amerilis.iespana.es/alonsoperez/6parte/2documentos/muertestacruz3.jpg "Santa Kruzen Heriotza" (Gaztelaniaz)
2. "Álvaro de Bazán", 1588ko martxoaren 26a — Dukeak Lisboatik bidalitako lehen txostenaren zatiak: http://amerilis.iespana.es/alonsoperez/6parte/2laleyenda.htm?2&weborama=19 (Gaztelaniaz)
3. "Álvaro de Bazán", 1588ko martxoaren 26a — Lisboatik igorritako Dukearen lehen txoteneko zati:
4. http://amerilis.iespana.es/alonsoperez/6parte/2documentos/263882.jpg

Kanpo estekak

• Datuak: Q179684
• Multimedia: Spanish Armada / Q179684