Erika Irusta

Erika Irusta (Barakaldo, Bizkaia, 1983) pedagogoa, ikertzailea, hilekoaren zikloaren dibulgatzailea eta idazlea da. Hilekoaren pedagogia kontzeptuaren sortzailea da, eta aitzindaria mendebaldeko gizartean hilekoari buruzko begirada biopsikosoziala sartzen. Gutxienez, bi liburu argitaratu ditu, "Diario de un cuerpo" (Catedral, 2016) eta "Yo Menstrúo. Un manifiesto" (Catedral, 2018).^[1]

Erika Irusta
Bizitza
Jaiotza	Barakaldo, 1983 (41/42 urte)
Herrialdea	Bizkaia, Euskal Herria
Hezkuntza
Heziketa	Deustuko Unibertsitatea
Jarduerak
Jarduerak	pedagogoa, idazlea, ikertzailea eta dibulgatzailea

Bizitza

Erika Irusta Bilboko ezkerraldean jaio zen, Barakaldon. Santurtzin hazi zen eta pedagogia ikasi zuen Deustuko Unibertsitatean.^[2][3] 23 urterekin independizatu zen, eta Bartzelonara joan zen. Han, doulakin trebatu zen, erditze-prozesuetan laguntzeko, eta hilerokoari buruz ikerketak egiten hasi zen. Ondoren, Bartzelonako Unibertsitateko Duoda Ikerketa Zentroko Emakumeen Askatasun Ikasketak masterra egin zuen.^[2][3][4]

Ibilbide profesionala

Hilekoaren zikloari buruz idatzi du Irustak El Camino Rubí bere blogean (2022an itxia, hilekoaren zikloari buruzko ikerketa amaitu zuenean). 2015 eta 2022 artean Soy1soy4 hezkuntza-komunitate digitala kudeatu zuen, 40 herrialde baino gehiagotako erabiltzaileak izatera iritsi zen hilekoaren esperientziari buruzko lehen online komunitatea. Komunitateak Casa Liken gisa jarraitu zuen, kudeatzen jarraitu duen plataforma digital komunitarioa.^[5]

Idazle lanak aktibo jarraitzen du. Gutxienez, bi liburu idatzi ditu: "Diario de un cuerpo" (Catedral, 2016) eta "Yo menstrúo. Un manifiesto" (Catedral, 2018), non hilekoaren zikloari buruzko tabu eta mitoak jorratzen dituen, adibidez, hilekoaren minaren normalizazioa.^[6][7][8] Irustak azaltzen duenez, hilekoaren fasea eta obulazioaren fasea bakarrik dira ezagunak, zikloaren beste faseak ikusezin bihurtuz.^[7]

Ikuspegia eta perspektiba

Hilerokoaren gertaera kultural eta politikoan jarri du fokua idazleak, "hilerokoa politikoa da" bere esaldian laburbilduta. Hilekoaren aurreko sindromeari eta erditu osteko depresioari dagokienez, Irustak ez du ukatzen halakorik dagoenik, eta adierazi du arrazoiak ez direla fisiologikoak bakarrik. Bere ikuspegiaren arabera, kultur sinesmenek eta egitura sozial eta politikoek gaitz horien katalizatzaile gisa jokatzen dute, eta horrez gain, ikuspegi feminista duen ikerketa falta dago esparru horietan.^[9][7]

Irustak hilekoaren gorputzaren prozesu naturalen gehiegizko patologizazioa eta medikalizazioa kritikatzen ditu, beste kultura batzuetan prozesu horiek modu desberdinean ulertzen direla adieraziz. Adibidez, antzinako txinatar kulturan hilerokoa "Tian Gui" (天癸) bezala ezagutzen dela azaltzen du, "ur zerutiarra" esan nahi duena, eta osasun-zeinutzat hartzen da.^[9]

Bere lanak hileroko esperientzien aniztasuna aitortzen du, identitate femeninoa prozesu biologikoetara murrizten duten esentzialismoak saihestuz, kontziente izanik emakume guztiek ez dutela menstruatzen (trans emakumeek bezala) eta denek ez dutela berdin bizitzen. 2013an, Chris Bobelen lanean oinarrituta, Irustak "menstruator" terminoa itzuli zuen; "pertsona menstruante" terminoa; hilerokoak diren eta emakumeak ez diren pertsonak izendatzeko; horrela, hizkuntza inklusiboagoa lortzen lagundu zuen eremu hispanohiztunean.

Funtsezko kontzeptuak

Hilekoaren pedagogia: Irustak sortutako kontzeptua, hilekoaren zikloari buruzko hezkuntza-espazioak definitzeko, alderdi biologikoak, psikologikoak, sozialak eta kulturalak barne hartzen dituen ikuspegi integral batetik.

"Soy1Soy4": Hilekoaren zikloaren lau faseak ezagutzea eta fase bakoitzak maila fisikoan, mentalean eta emozionalean nola eragiten duen jakitea.

Eraginak

Irustak Gloria Steinem aipatzen du, bereziki "Si los hombres menstruasen" (1978) testua. Hala ere, bere lana eragin feminista ugariz elikatzen da, besteak beste:^[9]

• Our Bodies, Ourselves (Gure gorputzak, gure bizitzak), Boston Women 's Health Book Collective, 70eko hamarkadako feminismoaren funtsezko testua, gorputzaren autoezagutza eta emakumeen osasuna sustatu zituena.

• Chris Bobel, Bostongo Massachusettseko Unibertsitateko Genero Ikasketen irakaslea eta hilerokoari buruzko funtsezko lanen egilea, hala nola "New Blood: Third Wave Feminism and the Politics of Menstruation", eta "Palgrave Handbook of Critical Menstruation Studies"-en editorea.

• Nelly Oudshoorn eta "Beyond the Natural Body: An Archaeology of Sex Hormones" bere lana, emakumeen gorputz hormonalaren naturalizazioa zalantzan jartzen duena.

• Mexikoko Vulva Sapiens kolektiboa, 2012an sortua, ginekologiari buruzko ikuspegi kritikoa proposatu eta hilekoaren zikloa behatzea eta dokumentatzea bultzatzen duena, esperientzia propiotik.

• Carme Valls Llobet eta Enriqueta Barranco doktoreak, osasunaren eta medikuntzaren arloan erreferenteak genero-ikuspegiarekin.

Eragin politiko eta soziala

Irustaren lanak eragina izan du politikan. 2022an, Elkarrekin Podemos-IU koalizioak Sexu eta Ugalketa Eskubideen Lege Proposamen bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean, administrazio publikoetan berreskuratu daitezkeen hilerokoen baimenak jasotzen zituena. Proposamen hori Irustaren ikerketetan eta planteamenduetan oinarritzen zen, hilekoaren inguruko gaitzak aitortu eta lan eskubideei dagokienez itzultzearen beharraz.

Eragina hilekoaren aktibismoan

Irustaren lana ezinbestekoa izan da hilekoaren aktibismoa garatzeko Espainian eta Latinoamerikan. Hilekoaren Pedagogiaz duen kontzeptuak eta bere ikuspegi biopsikosozialak hilekoaren alde lan egiten duten kolektibo eta erakunde ugarirengan eragina izan dute, eremu hispanohiztunean. "Pertsona menstruante" terminoa 2013an itzultzeak mugimenduan hizkuntza inklusiboagoa lortzen lagundu zuen.

Argitalpen akademikoak eta dibulgazioa

Bere liburuez gain, Hezkuntza eta Lanbide Heziketa Ministerioak, Hezkuntza Teknologien eta Irakasleen Prestakuntzaren Institutu Nazionalaren (INTEF) bitartez, bere Hezkuntza Baliabide Digitalen zati gisa argitaratutako "Nola Erreklamatu Hilekoa" Gida idatzi du Irustak. Ohiko kolaboratzailea izan da hainbat komunikabidetan, eta hizlari gisa parte hartu du hilekoaren osasunari, generoari eta ugalketa-eskubideei buruzko nazioko eta nazioarteko hitzaldi askotan.

Bilakaera profesionala

Hilekoaren pedagogiari buruz egin duen lana bere ibilbidean funtsezkoa izan bada ere, Irusta ez da soilik arlo horretan aritzen. 2022an El Camino Rubí bloga itxi zuen, hilekoaren zikloari buruzko ikerketa espezifikoa amaituz, nahiz eta Casa Liken komunitateko idazle eta kudeatzaile lanetan jarraitzen duen.