Alabama

Alabamako Estatua Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da, herrialdeko hegoaldean dagoena. Hhiriburua Montgomery da eta hiri nagusia, Birmingham. Iparraldean Tennesseerekin egiten du muga, Georgiarekin ekialdean, Mexikoko Golkoa eta Floridarekin hegoaldean eta Mississippi estatuarekin mendebaldean. Beste estatuekin alderatuz, Alabamak 30. postuan dago azalerari dagokionez eta 23. postua biztanleriari dagokionez, ia 5 milioi biztanle baititu. Estatuak Alabama ibaiaren izena hartzen du ("loditasunaren garbitzailea" esan nahi du): ibai hark estatu osoa zeharkatzen du, Mobileraino.

Alabama
Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
Alabama (en) Dixieland Delight (en)
Administrazioa
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2	US-AL
Hiriburua	Montgomery, Cahaba (en) eta Tuscaloosa
Alabamako Gobernadorea	Kay Ivey
Zatiketa	ikusi Autauga konderria, Baldwin konderria, Barbour konderria, Bibb konderria, Blount konderria, Bullock konderria, Butler konderria, Calhoun konderria, Chambers konderria, Cherokee konderria, Chilton konderria, Choctaw konderria, Clarke konderria, Clay konderria, Cleburne konderria, Coffee konderria, Colbert konderria, Conecuh konderria, Coosa konderria, Covington konderria, Crenshaw konderria, Cullman konderria, Dale konderria, Dallas konderria, DeKalb konderria, Elmore konderria, Escambia konderria, Etowah konderria, Fayette konderria, Franklin konderria, Geneva konderria, Greene konderria, Hale konderria, Henry konderria, Houston konderria, Jackson konderria, Jefferson konderria, Lamar konderria, Lauderdale konderria, Lawrence konderria, Lee konderria, Limestone konderria, Lowndes konderria, Macon konderria, Madison konderria, Marengo konderria, Marion konderria, Marshall konderria, Mobile konderria, Monroe konderria, Montgomery konderria, Morgan konderria, Perry konderria, Pickens konderria, Pike konderria, Randolph konderria, Russell konderria, St. Clair konderria, Shelby konderria, Sumter konderria, Talladega konderria, Tallapoosa konderria, Tuscaloosa konderria, Walker konderria, Washington konderria, Wilcox konderria eta Winston konderria
Geografia
Koordenatuak	32°42′N 86°42′W
Azalera	135.765 km²
Mugakideak	Florida, Georgia, Tennessee eta Mississippi
Punturik altuena	Cheaha Mountain (en)
Demografia
Biztanleria	5.024.279 (2020ko apirilaren 1a) 165.300 (2015)
Dentsitatea	37,01 bizt/km²
Etxebizitzak	1.888.504
Hizkuntza ofiziala	ingeles
Ordu eremua	UTC−06:00, Erdialdeko Ordu Estandarra eta America/Chicago (en)
alabama.gov

Geografia

Alabama Ameriketako Estatu Batuetako hego-ekialdean dago. 84 kilometroko kosta du eta itsas portu bakarra Mobile da. Estatuaren batez besteko garaiera 150 metrokoa da eta punturik altuena Cheaha mendia da, 734 metrorekin, Apalatxeetan, ipar-ekialdean. Haren azalera Iberiar penintsula osoaren laurdenaren adinakoa da.

Hiri nagusiak

Postua	Hiria	Biztanleria (2008)
1	Birmingham	228.798
2	Montgomery	202.696
3	Mobile	191.022
4	Huntsville	176.645
5	Tuscaloosa	90.221
6	Hoover	71.020
7	Dothan	66.505
8	Auburn	56.088
9	Decatur	56.068
10	Madison	38.714

Birmingham, hiririk handiena

Mobile, hirugarren hiririk handiena

Konderriak

• Alabamako konderrien zerrenda

Historia

Eskualdea Hernando de Soto kolonizatzaile espainiarrak hartu zuen 1540. urtean. Ingelesak jabetu ziren gero (1763-1783) eta berriro espainiarren esku egon ondoan (1783-1813), Estatu bihurtu zen 1819. urtean. Gaur egungo beltzak kotoi soroetan lanean ziharduten esklaboen ondorengoak dira. Biztanleria zuriaren joera arrazistak nabarmendu egin dira betidanik Alabaman eta eskubide zibilen aldeko beltzen manifestazio eta altxamenduak ugari izan dira egun arte.

Biztanleria

AEBetako Errolda Bulegoaren arabera, 2008ko uztailean, Alabamak 4.661.900 biztanle zituen, hau da, aurreko erroldarekiko % 4,8ko igoera zuen. Azken errolda horren arabera, estatuko biztanleriaren ia % 75 kaukasiarra da eta ia % 25, afroamerikar.

Gobernua

Alabamako Gobernua 1901ean Alabamako Konstituzioaren ondorioz sortu zen. Konstituzio hori munduko luzeena da, 310.000 hitz baititu: Ameriketako Estatu Batuetako Konstituzioa baino 40 aldiz luzeagoa da.

Alabaman agintea hiru botereetan banatzen da: Botere legegilea biganberadun Legebiltzarrak osatzen du: Senatua, 35 kiderekin eta Ordezkarien Etxea, 105 kiderekin. Legebiltzarraren ardura estatu-legeak idaztea, eztabaidatzea, gainbegiratzea edo deuseztea da. Botere betearazlea hainbat pertsonak osatzen dute: haien burua Alabamako Gobernadorea da. Beste kideak Alabamako Fiskal Nagusia eta gobernuko kabineteko partaideak dira. Azkenik, botere judizialalaren aginte gorena Alabamako Epaitegi Gorenari esleitzen zaio.

Alabamar ezagunak

• Helen Keller (1880-1968), idazlea.
• Jesse Owens (1913-1980), atleta.
• Rosa Parks (1913-2005), ekintzailea.
• Harper Lee (1926-), idazlea.
• John Lewis (1940-2020), ekintzaile eta politikaria.
• Carl Lewis (1961-), atleta.
• Charles Barkley (1963-), saskibaloiko jokalaria.
• Courteney Cox (1964-), aktorea.
• Jimmy Wales (1966-), informatikaria.

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2014/08/11 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Alabama.gov – Webgune ofiziala]
• (Ingelesez) Alabamako Parke Nazionalak
• (Ingelesez) Encyclopedia of Alabama

• Datuak: Q173
• Multimedia: Alabama / Q173