Argantzon

Argantzon^[1] (izen ofiziala La Puebla de Arganzón) Burgos probintziako (Gaztela eta Leon, Espainia) udalerria da, Trebiñuko barrendegian dagoena. Trebiñuko barrendegiko beste udalerria Trebiñu da. Bi udalerri horiek osatzen duten lurraldea administratiboki Burgosi badagokio ere, ikuspuntu geografiko eta kulturaletik, biztanleak arabar sentitzen dira.

Argantzon Argantzun
Espainiako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon
Probintzia	Burgosko probintzia
Alkatea	Angel Niño Zabala (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Izen ofiziala	La Puebla de Arganzón
Jatorrizko izena	Argantzun
Posta kodea	09294
INEk ezarritako kodea	09276
Herriburua	La Puebla de Arganzón
Geografia
Koordenatuak	42°45′58″N 2°49′53″W
Azalera	19 km²
Altitudea	481 m
Mugakideak	Trebiñu, Erriberagoitia, Iruña Oka eta Gasteiz
Demografia
Biztanleria	565 (2025)
232 (%41,1)   (%48,5) 274
Dentsitatea	30 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Matrikula	BU
lapuebladearganzon.net

Geografia

Argantzongo udalerria.

Udalerri mugakideak

Historia

Antzinako Erroma

Argantzon igarobide estrategikoa izan da historian zehar, bertan Tuioko mendilerroa eta Gasteiz mendien arteko haitzarte natural bat dagoelako, Argantzongo haitzartea alegia (gaztelaniaz Las conchas de Arganzón esaten zaio). Bertatik igarotzen zen Ab Asturica Burdigalam edo Astoreka eta Bordele lotzen zituen galtzada erromatarra, baita Gasteiztik doan Done Jakue bidea ere.

Argantzongo erromatar hilarria

Argantzondik gertu bide erromatarraren lekuko izan litekeen hilarri bat aurkitu zen 1913an^[2]. Federico Baraibarrek eginiko ikerketaren arabera, 10 urteko neska baten hilobikoa da, eta bertan galtzada erromatarra zaintzen zuen mansio militar bat agian egon zela iradokitzen du.

Erdi Aroa

Erromatar inperioaren erorialdiaren ondoren, Argantzonen lehen aipamena 801. urtekoa da. Urte horretako udazkenean egungo Miranda de Ebro inguruan muga zuten arabiarrek razzia bat egin zuten iparralderantz, eta, Argantzon parean, bertako biztanleekin topo egin zuten^[3]. Arabiarren kronikek diotenez, Kordobako al-Hakam emirraren anaiak gidatu zuen razzia Araban eta Gaztelan barrena, baina porrot latza jasan zuen Argantzongo haitzartean.

871. urteko Donemiliaga Kukulako agiri batean Argantzon herrixka zaharra aipatzen zen^[4].

1025. urteko Donemiliagako goldean Sancti Iuliani aipatzen da. Gaur egun herri hustua, gaurko Argantzon erdigunetik kilometro bat iparraldera, Tuyotik gertu, Tuyotik bostehun bat metro ekialdera.

Argantzoneren fundazioa

1191. urtean Nafarroako Antso Jakitunak hiribildua sortu zuen eta forua eman zion. Sorrera hori Nafarroaren mendebaldeko muga sendotzeko saio gisa ulertzen da, eta bat dator eskualdeko beste hiribildu batzuen sorrerarekin (Gasteiz, Bernedo). Foruaren agiria galdu egin zen, eta 1565ean Filipe II.ak forua konfirmatu zuenean, foru-emailea Alfontso VIII.a Gaztelakoa zela idatzi zen^[5]. Egun badirudi onartua dagoela faltsutzea, bigarren agiri horretan ageri den regnante me Dei gratia rege Alfonso in Castella et in Legione ezinezkoa baita: Alfontso VIII.a ez zen Leongo errege izan. Hala ere, laster Gaztelak Argantzon ingurua, Trebiñu eta Arabako lautada hartu zituen,(1199. urtearen inguruan).

Konderriaren sorrera eta Arabako Ermandadea

Argantzongo haitzartea, 1875eko grabatu batean. Eskuineko gailurrean Nafarroako Erresumaren gaztelua ikusten da, Arabako Lautadarako sarrera kontrolatzen zuena.

XIV. mendean Argantzon Velasco leinuaren agindupean geratu zen. Velascotarrak Haroko kondeak ziren eta Trebiñuko agintariak ziren Manriquetarren etsai sutsuak ziren. XV. mendean, Araban lehen ermandade bat (probintziaren aurrekaria) sortzeko saioak egin zirenean, Argantzonek eta Trebiñuk ere parte hartu zuten. Hala ere, nahiz eta Argantzon ondorengo urteetan inoiz ermandadeko kide izan zen, azkenean Arabako ermandadetik kanpo geratu zen.

Ekonomia

Udalerrian nekazaritza eta abeltzaintza dira nagusi.

Banaketa administratiboa

Argantzonek bi biztanlegune ditu: Argantzon bera eta Billa Oka.

Demografia

Nahiz eta Gasteiz eta Miranda de Ebro arteko bidean egon, Argantzonek bere nekazari izaerari eutsi dio. XX. mendean zehar gertatutako garapen ekonomiko zein krisialdiek ez zioten eragin bertako biztanleriaren bilakaerari. Hala ere, nekazaritza iraultzak eta mekanizazioak eskulanaren soberakina sortu zuen, eta honek populazioaren gainbehera eragin zuen. 1980ko hamarkadan gainbehera asko azkartu zen, arestian aipatutakoaz gain jende askok hirietara jo baitzuen bizi baldintza hobeen bila.

1990eko hamarkadatik aurrera etxebizitza berriak eraikitzen hasi ziren, eta errepideen hobetzeak, automobil pribatuaren ugaritzeak eta etxebizitzen prezio merkeagoek Gasteizko jende asko erakarri zuen Argantzona. Biztanleria igo egin zen, baina biztanle berri askok ez zuten berez bizia bertan egiten (lana, erosketak, haurren eskola, aisialdia... hirian egiten zuten).

Argantzongo biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Argantzonen»

2007ko udal hauteskundeak

2007ko udal hauteskundeetan Agrupación Independiente Nueva Puebla (AINP) hautes-elkarteak udalerriko 7 zinegotzietatik 3 eskuratu zituen. Alkatea, Roberto Ortiz Urbina, talde horretakoa da. Aurreko alkate Alfredo Oraaren Agrupación Independiente Puebla de Arganzón (AEIPA) hautes-elkarteak 2 zinegotzi eskuratu zituen, EAE-ANVk bat eta PPk beste bat. PPko zinegotzia salbu, gainerakoak Trebiñu Araban integratzearen aldekoak ziren.

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, AINPko Roberto Ortiz de Urbina hautatu zuten alkate. AINP elkarteak sei zinegotzi eskuratu zituen, eta Alderdi Popularrak bat.

2013ko martxoaren 8an, bozketa bidez, Burgostik bereizteko eta Araban sartzeko tramiteak hasteko eskatu zuen udalbatzak, aldeko 5 botorekin eta abstentzio batekin.^[6]

2015eko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan AINP berriro izan zen garaile eta sei zinegotzi eskuratu zituen. Alderdi Popularrak bere zinegotzia galdu zuen eta haren ordez Euskal Herria Bildu koalizioak zinegotzi bat eskuratu zuen.

2023-2027 legegintzaldia

2023ko hauteskundeen ondorengo Argantzongo udalbatza
Alderdia		2023ko maiatzak 28
		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 7	110 (% 44,36)
	Euskal Herria Bildu (EHB)	3 / 7	82 (% 33,07)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 7	22 (% 8,87)
	Espainiako Langile Alderdi Sozialista (PSOE)	0 / 7	17 (% 6,85)
	Vox (Vox)	0 / 7	17 (% 6,85)
Datuen iturria: Junta Electoral Central (Gaztelaniaz)

Alkateak

Hauek izan dira Argantzoneko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[7]
Eliseo Somalo Fernandez[7][8]	1979	1980 a		Zentro Demokratikoaren Batasuna
Eliseo Somalo Fernandez[8]	1980	1983		Kudeaketa batzordea
Eliseo Somalo Fernandez[7][8]	1983	1987		Koalizio Popularra (Aliantza Popularra/Alderdi Demokrata Popularra/Batasun Liberala)
Eliseo Somalo Fernandez[7][8]	1987	1991		Aliantza Popularra
Alfredo Oraa Roa[7][9]	1991	1995		Espainiako Langile Alderdi Sozialista
Alfredo Oraa Roa[7][10][9]	1995	1999		Espainiako Langile Alderdi Sozialista
Alfredo Oraa Roa[7][9]	1999	2003		Candidatura Independiente de La Puebla de Arganzon[11]
Alfredo Oraa Roa[7][9]	2003	2007		Agrupacion Electoral Independiente de La Puebla de Arganzon[12]
Roberto Ortiz Urbina[7][13]	2007	2011		Agrupacion Independiente Nueva Puebla[14]
Roberto Ortiz Urbina[7][13]	2011	2015		Agrupacion Independiente Nueva Puebla[15]
Roberto Ortiz Urbina[7]	2015	2019		Agrupacion Independiente Nueva Puebla[16]
Pablo Ortiz de Latierro Fernandez[7][17][18]	2019	2023		Euskal Herria Bildu
Angel Niño Zabala[19][20]	2023	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea

^a Eliseo Somalo alkateak dimisioa aurkeztu zuen.

Garraioa

Araba Bus sareko lineak zerbitzua ematen dio:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 19 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Gaztelako Atea) • Argantzon • Ribabellosa Miranda Ebro (geltokia)

Hirigintza

Argantzonek kale nagusi luze baten alboetan hedatzen den hirigune baten egitura dauka. Ardatz nagusi horren muturretan herriaren ateak zeuden. Kale nagusiaren alboetan bigarren mailako bi kale daude, eta hirukote hori zeharkatuz, bi kantoi. Etxeek oraindik ere Erdi Aroko egitura daukate, eta etxadi erregular itxiak osatuz kokaturik daude. Eraikin aipagarrienak Andre Mariaren Jasokundearen eliza, zubi erromatarra, Done Jakue bideko erromesen ospitalea eta Antiguako Amaren baseliza dira.

XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran hiritartze berriak eratu ziren. Familia bakarreko etxebizitzen auzo horiek herri nagusitik kanpo daude.

• 
  San Juan ospitalea eta Antiguako Amabirjinaren ermita
• 
  Alde zaharreko etxe bat armarriarekin
• 
  Herriko plaza
• 
  Andre Mariaren Jasokundearen eliza

Kultura

Euskara

Azken urteotan, herriak bi aldiz antolatu izan du Araba Euskaraz, 2001ean eta 2007an, bertako ikastola sostengatzeko.

Argantzun ikastolaren ikuspegia.

Ondasun nabariak

• Andre Mariaren Jasokundearen eliza

Argantzondar ospetsuak

• Rodrigo del Río de Losa (?), 1562an Mexikora joan zen eta Nueva Vizcaya (Bizkaia Berria) probintziaren gobernadore izatera iritsi zen.