Orexa

Orexa Gipuzkoako ekialdeko udalerri bat da, Tolosaldekoa. Nafarroa Garaiarekiko mugan dago. 114 biztanle zituenez 2016. urtean, probintziako herri txikiena zen. Itsas mailatik 421 metrora dago, eta 5,8 kilometro koadro ditu.

Orexa
Gipuzkoa, Euskal Herria
Santa Kutz eliza eta Orixeren omenaldia
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Tolosaldea
Izen ofiziala	Orexa
Alkatea	Eneko Maioz Ganboa
Posta kodea	20490
INE kodea	20060
Herritarra	orexar
Kokapena
Koordenatuak	43°05′39″N 2°00′41″W
Azalera	5,85 km²
Garaiera	420 m
Distantzia	36 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	103 (2025:  −5)
54 (%52,4)   (%65) 67
Dentsitatea	0,18 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 46,99
Zahartze tasa[1]	% 14,59
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 137,93
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 87,5 (2011)
Genero desoreka[1]	% 3,17 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 5,74 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]	% 93.64 + % 4.55 hartzaile (2021)
Etxeko erabilera[3]	% 89.09 (2021)
Datu gehigarriak
Sorrera	1845
Webgunea	http://www.orexa.eus

Geografia

Mugakideak

Iparraldean Gaztelu, ipar-ekialdean Berastegi, hegoaldean Araitz (Nafarroa), ekialdean Areso (Nafarroa) eta mendebaldean Lizartza udalerri mugakide ditu.

Ingurune naturala

Araxesen ibaiadarra den Basabe erreka igarotzen da Orexako herrigunearen azpitik. Bestela, Urkieta (854 m) eta Ulizar (861 m) inguruko mendi aipagarrienak dira.

Historia

Lapurretei aurre egin ezinik, eta inguruko beste herri asko bezala, Orexa Tolosa hiribilduari lotu zitzaion 1374. urtean, nahiz eta autonomia administratibo eta ekonomikoari eutsi zion. 1714. urtean, berriz, herria bereizteko ahaleginetan hasi zen baina ez zuen 1845. urtera arte lortu, udal legea indarrean sartzean, hain zuzen ere. Hala ere, Tolosak izan zuen handik aurrera ere herriaren ordezkaritza Gipuzkoako Batzarretan.^[4]

Ekonomia

Duela urte batzuk abeltzaintza zen nagusi, baserri ugarik ziharduten horretan, baina dagoeneko ia ez da geratzen abeltzaintza bizibide duen baserririk. Egun, ekonomikoki pisu handia du herrian Oihan Txiki Kooperatibak: Orexako gazta eta mamia egiten ditu, besteak beste.

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak: Lehen sektorea BEGaren %16,6, Bigarren sektorea %19,3. Hirugarren sektorea %64,1.^[5]

Demografia

Orexak 2019an zituen 110 biztanleetatik %16,36k 65 urte edo gehiago zituen, eta atzerrian jaiotakoak %0,91 ziren.^[5]

Honako hau Wikidata bidez sortutako biztanleria grafiko automatiko bat da. Aldaketa bat egin beharrez gero, bertan egin dezakezu.

Politika

Orexako udaletxea

Alkateak

Alkateen zerrenda.

2019	Eneko Maioz Ganboa (Bildu)
2015	Eneko Maioz Ganboa (Bildu)
2011	Eneko Maioz Ganboa (Bildu)
2007	Unai Elola Atxega (EAE-ANV)
2003	Aritz Luloaga Malkorra (Orexarrak Bidean)
1999	Miren Nekane Malkorra Beristain (Euskal Herritarrok)
1995	Joseba Imanol Elola Loidi (Independienteak)
1991	José Antonio Iturrioz (HB)
1987	Mikel Atxega Malkorra (HB)
1983	Francisco Javier Iturrioz (HB)
1979	Joxe Atxega Olasagasti (Hautagaien Taldea)

2011ko udal hauteskundeak

Bi alderdik aurkeztu zituzten zerrendak udal hauteskundeetarako: Bilduk eta Alderdi Popularrak. Hauek izan ziren emaitzak:

• Bildu: 83 boto.
• Alderdi Popularra: 0 boto.

Emaitza horiekin, Eneko Maioz Ganboa bihurtu zen udalerriko alkate, botoen % 100 lortuta.

2015ko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan EH Bilduk 72 boto lortu zituen.^[6] Eneko Maioz izendatu zuten alkate bigarrenez.^[7]

2019ko udal hauteskundeak

2019ko udal hauteskundeetan EH Bilduk 71 boto lortu zituen.^[6] Eneko Maioz izendatu zuten alkate hirugarrenez.^[8]

2023ko udal hauteskundeak

2023ko udal hauteskundeetan EH Bilduk 66 boto lortu zituen. Ez zen beste alderdirik aurkeztu.^[9]

Kultura

Jaiak eta ospakizunak

Herriko festa nagusiak maiatzaren 3an izaten dira, Santa Kutz egunean^[10]. 1987az geroztik, azaroaren hasieran, Orixeren omenez, kultura astea ospatzen da, hainbat hitzaldi eta ekitaldirekin.

Ondasun nabarmenak

Plazan eta inguruan udaletxea, Santa Kutz eliza (XVI. mendea) eta Errebote Atze pilotalekua daude. Herritik Gaztelurako bidea jarraituz gero, San Marko ermita dago.

Basabe zentrala ere aipagarria da, 1930eko zentral hidroelektrikoa.^[11]

Euskara

Orexako Antonia Arruabarrenaren^[12] testigantza, eskolara joan beharraren eta maisu-maistren zigorren ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak^[13][14] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Orexako euskara^[12] gipuzkeraren^[13] aldaera bat da, erdiguneko euskaran^[14] kokatzen den Tolosaldeko euskara, hain zuzen. Datuen arabera, herriko euskaldunak %92 dira, eta euskararen erabilera %80.4. Eustaten arabera, euskaldunak %94,64 ziren 2016an.^[5]

Orexar ospetsuak

• Juan Bautista Montes Oyarbide (1797-1877), apaiza, musikaria eta eguzki-erlojuen egilea.
• Nikolas Ormaetxea Orixe (1888-1961), euskal idazlea.
• Gurutze Etxezabal Iturrioz (1995-), politikaria.

Galeria

• 
  Herriko sarrera
• 
  Santa Kutz eliza
• 
  Orixeren eskultura
• 
  San Markos ermita
• 
  Errebote atze frontoia