Nafarroako Foru Orokorra

Nafarroako Foru Orokorra edo Nagusia Nafarroako Erresumaren konstituzioa da, 1237an Foru Zaharrean idazten hasia. 1841 arte egon zen indarrean Nafarroako Erresuman, harik eta Espainiako Konstituzioak eta Foruak Eraldatzeko Legeak ordezkatu zuten arte. Nafarroako infantzoiek Tibalt I.a Nafarroako errege bihurtu zenean eskatuta, oinarrizko lege testu horrek Nafarroako Erresuman erregearen atribuzioak mugatzen zituen, Erresumako sujeten eskubide politikoak babesten, eta bizitza pribatuan gizabanakoen eskubideak finkatzen.

Nafarroako Foru Orokorra hobetzeko bakarrik alda zitekeen. Ondorioz, hainbat hobekuntza gehitu zitzaizkion mendeen poderioz, auzi berriei konponbide eguneratuak eman nahiz. Lehen hobekuntza 1330ean egin zen. Erdi Aroaren hondarrean, zaharkituta gelditu ahala, hura berritzeko premia ikusi zen. Bada, Erresumaren konkistaren (1512-1528) eta haren foru erakundeen erreformaren epelean, Nafarroako Foru Laburtua prestatu zen, eskuizkribuan. Hala ere, ez zen 1686 arte inprimatu, eta lege indar osoa hartu.

Idazkera

Nafar-aragoieraz idatzia, bere estiloa dela eta ez da irakurtzeko erraza ezta ulertzeko ere. Bere historian ez zen inoiz ofizialki euskaratua izan ezta frantsesera itzulia ere^[1].

Agiriaren edukia

1215eko Magna Carta ingelesarekin lotura zuena ematen du, agian biek noble eta erregearen arteko borroketatik jaioak zirelako. Hala ere, testu nafarra erregearentzat murriztaileagoa da, nafarren ohiko eskubide publiko eta pribatuak sistematikoki adieraziz. Behe Erdi Aroko testua izateko oinarri demokratiko ohiturazkoa du, nobleteriaren kalterako, tartean infantzoi idazleak. Foru honi esker nobleteriak pribilegioak Gortean zituen; herri eta ibarrek, berriz, eskubide unibertsalak zituzten^[2].

I. Liburuaren I. Tituluak erregea, erakundea sortu zenetik, herriak aldarrikatua zelako zela erregea adierazi zuen. Hori zela eta, erregeak, aldarrikatua izan baino lehen, foruak zin egin behar zituen. Gainera, erregea nafarra ez bazen, ezin zituen bost funtzionario atzerritar baino gehiago izendatu. Erregeak ezin zuen Gorte egin, ezta guda, bakea edo tregoa ere Ahaide Nagusien kontseilurik gabe.

Nafarroan foruak zuen eragina zela eta, zuzenbide erromatarrak ez zuen beste lekutan adinako eragina. Foru Zaharrak jatorriz lotura estua zuen Tutera eta Jakako foruekin. Soldadutzari buruz, nafar guztiek Ebroraino borrokatu behar zuten eta muga horretatik at, hirugarren egunetik aurrera soldata jaso behar zuten.

Hobekuntzak

Foru Zaharra bitan izan zen berridatzia: 1330ean Joana II.ak eta 1418an Karlos III.ak egin zituzten aldaketak. Aldatze biek "Hobekuntza" (gaztelaniaz: Amejoramiento) zuten izena.

Nafarroako Erresumarekin batera, Forua ere desagertu egin zen:

• Zuzenbide publikoan erakundeak pixkanaka pixkanaka funtzioak galtzen zihoazen, egun Nafarroako Foru Eraentza Birrezarri eta Hobetzeari buruzko Lege Organikoa izan arte^[3]
• Zuzenbide pribatuarekin lotura zuten tituluak indarrean egon ziren (Aro modernoan erabilerarik ez bazuten ere) 1973an Nafarroako Foru Berria agertu arte.