Akira Kurosawa
Japoniako zinema zuzendaria From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Akira Kurosawa (黒澤 明 Kurosawa Akira edo 黒沢 明, Omori, Tokio, 1910eko martxoaren 23a- Setagaya (Tokio) 1998ko irailaren 6a) film zuzendari, ekoizle eta gidoilari japoniarra izan zen. 57 urtean, 30 film zuzendu zituen. Zinemaren historiako zinemagilerik garrantzitsu eta esanguratsuenen artean dago[1][2]. Sugata sanshirô (”Judo handiaren kondaira", 1943) bere opera prima izan zen[3], eta, bost hamarkadan, eragin handiko 30 film egin zituen[4], hala nola Rashōmon (1950)[5], Shichinin no samurai ("Zazpi samuraiak", 1954)[6], Dersu Uzala ("Ehiztaria", 1975)[7] edo Ran ("Kaosa", 1985)[8].
1938an hasi zen Kajiro Yamamotoren zuzendaritza-laguntzaile lanetan. Bere lehen filmek kutsu nazionalista argia dute, Bigarren Mundu Gerran hasi baitzen zuzendari lanean. Gerraren ostean, Yoidore Tenshi arrakastatsua zuzendu zuen, Toshiro Mifune aktore ezezagunarekin paper nagusian. Film horrekin ospea lortu zuen Japoniako zuzendari gazteen artean. Mifunek eta Kurosawak hamabost filmetan egin zuten lan elkarrekin.
Nazioarteko arrakasta Rashomon (1950) filmari esker lortu zuen[9][10]. Arrakastak bere lanetan askatasun gehiago eman zion. Lehenengo arrakasta horri beste askok jarraitu zioten, baina, Akahige eta Dodeskaden filmeen porrot komertzialen ondoren, bere buruaz beste egiten saiatu zen. George Lucas eta Francis Ford Coppolaren diru laguntzaz egin zituen Kagemusha eta Ran bere pelikula epiko handiak.
Steven Spielbergek «zinema garaikidearen Shakespeare» gisa izendatuta, bere ibilbidean, Berlin, Venezia, Cannes eta Moskuko jaialdietan saritu zuten, eta BAFTA eta Oscar sarietako zeremonietan antzitetsi zuten, non 1990ean Ohorezko Oscar Saria eman zioten bere ibilbideagatik.
Remove ads
Biografia
Haurtzaroa eta gaztaroa
Isamu eta Shima Kurosawaren zazpigarren semea zen Akira, bi anaia eta hiru arreba zituen, beste anaia bat bera jaio baino lehenago hil zen. Martxoaren 23an jaio zen Tokioko Omori barrutian. Ama Osakako merkatari sendi batekoa zen. Aita, berriz, samurai familia baten ondorengoa zen, eta, armadaren institutu batean, soinketa irakasten zuen[11][12].
Handia zela eta, ez zen kiroletarako ona, eta eskolako kideek baztertu egiten zuten. Horregatik, haurtzaro bakartia izan zuen, eta bere burua arrarotzat jotzen zuen. Lehen hezkuntzan, irakasle batek bere talentua nabaritu, eta marrazten hastera bultzatu zuen[11].
Bere anaia nagusiak, Heigok, eragin handia izan zuen berarengan. 1923an, lurrikara handi bat izan zen Tokion, eta 100.000 pertsonatik gora hil ziren. Heigok lurrikararen ondorioak ikustera eraman zuen Akira, eta hildakoen gorpuak gogoz kontra begiratzera derrigortu zuen 13 urteko haurra. Kurosawak esaten zuen gertakizun horrek beldurrei aurre egiten erakutsi ziola[13][14].
Heigo ikasle bikaina zenez, bere familiak unibertsitatean ikasiko zuela sinetsi zuen beti, baina, aitaren esanak ez jarraitzeagatik, unibertsitateko sarrera-froga nahita suspenditu zuen. Ikasi beharrean, film mutuen narratzaile, benshi, bilakatu zen[13]. Bere lana zen irakurtzen ez zekitenentzat filmen testuak narratzea, eta, horren ongi egiten zuenez, arrakasta handia zuen, eta zinema aretoak bera entzuteko betetzen ziren. Soinudun zinea iritsi zenean, bere lana alferrikako bilakatu, eta deprimitu egin zen.
Bere buruaz beste egiteko asmoa zuela esan zion Heigok bere amari, baina Akirak ez zuen uste hala egingo zuenik, eta ez zuen ezer egin hori eragozteko. Akirak 20 urte zituela, Heigok sepukua (samuraien heriotz errituala) burutu zuen. Akira bizitza guztian damutu zen gertakizun heragotzi ez izanaz. Bere anaien heriotzek Akira seme nagusi bihurtu zuten[15]; kontuan izan behar da seme nagusi izatea Japonian familiaren barruan garrantzi eta erantzukizun handiko maila dela eta Akira ez zela sekula izan horretarako prestatua[13].
Seme nagusi gisa, bi bideren artean erabaki behar zuen: bere aitaren nahiak jarraitu ala Heigok izango ez zuen bizitza aurrera eraman. Heigok bezala, arte ederren eskolan sartzeko froga suspenditu zuen, eta zinemaren munduan sartu zen. Harrezkero, Akirak Heigoren urratsak jarraitu zituen. Bere film askotan ikusten da bi gizonen arteko harremana eta baita gizon batek bestearen lekua hartzea ere, hala nola Kagemushan.
Heldutasuna
1938an, Kurosawa Toho zine estudio handietan lanean hasi zen Kajiro Yamamoto zuzendariaren laguntzaile.
Bigarren Mundu Gerra hasi zenean fisikoki gaitasunik ez zuenez, gerra-tokira ez bidaltzea lortu zuen. Jendeari ez zitzaion ongi iruditu arte martzialetan trebea zen eta 1,82 m garai zen gizon handia gerrara ez joatea, eta, horregatik, bizi osoan jasan zuen gaitzespena.
Zuzendari gisa bere lehen lana Sanshiro Sugata izan zen, eta, arrakasta izan zuenez, bigarren zati bat ere egin zuen. Japoniar gobernuaren esanak jarraituz, propaganda abertzalea ere egin behar izan zuen. Horren adibide da Ichiban utsukushika (Ederrena) filma, Bigarren Mundu Gerran emakumeek fabriketan egin zuten lan garrantzitsuari buruzkoa.
Film ugari zuzendu ondoren, Veneziako zinemaldian Urrezko Lehoi bat irabazi zuen Rashomon filmarekin; mundu osoan ospetsu bilakatu zen, eta japoniar zineari ekialdeko ateak ireki zizkion. Kurosawa film horretan hasi zen Toshiro Mifune aktorearekin lanean.
Hurrengo urteetan, Toshiro protagonista zen arrakasta handiko filmak zuzendu zituen, Shichinin no samurai (Zazpi samuraiak), Kimonosu-jo (Odolezko tronua) eta Yojimbo (Bizkarzaina) adibidez.
Porrotaren ondoren
Tengoku to jigoku, Akahige (1965) (Bizargorri) filmak ez zuen arrakastarik izan, eta Toshiro Mifune eta Kurosawaren elkarlanaren amaiera izan zen.
1970an, Dodes ka-den filmean, Kurosawak estudio handiak utzi, eta estilo berria ikertu zuen. Film horren porrotak depresioa eragin zion, eta, Heigok bezala, bere buruaz beste egiten saiatu zen. Porrot horregatik, hurrengo filmetan, ikerketa gutxitu zuen, eta estilo klasikoagoa erabiltzen saiatu zen.
Porrotak bultzaturik, hurrengo filma, Dersu Uzala, Japonia utzita Errusian filmatu behar izan zuen.
Ondorengo urteetan, arrakasta berreskuratu zuen, eta bere lana miresten zuten George Lucas eta Francis Ford Coppolaren diru laguntzaz egin zituen bere pelikula epiko handienak: Kagemusha, 1980an eta Ran, 1985ean. Bere azken urteetako lanek ez zuten kritikaren artean arrakasta handirik izan, baina, bere ospeari esker, 82 urte zituela egin zuen azken lana, Madadayo, 1982an, maisu baten azken urteei buruzko film hunkigarria.
Remove ads
Estiloa eta gaiak
Zinema-teknika
Kurosawak zinema-teknika propioa zuen, 1950eko hamarkadan garatu eta bere filmei aparteko itxura ematen diena. Teleobjektiboko lenteak erabiltzea gustatzen zitzaion enkoadraketa lautzen zuten moduagatik eta kamerak aktoreengandik urrun jarriz interpretazio hobeak lortzen zirela uste zuelako. Era berean, hainbat kamera erabiltzen zituen aldi berean, eta, horri esker, plano bera hainbat angelutatik filma zezakeen. Kurosawaren estiloaren beste berezitasun bat zen bere filmetan elementu meteorologikoen ohiko erabilera, hala nola Rashomon filmaren hasierako eszenan eta Shichinin no samurai filmaren amaierako batailan sartutako euri jasa; Nora Inu-nen (Zakur amorratua) bero handia; Yojimbon (Mertzenarioa) haize hotza, Ikirun (Bizi) euria eta elurra, edo lainoa Kumonosu-jōn (Odolezko tronua).
| « | Gidoi bihurtu nahi nukeen ideia original bat bururatzen zaidanean, hotel batean ixten naiz papera eta arkatzarekin. Puntu horretan, tramaren ideia orokor bat daukat, eta, gutxi gorabehera, badakit nola bukatuko den. Ez badakit zer eszenarekin hasi, modu naturalean sortzen diren ideien korronteari jarraitzen diot | » |
Tenno izenez ezaguna (literalki, Enperadorea) zuzendari gisa zuen estiloagatik, perfekzionista zen denbora eta ahalegin handiak ematen zituelako lortu nahi zuen efektu bisuala lortzeko. Rashōmonen tinta beltzez tindatu zuen ura euri-jasaren efektua lortzeko, eta, azkenean, inguruko ur guztia erabili zuen ekaitz bat sortzeko. Kimonosu jo filmean, Toshirō Mifune geziek harrapatzen duten azken eszenan, Kurosawak arkulari adituek gertutik jaurtitako gezi errealak erabili zituen, aktorearen gorputzetik zentimetro batzuetara iltzatu zirenak. Ranen gaztelu oso bat eraikiarazi zuen Fuji mendiaren hegalean filmeko eszena garrantzitsuenean zimenduetaraino erretzeko bakarrik. Kurosawaren perfekzionismoari buruzko antzeko beste istorio batzuek diote erreka baten ur-fluxuaren noranzkoa alderantzikatzeko agindu zuela ikusizko efektu hobea lortzeko, edo etxe bateko teilatua kenarazi zuela (gero berriro jarri behar izateko) soilik teilatu horrek tren batetik filmatutako sekuentzia labur bat hondatzen zuela iruditu zitzaiolako.
Bere perfekzionismoa ere agerian geratzen zen jantzien aukeraketan: aktoreari traje egin berria emateak pertsonaiari egiazkotasuna kentzen ziola iruditzen zitzaion. Hori konpontzeko, pelikula egin baino aste batzuk lehenago banatzen zizkien jantziak aktoreei, eta egunero erabiltzera behartzen zituen, arroparekin «lotura bat ezartzeko». Kasu batzuetan, esaterako Shichinin no samurai filmean non aktore gehienak baserritar txiroek osatzen zuten, aktoreei agindua eman zitzaien filmatu aurretik arropa higatu eta txiki zezaten.
Kurosawak pentsatzen zuen musika bukatua ere ez zetorrela bat zinemarekin. Eszena bati laguntzeko musika-pieza bat aukeratzean, instrumentu bakarra bilatzen nuen (tronpetak hutsik, adibidez). Bere pelikulen amaiera hurbiltzean soilik entzuten da musika amaituagoa.
| « | Film mutuak gustatzen zaizkit eta gustatu izan zaizkit beti. Askotan, soinudunak baino askoz ederragoak dira. Hala ere, haren edertasunaren zati bat zaharberritu nahi izan nuen. Gogoan dut horrela pentsatu nuela: pintura modernoaren tekniketako bat sinplifikazioa da; beraz, film hau sinplifikatu egin behar dut | » |
.
Eraginak
Kurosawaren pelikulen alderdi nabarmen bat da bere eragin artistikoen zabaltasuna. Bere filmetako batzuk William Shakespeareren obren egokitzapenak dira: Ran, adibidez, Lear erregean oinarrituta dago, eta Kimonosu-jo Macbethen, Warui yatsu hodo yoku nemuru (Gizatxarrek bakean egiten dute lo), berriz, zenbait paralelismo gordetzen ditu Hamletekin, nahiz eta ez dagoen argi hartan oinarritzen den.
| « | Japoniarra naiz, eta japoniar gisa pentsatzen dut, eta gogo-aldarte horrekin egiten ditut filmak. Ez naiz inoiz egon atzerritarraren eraginpean. Macbeth irakurri nuenean, oso interesgarria iruditu zitzaidan. Gauza askotaz pentsarazten zidan. Gerra zibileko Japoniak eta Shakespeareren garaiak antz handia dute. Pertsonaiak ere bai. Shakespeare hartu eta Japoniako testuinguru batera egokitzea ez zen zailegia izan. Ezetza bakarra den adierazpidea da munduan. Inpaktu ikaragarria du. Bada, nik adierazpen hori hartu izan ez banu, pertsonaiek ez zuketen eragin bera izango. Nik ezetza maite dut, eta beti begiratu izan diot; beraz normala da hartan inspiratzea. | » |
Kurosawak errusiar literatur lanen egokitzapenak zuzendu zituen japoniar testuingurura egokituz eta girotuz, hala nola Hakuchin (Ergela) (1952), Fiódor Dostoyevskiren Idiot Идиот (Ergela) lanean oinarritua, edo Donzoko (Bazter zuloak) (1957), Maksim Gorkiren izen bereko eleberrian oinarritua. Ikiru (Bizitzea) (1952) filmak Lev Tolstoiren Ivan Ilitxen heriotza ipuineko gai berak jorratzen ditu neurri batean. Akahigen (Bizargorria) (1965) dauden argumentu-trama batzuk Fiódor Dostoyevskiren Unizhennye i oskorblennye, Униженные и оскорбленные (Apalduak eta irainduak) liburuan aurki daitezke.
| « | Liburuaren egilea, Shuguro Yamamoto, bere eleberriak zinemara eramatearen aurka egon zen beti. Bizargorriarekin salbuespena egin zuen setati tematu nintzelako lortu arte. Hala ere, pelikula ikusten amaitu ondoren, begiratu eta esan zidan: «Beno, nire nobela baino interesgarriagoa da». | » |
Tengoku to jigoku (Gorrotoaren infernua) Ed McBain poliziari buruzko idazle estatubatuarraren King's Ransom obratik hartu zituen ideiak. Yojimbo (Mertzenarioa) antzekotasunak ditu Dashiell Hammetten Uzta Gorriarekin. Nora Inu (Zakur amorratua) Georges Simenon belgikarraren detektibe-eleberriak ditu inspirazio-iturri. Shichinin no samurai (Zazpi samuraiak) filmaren ernamuina Greziako Eskiloren Zazpiak Tebasen aurka tragedia klasikoan dago.
| « | Izan ere, bere liburuetan oinarritutako filmak ikustean, autore batzuek diote: «Nire nobelaren zati hori, ondo erretratatuta dago». Baina, egia esan, zuzendariak gehitutako zerbaiti buruz ari dira. Ulertzen dut esaten ari direna, zeren pantailan argi eta garbi adierazita ikus baitezakete zuzendariaren intuizio hutsengatik, haiek idatzi nahi izango zuketen zerbait, baina ez ziren horretarako gai izan. | » |
John Ford zuzendari estatubatuarrak ere eragin handia izan zuen Kurosawaren obran. Japoniar kritikari batzuek Kurosawari mendebaldarregia izatea leporatu zioten arren, bere herrialdeko kulturak ere eragin handia zuen, batez ere Kabuki eta Nō antzerkiak eta zinema japoniarraren Jidaigeki generoak.
Beste artistengan eragina
Akira Kurosawaren filmek eragin handia izan dute munduko zineman, eta, oraindik ere, zuzendari askoren inspirazio iturri dira[2], hala nola Ingmar Bergman, Federico Fellini, Roman Polanski, Bernardo Bertolucci, Andréi Tarkovski, Martin Scorsese edo Quentin Tarantino zuzendariek miresmena eta errespetua adierazi dute publikoki zuzendari japoniarrarekiko[16]. Batzuetan, beren filmen ekoizle ere izan ziren: Francis Ford Coppola eta George Lucas ekoizle exekutiboak izan ziren Kagemushan (1980)[4], eta Steven Spielbergek eta George Lucasek Yume (Ametsak) (1990) ekoitzi zuten[17].
| « | Kurosawaren filmak eta Felliniren La Dolce Vita dira zinema-zuzendari bihurtzeko motibaziorik handiena duten gauzak. | » |
Rashōmon (1950)[18] (Oscar saria atzerriko film onenari, Urrezko Lehoia saria eta zinemaren historiako lehen pelikula judizialtzat hartua[19]) Martin Rittek The Outrage (1964) filmean berrikuskatu zuen[20] Haren eragina nabaria da Quentin Tarantinoren Reservoir Dogsen (1992)[21]. (1992), Bryan Singerren The usual suspects (1995)[22], Tom Tykwerren Lola Rennt (1998)[23] edo Zhang Yimouren Ying Xiong (2002)[24] filmetan. Andha Naal (1954)[25] eta Virumaandi (2004)[26] Kollywood-en (tamileraz filmatuak) filmek ere antzeko baliabide narratiboak erabiltzen dituzte. Japoniako zinema mundu osoan ezaguna egiteaz gain, narratiba mota bati izena eman dio, zatikatua eta funtsik gabea eta Rashōmon efektua izenez ezagutzen dena[27]. Psikologia sistemikoan, Rashōmon deitzen zaio bertsio desberdinen arteko konfrontazioan oinarritutako teknika terapeutiko bati, senitartekoen edo talde bateko pertsonen artean, besteek haien egoera emozionalak eta interpretazioak ezagutu ditzaten[28].
| « | Argi utzi nahi dut: Jungfrukällan (Dontzeilaren iturburua) Kurosawaren imitazio negargarria da. | » |
Shichinin no samurai (1954), Japoniako filmografian egindako pelikularik onena eta zinemako pelikularik garrantzitsuenetakotzat jo izan dute, eta eragin iturri izan da beste lan batzuetan. Oinarrizko egitura narratiboa mantentzen duten lan aipagarrienetako batzuk dira: John Sturges-ek zuzendutako The Magnificent Seven (Zazpi apartak) (1960); Khwaja Ahmad AbbasenSaat Hindustani (1969), zeinean Amitabh Bachchan debutatu zuen; Jimmy Wang Xu-ren Beach of the War Gods (1973); Jimmy T. Murakami eta Roger Cormanen Battle Beyond the Stars (1980), edo Lee Katzinen World Gone Wild (1987). Beste pelikula batzuk, modu libreagoan, jatorrizkoan oinarritzen dira, hala nola Gilberto Gazcónen Los tres amigos (1970) edo John Lasseter eta Andrew Stantonen A Bug's Life (1998). John Milius-ek zuzendutako Conan the Barbarian-en (1982) eszena bat, non istorioaren kontalariak hildako gudarien armadurak kargatu eta Conan-i eskaintzen dizkion filmaren azken gudurako, badirudi Kurosawaren klasikoan inspiratuta dagoela, non nekazariek hildako samuraien armadurak berreskuratzen dituzten gainean duten mehatxu berriari aurre egin ahal izateko. [[Esaera2|Pelikula bat filmatu aurretik Zazpi samurai ikusten dut.|Andrei Tarkovski |col2=|col3=}}
Yojimbo (1961)[29], bere aldetik, Sergio Leoneren Per un pugno di dollari (1964)[30] filmaren oinarria da, zeinarekin spaghetti western generoa hasi zen. Ekoizleek ez zutenez eskubiderik ordaindu, Yojimboren gidoilariek (Kurosawa eta Ryuzo Kikushima[4]) egile eskubideak urratzeagatik auzitara eraman zituzten auzia irabaziz, irabazien % 15 bereganatuz eta Japonian, Hego Korean eta Taiwanen banaketa eskubideak lortuz[31]. Walter Hillek zuzendutako Last Man Standing (1996)[6], Boaz Yakinen Fresh (1994)[7] drama urbanoak eta Quentin Tarantinoren Django Unchained (2012)[8] ondoren egindako lanek lotura dute Kurosawaren jatorrizkoarekin.
| « | Kurosawak Per un pugno di dollari ikusi zuen, eta gustatu zitzaion, baita The Magnificent Seven ere. Baina Per un pugno di dollariren kasuan arau-hauste bat egin zuten. Orduan Tohok, Kurosawaren estudioak, salaketa jarri zuen Leoneren aurka eta Kurosawak gutun bat bidali zion. Leone oso pozik zegoen jasotzeaz, baina eskutitzak honela zioen: «Zure pelikula ikusi dut. Oso pelikula ona da. Zoritxarrez, nire filma da». | » |
Kakushi toride no san-akunin (Gotorleku ezkutua) (1958)[32], Zilarrezko Hartza saria eta The Criterion Collectionek «historiako ekintza- eta abentura-film onenetakotzat, erritmo azkarrekoa, burutsua eta bisualki ikaragarria jo zuena»[33], George Lucasen Star Wars sagan, onartutako eragina du. Bereziki, Star Wars IV. Atala: Itxaropen Berria (1977)[34] eta Star Wars VI. Atala: Jedi Zaldunaren Itzulera (1983)[35] filmetan eta C-3PO eta R2-D2 filmetako pertsonaietan. Lucasek Kurosawak erabilitako trantsizioen teknika zinematografikoa ere erabili zuen bere sagan[36].
| « | Kakushi toride no san-akunin (Gotorleku ezkutua) eragina izan zuen Star Wars-en. Gidoia idazten hasi nintzenean, film hori neukan buruan. Gogoan dut gehien harritu ninduena istorioa pertsonaiarik xumeenek kontatzea izan zela.(...) Kurosawaren benetako jeinua estimatzea zaila da. Haren pelikula batzuk ikusi behar dira. Beste batzuekin alderatuta, estilo bisual paregabea du. | » |
—George Lucas (Días de cine, 2015) | ||
.
Remove ads
Filmografia
- 姿三四郎, Sugata Sanshiro, 1943.
- 一番美しく, Ichiban utsukushiku, 1944.
- 続姿三四郎, Zoku sugata sanshiro, 1945.
- 虎の尾を踏む男達, Tora-no-o wo fumu otokotachi, 1945.
- 明日を創る人々, Asu wo tsukuru hitobito, 1946.
- わが青春に悔なし, Waga seishun ni kui nashi, 1946.
- 素晴らしき日曜, Subarashiki nichiyōbi, 1947.
- 酔いどれ天使, Yoidore tenshi, 1948.
- 静かなる決闘, Shizukanaru kettō 1949.
- 野良犬, Nora inu, 1949.
- 醜聞, Shubun, 1950.
- 羅生門, Rashomon, 1950.
- 白痴, Hakuchi 1951.
- 生きる, Ikiru, 1952.
- 七人の侍, Shichinin no samurai, 1954.
- 生きものの記録, Ikimono no kiroku, 1955.
- 蜘蛛巣城, Kimonosu-jo ("Odolezko Tronua"), 1957.
- どん底, Donzoko, 1957.
- 隠し砦の三悪人, Kakushi toride no san-akunin, 1958.
- 悪い奴ほどよく眠る, Warai yatsu hodo yoku nemuru, 1960.
- 用心棒, Yojimbo, 1961.
- 椿三十郎, Tsubaki Sanjûrô, 1962.
- 天国と地獄, Tengoku to jigoku, 1963.
- 赤ひげ, Akahige, 1965.
- どですかでん, Dodeskaden, 1970.
- デルス・ウザーラ, Dersu Uzala, 1975.
- 影武者, Kagemusha, 1980.
- 乱, Ran, 1985.
- 夢, Yume, 1990.
- 八月の狂詩曲, Hachigatsu no kyoshikyoku; o 八月のラプソディ, Hachigatsu no rapusodi, 1991.
- まあだだよ, Maadadayo, 1993.
Sariak
Bere ibilbidean, Kurosawak 67 sari eta 27 izendapen jaso zituen hainbat lehiaketatan[37]
- Oscar sariak
Remove ads
Erreferentziak
Bibliografia
Kanpo estekak
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads