Haka

Haka zeremonia- edo erronka-dantza maoria da. Taldean egin ohi da, eta tribuaren harrotasuna, indarra eta batasuna erakusten du. Tradizioz, bai gizonek bai emakumeek egin izan dute, eginkizun sozial askotarako; esaterako, gonbidatu ospetsuei ongietorria emateko edota familiako ospakizunetan.^[1]

Artikulu hau Zeelanda Berriko gerra-dantzari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Hatxe».

Haka 1845 inguruko irudian.

Dantzariek mugimendu gihartsuak egiten dituzte, hala nola, lurra zangoekin jotzea, mihia ateratzea eta gorputza erritmikoki makurtzea, garrasi bortitzez lagundurik. Hitzek, era poetikoan, arbasoei eta tribuaren historiako gertaerei egiten diete aipamen.^[1]

Zeelanda Berriko kirol taldeetako jokalariek nazioarteko partiden aurretik egin ohi dute, jokoarekiko konpromisoa, erronka eta elkarrenganako errespetua adierazteko.^[2] New Zealand Native errugbi selekzioak hasi zuen ohitura hori, 1888-1889 urteetan Europan zehar egin zuen biran.^[3] All Blacksek Ka Mate izeneko haka egin ohi dute, eta Black Fernsek Ko Uhia Mai izenekoa.

Ka Mate

All Blacksak Ka Mate egiten, Parisen, 1925ean.

Te Rauparahak, Ngāti Toa tribuko buruzagiak, ondu zuen Ka Mate haka, 1820 aldean.^[4] Zeelanda Berriko errugbi selekzioak 1905ean dantzatu zuen lehenbiziko aldiz, Britainia Handian egindako biran. Dokumentaturik dago Eskoziaren aurkako partidaren aurretik egin zutela, 1905eko azaroaren 18an, eta baita Galesen aurkakoa baino lehen ere, abenduaren 16an.^[5] Bigarren horretan, Galesko errugbilariek eta Cardiff Arms Parkeko ikusleek Hen Wlad Fy Nhadau abestuz erantzun zuten.^[6]

Te Rauparahak moldatutako haka kantu batekin hasten da:^[4][7]

Kikiki kakaka kauana!

Kei waniwania taku tara

Kei tarawahia, kei te rua i te kerokero!

He pounga rahui te uira ka rarapa;

Ketekete kau ana to peru kairiri

Mau au e koro e – Hi! Ha!

Ka wehi au ka matakana,

Ko wai te tangata kia rere ure?

Tirohanga ngā rua rerarera

Ngā rua kuri kakanui i raro! Aha ha!

All Blacksak Ka Mate egiten, 2015eko Munduko Errugbi Kopan.

Eta, jarraian, hakaren zati nagusia:^[4][7][8]

Maorieraz Ka mate, ka mate! ka ora! ka ora! Ka mate! ka mate! ka ora! ka ora! Tēnei te tangata pūhuruhuru Nāna nei i tiki mai whakawhiti te rā Ā, upane! ka upane! Ā, upane, ka upane, whiti te rā!

Euskaraz Heriotza da, heriotza da! bizitza da, bizitza da! Heriotza da! heriotza da! bizitza da! bizitza da! Hona hemen gizon iletsua[oh 1] Eguzkia ekarri eta berriz distirarazi zuena Pausu bat gora! Beste pauso bat gora! Pausu bat gora, beste pauso bat gora, eguzkiak distira egiten du!

Kapa O Pango

All Blacksak Kapa O Pango egiten, Dunedinen, 2014an.

Kapa O Pango Zeelanda Berriko errugbi selekzioarentzat moldatutako haka da. Ngati Porou tribuko Derek Lardellik ondu zuen, eta 2005eko abuztuaren 28an aurkeztu zuten All Blacksek, Dunedinen, Hegoafrikaren aurkako partida baino lehen.^[9] Partida All Blacksen garaipenarekin bukatu zen (31-27). Haka honek ez zuen Ka Mate ordeztu, eta taldeak erabakitzen du bata edo bestea egitea.^[10]

Maorieraz[11] Taringa whakarongo! Kia rite! Kia rite! Kia mau! Hi! Kia whakawhenua au i ahau! Hi, aue! Hi! Ko Aotearoa, e ngunguru nei! Hi, au! Au! Aue, ha! Hi! Ko kapa o pango, e ngunguru nei! Hi, au! Au! Aue, ha! Hi! I ahaha! Ka tu te ihi-ihi Ka tu te wanawana Ki runga i te rangi, E tu iho nei, E tu iho nei, hi! Ponga ra! Kapa o pango! Aue, hi! Ponga ra! Kapa o pango! Aue, hi! Ha!

Euskaraz Entzun! Gertu! Lerrokatu! Erne! Utzi Lurrarekin bat izaten! Zeelanda Berria orroka dago! All Blacksak ere orroka daude! Aurre egin beldurrari Borrokatu izua Goiko zerurantz, Borrokatu hor goian, Borrokatu hor goian! Itzalak erortzen dira![oh 2] All Blacks! Itzalak erortzen dira![oh 3] All Blacks!

Ko Uhia Mai

Black Fernsak haka egiten 2014ko Munduko Errugbi Kopan.

Ko Uhia Mai da Zeelanda Berriko emakumezkoen errugbi selekzioek, bai hamabostekoeak, bai zazpikoak, partidak baino lehen egiten duten haka.

Maorieraz[12] A uhia mai Ko wai nga Hine Ko wai nga Hine Ko nga Mamaku e ngunguru nei Ko Hineahuone, Ko Hinetitama Ko Hinenui te po Ki te whaiao, ki te ao marama e Hi a haha Mauri ki te rangi Me te whenua Nga kapua whakapipi Mai nga Maunga titia e Hi a haha He tia he tia Te Moana nui–a–Kiwa Mai nga topito Ki nga moutere O te ao whanui e Hi a haha Tumai ra koe Te mana wahine Te Wharetangata Nga Mamaku o Aotearoa He tia he tia. He ranga he ranga Haere mai te toki Haumi ee, hui e Taiki ee Hi!

Euskaraz Jakin dadila Nor ditun emakume hauek? Nor ditun emakume hauek? Iratze beltzen burrunba dun Hineahuone,[oh 4] Hinetitama[oh 5] eta Hinenuirengandik[oh 6] iritsi gaitun Zeruetatik argiaren mundura Bizi-indarra, goitik Bizi-indarra behetik (lurretik) Hodei multzoak Zerua zulatzen duten mendiak Goazen Ozeano Bare handira Uhartearen bazterretatik Ondoko uharteetara Eta mundu osora Tente eta harro hago Emakume indartsuak Nork jasango etorkizuna? Zeelanda Berriko iratze beltzek Altxa hadi eta segi aurrera Erronka iristean Elkartuko gaitun Indarra elkarrekin. Egingo dun