اهواز

اهواز، کلان‌شهری تاریخی^[6][7] در جنوب غرب ایران و مرکز استان خوزستان است. این شهر پس از انتقال مرکزیت استان از شوشتر، از سال ۱۳۰۳ خورشیدی تاکنون به‌عنوان مرکز استان خوزستان شناخته می‌شود.^[8] جمعیت این شهر طبق سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، برابر با ۱٬۲۰۴٬۰۰۰^[1] تن است (بدون محاسبه حاشیه شهر) و چهارمین شهر بزرگ ایران پس از تهران و مشهد و اصفهان از لحاض وسعت میباشد که ششمین شهر پرجمعیت ایران به‌شمار می‌آید. اهواز، بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر جنوب غرب کشور است. این کلان‌شهر، سی و چهارمین کلان‌شهر پرجمعیت خاورمیانه است. اهواز دارای تعداد بسیار زیادی پل است و به همین دلیل به شهر پلها معروف است.

اهواز
جهت عقربه‌های ساعت از بالا: پل سفید، آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی، ساختمان سه گوش دانشگاه شهید چمران، پل سیاه اهواز، فلکه ساعت، بنای معین التجار، نمای شهر پل غدیر (کابلی)
نشان‌واره مهر شهرداری
کشور	ایران
استان	خوزستان
شهرستان	اهواز
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	سوق الاهواز، تاریانا، هرمزاردشیر، رام‌شهر، هوجستان واجار، اکسین، بندر ناصری
مردم
جمعیت	۱٬۱۸۴٬۷۸۸(۱۳۹۵)[1]
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۰۹ کیلومتر مربع[2]
ارتفاع	۱۲ متر[3]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۲۵+ درجه سانتی‌گراد[3]
میانگین بارش سالانه	۲۱۳ میلی‌متر[3]
اطلاعات شهری
شهردار	رضا امینی[4]
ره‌آورد	خرما، بامیه، کلوچه، کالای تجاری[5]
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۶۱
وبگاه	شهرداری اهواز
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۱۴ _ ۳۴ ی
کد آماری	۱۲۷۲
اهواز روی نقشه ایران ۳۱٫۳۵°شمالی ۴۸٫۷۵°شرقی / 31.35; 48.75

پل هفتم اهواز - سال 2009

شهر اهواز با مساحت ۱۸۶۵۰ هکتار، به عنوان پنجمین شهر بزرگ ایران محسوب می‌شود.^[9] شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب (بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت ایران)، شرکت ملی حفاری ایران (بزرگ‌ترین شرکت حفاری کشور)، شرکت فولاد خوزستان از تولیدکنندگان بزرگ فولاد خام کشور و برخی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های مادر کشور در اهواز قرار دارند. رودخانه کارون، پرآب‌ترین رودخانه ایران، با سرچشمه گرفتن از زردکوه، با ورود به اهواز، این شهر را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌کند.^[10] میدان نفتی اهواز، بزرگ‌ترین میدان نفتی ایران و سومین میدان بزرگ نفتی جهان، در محدوده این شهر قرار دارد.^[11]

تاریخچه نام اهواز

مقالهٔ اصلی: زبان خوزی

مقالهٔ اصلی: پیشینه نام اهواز

شهری که با نام اهواز می شناسیم، اولین بار که به عنوان یک شهر، شناخته شد، در دوران باستان و با نام تاریانا بوده است.

تاریانا در بخشی از مسیر راه شاهی (Royal Road) که از تخت جمشید تا سارد (Sardis) کشیده شده بود، قرار داشت، طوری که بخشی از جاده ی شاهی، بر روی رودخانه ی کارون، در تاریانا (اهواز) قرار داشت.

راه شاهی و موقعیت استان سوزیانا و شهر شوش در میانه ی این مسیر

شهر تاریانا، بعدها در زمان اردشیر اول (پادشاه ساسانی) گسترش یافت و به هرمز اردشیر تغییر نام داد.

درحقیقت این شهر در دو سوی رودخانه از نو بنیان نهاده و بخشی از نام آن به نام خدا و دیگری به نام خود شاه، نامگذاری شد؛ که این نام بعدها به شکل خلاصه شده داراواشیر درآمد.^[12]

شاه، سدی بر فراز کارون در شهر ساخت؛ پس اهمیت شهر افزایش یافت و به زودی داراواشیر مرکز استان سوزیانا (خوزستان امروزی) شد.

مرکز تجاری سوزیانا، در یک سوی رودخانه در داراواشیر (شرق اهواز)، و با نام هوجستان واجار (بازار هوزستانی ها) شناخته می‌شد و آن سوی دیگر رودخانه، به عنوان مرکز فرمانداری و نُجبا (غرب اهواز)، با نام هرمشیر خوانده می‌شد.

هوزی ها ^[13][14] قبیله ای جنگجو در استان سوزیانا بودند. استان خوزستان امروزی نیز به نام آنها نامگذاری شده است.

(خوزستان = هوزستان = مکان هوزی ها)

درحقیقت، نام صحیح این استان، می توانست به شکل هوزستان باشد، اما به جهت تلفظ های متفاوت در زبان ها و لحجه های دیگر، که هوزی را با عنوان خوزی خطاب می کردند، نام آن به خوزستان تغییر پیدا کرد.

هوزی ها، که احتمالا از بازماندگان ایلامی‌ها بوده‌اند.^[13][14] مردم بومی استان خوزستان بوده‌اند و زبان هوزی ها تا دوره ی ساسانیان^[12] و حتی تا قرن ها بعد از حمله و سلطه ی مسلمان ها به ایران، زبان ِ رایج در خوزستان بوده است.

این شهر علاوه بر نامهای ذکر شده به نامهای «رام شهر» و «شهررام» نامیده می‌شد.

هنگامی که در قرن هفتم میلادی، مسلمان ها امپراتوری ساسانی را شکست دادند، بخش دوم شهر (هرمشیر)، از بین رفت.^[12] اما اعراب، بخش دیگر شهر را که همچنان باقی مانده بود (هوجستان واجار)، به «سوق الاحواز» ترجمه کردند.

درحقیقت، سوق الاحواز که ترجمه شده ی هوجستان واجار است، به معنای بازار هوزستانی ها می باشد.^[15]

«احواز»، جمع عربی شده ی کلمه ی هوزی بر وزن "أفعال" است ( هوزی ها = احواز ).^[16]

کیانپارس - سال 2010

در زمان اعراب، این شهر هنوز هم از نظر اقتصادی یک شهر مهم باقی ماند تا اینکه شورش زنج در قرن دهم به تحولات بزرگ در منطقه و ضعف و رکود این شهر منجر شد.

وقتی در قرن پانزدهم میلادی، سد شکسته شد، اهواز دوباره بهبود یافت.

یونانی ها به این قوم Ouxioi می‌گفتند و نام این شهر در نوشته‌های مسیحیان سریانی، بث هوزایی^[12] ثبت شده است.

در دوره قاجار و زمان ناصرالدین شاه، اهواز را به نام های ناصری و ناصریه تغییرنام دادند، اما از شهریور ۱۳۱۴ ه.ش، با تصویب شورای وزیران، دوباره به نام اهواز نامیده شد.^[17]

در آغاز قرن بیستم، اهواز تنها دو هزار نفر جمعیت داشت، اما کشف نفت، باعث رشد شهر و مهاجرت های بسیار به این شهر شد و طی سال های 1303 تا 1305، این شهر دوباره بطور رسمی به عنوان مرکز استان خوزستان معرفی شد؛ که تا قبل از آن، شوشتر، مرکز استان خوزستان بود.

در پی این تغییر، در سال 1327، جمعیت اهواز از 100.000 نفر گذشت.

فخرالدین اسعد گرگانی در منظومه ویس و رامین، در مورد برپایی شهر اهواز به دست رامین نوشته است:

"هزاران چشمه و کاریز بگشاد

بریشان شهر و ده بسیار بنهاد

یکی زان شهرها اهواز مانده‌ست

کَش او آنگاه "شهر رام" خوانده‌ست

کنونش گرچه هم اهواز خوانند

به دفتر، رام شهرش نام دانند".^[18]

تاریخ

مقالهٔ اصلی: تاریخ اهواز

پیش از اسلام

اهواز در دوران پهلوی

اهواز در روزگار ساسانیان، از شهرهای عمده خوزستان به‌شمار می‌رفت و از مراکز عمده صنایع نساجی خوزستان بود و یکی از کانون‌های مسیحیت در ایران و از اسقف‌نشین‌های خوزستان محسوب می‌شد. علاوه بر این، این شهر از مراکز عمده بازرگانی بوده، و نیز به‌واسطه واقع شدن در کنار رود کارون - که قابلیت کشتی‌رانی داشته - محل مناسبی برای تجمع مال‌التجاره و دادوستد به‌شمار می‌رفته است.^[17]در زمان ساسانیان به ویژه در زمان اردشیر بابکان و پسرش شاپور اول بر روی کارون در حدود اهواز سدهای زیادی ساخته شد از جمله سد اهواز (بند اهواز یا شادروان اهواز) که به سد خداآفرید هم معروف بود و توسط اردشیر بابکان ساخته شد. کانال‌های آبیاری و نهرهای مختلف که از سد مذکور منشعب شده بود باعث آبیاری کشتزارها و نخلستانها و در نهایت سرسبزی و خرمی اهواز شده بود. مثل نهر شاهجرد که در بالای سد اهواز از کارون جدا می‌شد و از داخل بخش قدیمی شهر عبور می‌کرد و آن را به دو بخش تقسیم می‌کرد.^[19]

دوران اسلامی و معاصر

پل سفید، قدیمی‌ترین پل مدرن روی رود کارون در اهواز | زمستان ۸۹

اعراب پس از پیروزی در جنگ نهاوند پادگان‌هایی در شهرهای فتح‌شده، از جمله در اهواز ساختند. شهرهای خوزستان از جمله اهواز از نخستین پناهگاه‌های خوارج در ایران بود. در ایام خلافت علی برخی از موالی اهواز که از میزان خراج درخواستی والی آن ناخرسند بودند، به شورش خوارج پیوستند. در زمان خلافت یزید بن معاویه شهرهای خوزستان از جمله اهواز دستخوش جنگ و گریزهای خوارج با سپاهیان اموی گشت.^[17]

شهر اهواز در سده‌های نخستین اسلامی به‌واسطه سدی که بر کارون بسته شده بود، از بزرگ‌ترین و آبادترین شهرهای خوزستان به‌شمار می‌آمد. این شهر تا ۲۵۶ق/۸۷۰م شهری پررونق و آباد بود، اما در این سال اهواز به تصرف سپاهیان صاحب‌الزنج درآمد. اهواز پس از پایان فتنه زنگیان رونق و آبادانی گذشته خود را از دست داد، اما در زمان عضدالدوله دیلمی بار دیگر اهمیت پیشین خود را به‌عنوان مرکزی تجاری به دست آورد. همچنین بنا به گفتهِ مقدسی، عضدالدوله پل هندوان را که دو بخش اهواز را به هم متصل می‌کرد و همچنین مسجد زیبایی را که در کنار آن بوده، بازسازی و مرمت نمود. شهر اهواز از پایگاه‌های عمده مذهب تشیع در ایران به‌شمار می‌آمد و به گفته مقدسی نیمی از مردم آنجا شیعه بودند و پیوسته میان شیعیان (مروشیان) و سنیان (فضلیان) درگیری و کشاکش وجود داشت.^[17]

اهواز تا اواخر سده ۵ق شهری آباد بود، اما از این زمان به بعد رونق خود را از دست داد، به گونه‌ای که مرکزیت خوزستان از آنجا به شوشتر منتقل شد. در سده ۶ق اهواز به شهری ویران و خالی از سکنه تبدیل شد. حافظ ابرو، از آن به عنوان قصبه‌ای نام می‌برد و به اشتباه اهواز را با سوق الاربعا (چهارشنبه بازار) یکی می‌داند.^[17]

در قرن چهارم هجری، نهری کوچک به طول سیصد متر و عرض بیست متر از کارون منشعب شده، شهر را به دو قسمت تقسیم کرده بود؛ محله غربی را «جزیره» می‌گفتند و محله شرقی «مدینه» نام داشت. این دو بخش به‌وسیله پلی به نام «پُل هندوان» به هم وصل می‌شدند.^[20] در آن دوره اهل شهر دو دسته بودند و دربارهٔ اصحاب پیامبر دو نظر داشتند، این شهر انبار بصره و بارانداز فارس و اصفهان بود.^[20]
اما علی‌رغم رشد و توسعه اهواز در قرون اولیه اسلامی، در نیمه دوم قرن چهارم هجری این شهر رو به ویرانی گذاشت و مردم آن پراکنده شدند.^[21] و کار به جایی رسید که در اوایل قرن ششم این شهر به‌طور کلی ویران شد. عبدالکریم بن محمد سمعانی که در نیمه دوم قرن ششم می‌زیسته شهر اهواز را این چنین توصیف کرده: «اهواز یکی از شهرهای مشهور بود که دانشمندان و روحانیون و تجار و ثروتمندان بسیاری از مردم آن شهر به همراه غیر اهوازی‌ها در آن زندگی می‌کردند. بخش عمده این شهر ویران شد و فقط ویرانه‌هایی از آن باقی‌مانده که مردم اندکی را خود جای داده است.»^[22]

علت ویرانی اهواز به‌درستی مشخص نیست. هرآنچه تاکنون گفته شده حدس و گمان است که به‌وسیله وقایع‌نگاران و مورخان متأخر نوشته شده است. احمد کسروی «ویرانی اهواز کهن را یکی از معماهای تاریخ خوزستان دانسته که نه زمان و نه علت آن را در جایی ننوشته‌اند.» او در ادامه می‌گوید: «آنچه ما از جستجو به دست آورده‌ایم زمان آن را آخرهای قرن پنجم یا آغاز قرن ششم بوده.»^[23] این سخن کسروی نیز درست نیست چون ابن حوقل که در نیمه دوم قرن چهارم می‌زیسته، ویرانی اهواز را از قرن چهارم روایت کرده است.^[24] با وجود این کسروی علت ویرانی را دو چیز پنداشته: یکی شکستن بند و دیگری برگشتن مسرقان از جوی خود و پیوستن آن به دجیل [کارون].^[25]

از قرن ششم هجری قمری به بعد به‌علت خراب شدن سد شادروان و پایین رفتن سطح آب رونق‌دهنده شهر و نیز جنگ‌ها و اغتشاشات داخلی و بروز بیماری‌های وبا و طاعون، اهواز رو به خرابی رفت تا آن که در سال ۱۸۶۹ م (۱۲۴۸ خ) هم‌زمان با حفر کانال سوئز که منجر به کوتاه شدن مسیر تجارت دریایی اروپاییان و توجه آن‌ها به منطقه شد رونق تازه‌ای گرفت. ناصرالدین شاه قاجار هم از این فرصت برای گسترش تجارت و کشتی‌رانی بر روی رود کارون استفاده کرد و در سال ۱۲۶۶ خ کشتی‌رانی را بر رود کارون برای خارجیان آزاد اعلام کرد و توسط والی خوزستان در کنار اهواز قدیم بندرگاهی به نام «بندر ناصری» احداث کرد. در پی احداث این بندر نام اهواز به «ناصریه» تبدیل شد تا اینکه در دورهٔ پهلوی و به‌تبع سیاست قاجارزدایی رضاشاه نام باستانی «اهواز» احیا شده و جای ناصری را گرفت.^[26]

سیدعبدالله جزایری که در قرن دوازدهم یعنی قرن‌ها پس از ویرانی اهواز می‌زیسته، فتنه صاحب‌الزنج را عامل عدم اعتنا و بی‌رغبتی خلفا دانسته که «بعد از تسکین فتنه چون خلفا را به عمارت آن ولایت رغبت باقی نماند و واماندگان آن‌جا از عمده ضبط آن همه نیشکر و ادای مال و جهات دیوانی آن‌ها بیرون نتوانستند آمد، لاجرم اکثر جلای وطن نمودند و…»^[27]

به هر حال پس از ویرانی شهر اهواز در قرن چهارم هجری، فقط ویرانه‌ای از آن باقی‌مانده بود و در دورة مشعشعیان و پس از آن دسته‌ای از آل کثیر در آنجا کپرها یا چینه‌هایی بالا آورده دهکده‌ای آباد کرده بودند. سپس هم آنان رفته دسته‌ای از کعبیان در آنجا نشیمن داشته و در آن نزدیکی دیم‌کاری می‌کردند.^[28]
با توجه به نوشته سیدعبدالله جزایری پیداست که در اواخر قرن دوازدهم هجری نیز اهواز حال و روز خوبی نداشته است. او می‌نویسد: «اکنون از عمارات آن‌جا همان قلعه موجود است که شیخ ناصر بن حمید آن را حصار کشیده مشتمل بر چند خانوار رعیت دیم‌کار.»^[27]

پس از آن نیز اهواز به همین صورت بوده و در حد یک روستای کوچک باقی‌مانده بود. سر اوستن هنری لایارد که در زمان شیخ ثامر بنی‌کعب ۱۲۵۸ ق (۱۸۴۱ م) در این منطقه بوده به هنگام ذکر قلمرو بنی‌کعب، هیچ گونه نامی از اهواز نبرده و در عوض نام روستای ویس در شمال اهواز را در کتاب خود آورده است. این امر نشان می‌دهد روستای ویس پرجمعیت‌تر و آبادتر از اهواز بوده است.^[29]

کاپیتان هنت که در سال ۱۲۷۳ ق (۱۸۵۳ م) یکی از افسران ارتش انگلیس در جریان جنگ ایران و انگلیس در خرمشهر بوده و پس از فرار خانلر میرزا به اهواز با کشتی به تعقیب خانلرمیرزا پرداخته، اهواز را این‌چنین دیده است:

شهر اهواز مثل اکثر بلاد مشرق زمین دارای خانه‌های محقری است که از خشت و گل، بدون مراعات اصول صحی به ترتیب غیرمنظمی ساخته شده و در حدود یکهزار و پانصد الی دو هزار نفر جمعیت دارد، ایشان کاملاً خوش قیافه‌اند و اندکی سیاه‌چرده‌تر از اسپانیایی‌ها هستند.^[30]

بیست و شش سال بعد یعنی در سال ۱۲۹۹ ق (۱۸۸۲ م) حاج عبدالغفار نجم‌الملک از «قریه اهواز و قریب ۶۰ خانوار رعیت عرب» سخن گفته که «کدخدای آن شیخ نَبهان» است. [شیخ نَبهان عامری کعبی بازمانده همان کعبیانی است که پس از رفتن آل‌کثیر در قریهٔ اهواز نشیمن داشتند. قریه اهواز در حال حاضر قدیمی‌ترین محله شهر اهواز است که نام آن برگرفته از نام جدّ شیخ نَبهان یعنی عامر است و به محله «عامری» معروف است، در جوار این محله نیز محله‌ای است که آن را «اهواز قدیم» می‌گفتند. به احتمال زیاد قریهٔ اهواز در محل این دو محله بوده است.]^[31] لرد کرزن که در سال ۱۸۹۰ م (۱۳۰۷ ق) از آن ناحیه گذر کرده جمعیت آن را تقریباً هفتصد نفر برآورد کرده است.^[32]

کشتی‌رانی در خوزستان از طریق رود کارون صورت می‌گرفته و با توجه به طبیعت رودخانه کارون که در محل اهواز دارای چندین رگه صخره‌ای در بستر خود می‌باشد به دو بخش بالادست و پایین‌دست تقسیم شده بود. همچنین ویرانه‌های سد باستانی اهواز نیز که در زمان احداث باز هم بر روی بستر صخره‌ای بنا شده بود مانع دیگری برای کشتی‌رانی بوده است. شاخهٔ بالادست یا کارون شمالی از شوشتر تا اهواز و شاخهٔ جنوبی یا پایین‌دست از اهواز تا خلیج فارس را دربرمی‌گرفته است؛ بنابراین کشتی‌هایی که از شوشتر حرکت می‌کرده‌اند در محل اهواز به‌ناچار بار خود را به کشتی دیگری در سمت جنوبی صخره منتقل می‌کرده‌اند. این دست به دست شدن بار موجب پیدایش انبارها و کاروان‌سراهای متعددی در اهواز شد و تبدیل به یکی از دلایل رونق تجارت و نتیجتاً رونق شهر اهواز گشت. از جمله تأسیسات مرتبط با بندر و تجارت در اهواز آن زمان، واگن اسبی بوده است که با احداث یک رشته خط آهن و توسط واگن‌هایی که با اسب کشیده می‌شده‌اند بار و کالای تجاری را در امتداد رودخانه و بین کشتی‌ها جابه‌جا می‌کرده است.^[33] در شوشتر اسنادی به دست آمده که حاکی از تجارت دریایی با دورترین بندرهای تجاری معروف آن دوران دنیا در هند و آفریقا و خاور دور می‌باشد و این امر جز با وجود بندری در کنار صخرهٔ پیش‌گفته برای تخلیه و بارگیری مجدد میسر نمی‌شده است.^[34]

به نوشتهٔ کسروی اهواز نوین پس از اعطای اجازهٔ ناصرالدین شاه به خارجیان برای کشتیرانی در قسمت جنوبی کارون رونق دوباره یافت زیرا وجود رشته سنگی در محل کنونی پل هفتم مانع از ادامه مسیر کشتی‌ها به قسمت‌های بالا دست کارون می‌شد و کشتی‌ها ناچار بودند بار خود را در این سوی صخره تخلیه کنند و سپس به کشتی‌هایی که در آن سوی صخره بودند منتقل کنند.^[35] کم‌کم ساختمان‌ها و تأسیساتی در این قسمت به وجود آمد و رونق آن هر روز بیشتر می‌شد. قسمت شرقی شهر ابتدا شکل گرفت و محلهٔ عامری و خیابان ۲۴ متری تقریباً اولین قسمت‌های اهواز جدید بودند.

درگیری‌های مختلف دوران مشروطیت و کشف نفت در مسجدسلیمان و وضع اسف‌بار شوشتر در دوران قاجاریه از یکسو و شیوع طاعون مهلک در آخرین سال‌های قرن ۱۳ خورشیدی و همچنین برچیده شدن کشتیرانی در کارون شمالی از سوی دیگر و نیز رونق روزافزون اقتصادی اهواز باعث شد تا مرکزیت خوزستان در آغاز حکومت پهلوی از شوشتر به اهواز منتقل شود.^[36]

بندر ناصری و اهواز امروز

آزادی کشتیرانی در کارون پایین (از خرمشهر تا اهواز) در سال ۱۳۰۶. ق (۱۸۸۸. م) بر روی کشتی‌های خارجی، باعث رشد و رونق تجارت در ایالت و به ویژه شهرهای خرمشهر و اهواز گردید. افزایش حجم مبادلات و داد و ستد، صادرات کالا به خارج و واردات کالا به خرمشهر، سبب گردید تا مردم اندک اندک به شهرهای مزبور مهاجرت کرده بر جمعیت آن‌ها افزوده شود. کسب امتیاز آزادی کشتیرانی در رود کارون توسط انگلیسی‌ها در درجهٔ اول به منظور تسخیر بازارهای داخلی و مرکزی کشور بود و بدون ارتباط کارون با مناطق مرکزی کشور، آزادی کشتیرانی چندان مطلوب نبود. از این رو در اکتبر سال ۱۸۹۶. م (۱۳۱۳. ق) شرکت برادران لینچ پیشنهاد احداث جاده کاروان رو بین اهواز و اصفهان را به دولت ایران ارائه داد. پس از مذاکرات طولانی بین انگلیسی‌ها و دولت ایران، بالاخره در تاریخ سوم مارس ۱۸۹۸. م قرارداد احداث جاده مزبور بین چارلز هاردینگ دبیر اول سفارت انگلیس در تهران و علیقلی‌خان سردار اسعد به امضاء رسید.^[37]

یک سال بعد در سال ۱۸۹۹. م (۱۳۱۷. ق) راه مزبور افتتاح شد.^[38] افتتاح راه کاروان رو اهواز به اصفهان باعث رشد و تسریع مبادلات تجاری و واردات و صادرات کالا شد.^[39]
همین امر یعنی احداث جادهٔ اهواز ـ اصفهان، اهمیت و نقش اهواز را به عنوان حلقهٔ وصل و پل ارتباطی محموله‌های آبی و محموله‌های خشکی^[40] بیش از پیش متجلی ساخت.

به دلیل وجود صخره‌های طبیعی موجود در رودخانه و آثار برجای مانده از سد باستانی شادُروان اهواز، ادامه حرکت کشتی‌ها به طرف شوشتر (مرکز آن زمان خوزستان) مقدور نبود؛ لذا کالاها قبل از مانع مذکور از کشتی تخلیه شده و با حمل آن‌ها به بالادست صخره‌ها، دوباره به وسیله کشتی‌های دیگر به سوی شوشتر روانه می‌شدند. در دوره قاجار، حکومت برای حفظ امنیت تجارت در کنار رودخانه پادگان و بندری بنا نمود که به بندر ناصری شهرت یافته بود.^[8]

با آزادی کشتیرانی در رود کارون و به ویژه پس از احداث جاده کاروان رو لینچ و افزایش حجم مبادلات تجاری، ساختمان‌ها و مستحدثات قبلی، جوابگوی این حجم وسیع از مبادلات نبودند. از این رو پس از آزادی کشتیرانی در رود کارون در سال ۱۳۰۶. ق (۱۸۸۸. م) حسین قلی‌خان نظام‌السلطنه حکمران جدید خوزستان مأموریت یافت که در آن ناحیه به‌طور جدی مشغول اصلاحات شود. همچنین گزارش جامعی در مورد طوایف ساکن در اطراف رودخانه کارون، کیفیت کشتیرانی آن و وضعیت نیروهای انتظامی در آن منطقه تهیه نماید. در این فرمان از نظام‌السلطنه خواسته شده بود که شش ماه از سال را در خرمشهر اقامت کند.^[41]

نظام‌السلطنه نیز در محلی پایین‌تر از این صخره‌ها، که محل تخلیه محموله‌های کشتی بود، ساختمان‌هایی بنا نهاد و برای حفظ کالاها و محموله‌های تخلیه شده، سرباز و پاسبان در آنجا بنشاند.^[42]

ساختمان‌هایی که توسط نظام‌السلطنه برای تسهیل امور تجاری و تخلیه و بارگیری کالا احداث شده بودند به بندر ناصری معروف گردید. این ساختمان‌ها عبارت بودند از لنگرگاه، کاروانسرا، بازار و سربازخانه.^[43] وجه تسمیه نام ناصری نیز بر مبنای نام ناصرالدین شاه بود.^[44] این بندر در کناره شرقی رود کارون و رو به روی بندر امانیه ساخته شد. بندر امانیه نیز در کناره غربی رود کارون و در ابتدای جاده کاروان رو هویزه بود. کالاهای تخلیه شده در بندر ناصری با تراموای اسبی به سه کیلومتر بالاتر برده می‌شد تا از آنجا به شوشتر بارگیری شود.

در سال ۱۹۰۰، این شهر مستقیماً به بازارهای مرکز ایران متصل شد. در حقیقت اهواز به عنوان بندر ایالتهای مرکزی بود، به همین دلیل جمعیت آن رو به افزایش گذاشت. علاوه بر ساختمان‌های احداثی توسط نظام‌السلطنه، شرکت ناصری نیز تأسیساتی نظیر انبار کالا و اسکله، یک خط تراموای سبک بین کارون پایین (پایین سد) و کارون بالا (بالای سد) احداث کرد.^[45]

از آنجایی که آزادی کشتیرانی در رود کارون و افتتاح جاده کاروان رو اهواز ـ اصفهان موجب رونق و توسعه اهواز شده بود و به اعتباری دیگر اصلی‌ترین بخش اقتصادی آن، همان تخلیه کالا در بندر ناصری و سپس بارگیری آن در اهواز بود، لذا رفته رفته نام اهواز تحت‌الشعاع نام ناصری قرار گرفت، آن یکی را بندر ناصری نامیدند و شهر اهواز را ناصری یا ناصریه گفتند.^{[نیازمند منبع]}

رشد و گسترش تجارت و احداث بندر ناصری سبب گردید تا بسیاری از بازرگانان شهرهای شوشتر و دزفول از آن شهرها مهاجرت کرده و در بندر ناصری رحل اقامت گزینند.^[46] فتنه‌انگیزی و آشوب‌های شهر شوشتر و دودستگی میان مردم نیز مزید بر علت بود تا روند مهاجرت را تسریع بخشد، در شهر دزفول نیز دار و دسته شیخ محمدطاهر با شرارت‌های خود آرامش را از مردم سلب کرده بود، همین امر سبب شد تا بازرگانان آن شهر تمایل و رغبت بیشتری به مهاجرت نشان دهند.^[47] در حقیقت این اولین مهاجرت شوشتری‌ها و دزفولی‌ها به اهواز بود،^[48] همین امر سبب شد تا چند سال پس از آزادی کشتیرانی در رود کارون یعنی در سال ۱۸۹۲. م (۱۳۱۰. ق) و حتی پیش از افتتاح جاده کارون رو اهواز ـ اصفهان، معین‌التجار، کاروانسرایی با ۲۴ دهنهٔ مغازه در اهواز احداث کند و به قول کنسول انگلیس او درصدد است بر تعداد آن‌ها بیفزاید.^[49][50] نظام‌السلطنه حاکم ایالت و معزالسلطنه^{[51] [نیازمند منبع]} به اتفاق هم دو کاروانسرای دیگر ساختند. آن‌ها هم‌چنین دو راسته بازار احداث کردند. معین‌التجار نیز به پیروی از آن‌ها یک راسته بازار احداث کرد.^[52] بدین ترتیب در آستانه جنگ جهانی اول (۱۹۱۴. م) بندر ناصری باعث گسترش روستای اهواز شد و کار به جایی رسید که در سال ۱۳۰۳. ش (۱۹۲۵. م) به دستور رضاشاه پهلوی مرکز استان ششم (خوزستان) از شوشتر به بندر ناصری تغییر کرد. بعدها در شهریور ۱۳۱۴ به موجب تصویب هیئت وزیران نام بندر ناصری به اهواز تغییر یافت.^{[8][53][54][55]}

خیابان امام در اهواز

اهواز امروز شهری بزرگ و پهناور است که در دو سوی رود پرآب کارون واقع شده است. در قسمت غربی شهر محلات مسکونی پرجمعیتی مانند کمپلو، شیلنگ آباد، لشکرآباد، خشایار و محله‌های نوساز نظیر گلستان، اکباتان، کیانشهر، مهرشهر، کیانپارس، کیان‌آباد و پردیس قرار دارند. امانیه و فلکه ساعت کوی اداری-تجاری و هستهٔ مرکزی قسمت غربی را تشکیل می‌دهند. قسمت شرقی شهر بیشتر بازار و مراکز اقتصادی شهر را در خود جای داده، خیابان‌های نادری (سلمان فارسی) و امام خمینی (پهلوی) و آزادگان (۲۴متری یا ششم بهمن یا رضاشاه کبیر) و شریعتی (۳۰ متری یا کوروش کبیر) و باغ شیخ (ادهم) و طالقانی (شاپور) و زند (اباذر) مرکز قسمت شرقی شهر هستند و همچنین محله‌های معروف پادادشهر، آریاشهر، زیباشهر، سپیدار، مهدیس، باهنر، حصیرآباد، رسالت، منبع آب، کوروش، کوت عبدالله زیتون کارمندی، شهرک نفت در این قسمت از شهر واقع‌اند.

در حال حاضر پروژه‌های عمرانی بزرگی در اهواز در دست احداث می‌باشد که با افتتاح آن‌ها چهرهٔ شهر و وضعیت حمل و نقل شهری دگرگون خواهد شد.^{[نیازمند منبع]} مهم‌ترین این پروژه‌ها اتوبان کمربندی اهواز، پل نهم کارون، پروژه پارک مالیات^[56] و قطار شهری می‌باشند.

تیم‌های فوتبال فولاد خوزستان، استقلال خوزستان^[57][58] و استقلال اهواز از جمله تیم‌های مطرح در صحنهٔ فوتبال معاصر هستند.^[59]

میدان نفتی اهواز

میدان نفتی اهواز چهارمین میدان بزرگ نفتی ایران است، که در سال ۱۳۳۷ با حفر چاه شماره۶ اهواز کشف گردید. در حال حاضر ظرفیت تولید میدان اهواز به‌طور میانگین معادل ۷۵۰ هزار بشکه در روز می‌باشد.^[60] میزان نفت درجای این میدان معادل ۳۷ میلیارد بشکه است.^[61]

اولین چاه اکتشافی در میدان نفتی اهواز، در مرداد ۱۲۹۱ تا عمق ۱۱۰۰ متری حفاری شد و در پی اقتصادی نبودن تولید از آن، عملیات اکتشاف متوقف شد.^[62] چاه شماره۲ اهواز نخستین چاهی بود، که به سازند آسماری رسید، این چاه تا کلاهک گازی حفاری گردید، اما بار دیگر عملیات حفاری در این میدان متوقف شد. بین سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۶ سه حلقه چاه دیگر نیز در میدان نفتی اهواز حفاری شد. مخزن آسماری میدان نفتی اهواز در سال ۱۳۳۷ با حفر چاه شماره۶ اهواز توسط شرکت سهامی اکتشاف و استخراج نفت، کشف گردید. یک سال بعد، در سال ۱۳۳۸ تولید از میدان نفتی اهواز با میزان ۳۵ هزار بشکه در روز آغاز شد.^[63]

تولید از مخزن بنگستان میدان نفتی اهواز در سال ۱۳۵۰ آغاز گردید. حجم ذخیره درجای نفت خام مخزن بنگستان میدان اهواز در حدود ۳۱ میلیارد بشکه برآورد می‌شود. تاکنون بیش از ۴۶۰ حلقه چاه نفت در میدان اهواز حفاری شده است. میدان نفتی اهواز از میدان‌ها تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب است، که عملیات تولید از آن توسط شرکت بهره‌برداری نفت و گاز کارون انجام می‌گیرد.^[64] طول این میدان ۶۷ کیلومتر و عرض آن ۶ کیلومتر است، که از شمال با میدان نفتی رامین، از شرق با میدان نفتی مارون، از جنوب با میدان نفتی شادگان و میدان نفتی منصوری و از غرب با میدان نفتی آب تیمور و میدان نفتی سوسنگرد مجاور است.

جنگ مردم اهواز و عثمانی‌ها با انگلستان

در سال ۱۲۹۴ ه‍.خ بین مردم عرب خوزستان و انگلیس جنگی رخ داد^[65][66] که این جنگ در دو مرحله صورت گرفت. مرحلهٔ اول جنگ مردم عرب خوزستان با اسلحه سرد بود که منجر به شکست انگلیس شد. در مرحله دوم انگلیس با اسلحه گرم سنگین روبروی مردم عرب خوزستان قرار گرفت اما اسلحهٔ مردم عرب تغییری نکرد و با همان اسلحه‌های سرد با انگلیس روبرو شدند که منجر به کشته شدن صدها نفر از مردم عرب شد، آرامگاه این کشته شدگان در ۱۰ کیلومتری اهواز-سوسنگرد (المنیور) قرار دارد.^[67] از معروفترین شخصیت‌های این جنگ حاج سبهان و همچنین عاصی الشرهان بودند که از شیوخ بنی طرف و شیخ محیی الدین زیبق شیخ شرفاء به‌شمار می‌آمدند. این جنگ به نبرد جهاد مشهور است. در جریان جنگ جهانی اول علمای نجف من‌جمله «محمدکاظم طباطبایی یزدی» که مرجع تقلید عالم تشیع بود به منظور جلوگیری از تهاجم انگلیس به کشورهای اسلامی و تجهیز قوای مسلمان فتوای جهاد علیه قوای مهاجم را صادر کردند.

پس از ابلاغ فتوا عشایر عرب خوزستان من‌جمله دشت آزادگان از مناطق سوسنگرد، بستان، بخش مرکزی شهرستان حمیدیه، هویزه و روستاهای اطراف به سوی اهواز به حرکت درآمدند و پس از تقریباً ۵۰ کیلومتر پیاده‌روی در دشتی بین اهواز و حمیدیه برابر قشون انگلیس صف‌آرایی کردند. بسیاری از طوایف دشت آزادگان در این جنگ حضور داشتند.^[68] نیروهای انگلیس از چندین لشکر مجهز به توپخانه و سلاح سنگین تشکیل شده بودند و «ویلسون» یکی از قوای انگلیسی با همکاری شخصی به نام «کوکی» از شعیبه و بصره و خرمشهر به اهواز آمد و در آنجا متمرکز شد. ویلسون، نخست نامه‌ای به عشایر منطقهٔ دشت آزادگان نوشته، و اعلام کرد که قشون انگلیس هیچ گونه دشمنی‌ای با آن‌ها ندارند لذا آنان نیز به نوبهٔ خود اجازه دهند لشکریان بریتانیا به راه خود ادامه دهند. عشایر خوزستانی در اهواز با رد پیشنهاد انگلیس به ویلسون نوشتند که به هیچ وجه اجازهٔ عبور به قوای انگلیس را نخواهد داد و برای جنگ با لشکریان ویلسون به خط اول جبهه آمدند. سلاح عشایر مناطق در این جنگ «تفنگ»، «فاله»، «چماق قیری» (مگوار)، نیزه و شمشیر بود.

نیروهای انگلیس پس از دریافت پاسخ عشایر از اهواز به طرف تپه‌های منیور در غرب اهواز به حرکت درآمدند و برای جنگ با عشایر آماده شدند. عشایر با سردادن شعارهای اسلامی خود را برای شهادت آماده ساخته بودند. با توجه به برتری ارتش انگلیس و عدم امکانات جنگی عشایر، به افراد تحت فرماندهی خویش دستور دادند که با یورش شبانه خود به انگلیسی‌ها اجازهٔ استفاده از توپخانه و سلاح سنگین را ندهند. در این زمان نیروهای عثمانی به کمک نیروهای خوزستان آمدند. در این نبرد یاری بین عشایر عرب و ترک مشهود بود. سید «طاهر هاشمی آل مهدی» بزرگ عشیرهٔ سادات آل مهدی، آخرین رزمندهٔ دفاع عشایر عرب خوزستان در برابر قوای انگلیسی بود که تیرماه سال ۱۳۸۹ در سن ۱۱۲ سالگی بر اثر کهولت سن، دارفانی را وداع گفت.^[69][70] در اهواز بارها سالگرد این جنگ مورد تقدیر قرار می‌گیرد و در نود و پنجمین مراسم سالگرد آن با حضور ۴۰ خبرگزاری داخلی و خارجی جهت پوشش خبری این مراسم و انعکاس آن دعوت به عمل آمده بود. تجمع بزرگ عشایر عرب خوزستان در محل یادمان عشایر عرب خوزستان در ۱۵ کیلومتری غرب اهواز پشت روستای گمبوعه با حضور علما، مسئولین کشوری و استانی و عشایر خوزستان برگزار شد. در این مراسم امام جمعه اهواز گفت مردم خوزستان با انگلیسی‌ها را در سه محور غرب، شمال اهواز و شهرستان شادگان شرکت داشتند و اظهار داشت: درگیری اول در حد فاصل اهواز و حمیدیه با شرکت طوایف بنی طرف، سواری، بنی سالم، سواعد و… رخ داد که حماسه المنیور را رقم زد. محور دوم درگیری در شمال اهواز و با حضور طوایف زرگان، باوی، حمیدی، نواصر، سلامات و در یک عملیات پارتیزانی به انفجار لوله‌های نفت شرکت انگلیسی منتهی شد و سومین محور عملیات در منطقه شادگان توسط طوایف بنی کعب و دیگر عشایر فهیم منطقه به فرماندهی سیدجابر آلبوشوکه و الوان کعبی علیه نیروهای اشغالگر انجام شد.^[71][72]

یاسر عرفات در اهواز

یکی از موضوعات مهم اوایل انقلاب در ایران حضور یاسر عرفات بود. وی اولین میهمان خارجی که بلافاصله پس از انقلاب به تهران آمد، یاسر عرفات بود که در ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ وارد تهران شد.^[73][74] وی به‌همراه ابراهیم یزدی سفری به اهواز داشت^[75][76] و با اجازهٔ روح‌الله خمینی یک دفتر در اهواز دائر کرده بود.^[77] در این سفر عرفات با استقبال چشمگیر عرب‌های اهواز مواجه شد.^[78]

در زمان ورود عرفات، بحث مطالبات قومی نیز در اهواز و سایر نقاط قومی از سر گرفته شده بود.^[79] حرکت جریان قومی در خوزستان و سخنرانی‌های شبیر خاقانی و اجتماع گروه موسوم به «روشنفکران عرب خوزستان» در اهواز در حمایت از شناسایی حقوق فرهنگی و ملّی خلق عرب و مشارکت عرب‌ها در مجلس مؤسسان، تحرک جریان قومی در سیستان و بلوچستان و کردستان از جمله موضوعات و مباحثی بود که در زمان ورود عرفات به اهواز مورد توجه قرار گرفته بود.^[80] این دفتر به سرعت پس از بازگشایی به اتهام جاسوسی و مداخله در امور داخلی ایران تعطیل شد.^[81] دلیل تعطیلی این دفاتر فلسطینی در اهواز از جانب تهران این بود که این دفاتر به نزاع و درگیری‌های قومی عرب‌های اهوازی دامن می‌زدند.^[82]

اولین پایتخت کتاب ایران

در نخستین دوره از اجرای طرح پایتخت کتاب ایران، ۶۴ شهر با ۳۹۰ طرح و برنامه به این فراخوان جواب داده و تقاضا داشتند به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شوند. پس از ارزیابی‌های کارشناسی ۱۰ شهر به مرحله نهایی راه یافتند و به هیئت داوران معرفی شدند. هیئت داوران با در نظر گرفتن اهداف و شاخص‌های ارزیابی، در اولین مرحله از داوری، شهرهای یزد، بوشهر، گنبدکاووس، نیشابور و اهواز را به عنوان نامزدهای نهایی جشنواره معرفی کردند. در نهایت بر اساس بیانیه هیئت داوران پایتخت کتاب ایران، اهواز به دلیل ارائه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، مؤثر و منسجم و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، تشکل‌های مردمی، صنایع و مراکز ورزشی و فرهنگی، لوح افتخار وزرای کشور و فرهنگ و ارشاد اسلامی و لوح تقدیر کمیسیون ملی یونسکو را دریافت کرد و به عنوان اولین پایتخت کتاب ایران در سال ۱۳۹۴ معرفی شد.^[83][84][85]

الجزیره و اهواز

دولت ایران در سال ۱۳۸۴ و در اعتراض به محتوای سلسله گزارش‌های الجزیره از مناطق عرب‌نشین خوزستان، دفتر این شبکه را در تهران تعطیل و عباس ناصر خبرنگار لبنانی آن را از ایران اخراج کرد اما در تیرماه ۱۳۸۵ فعالیت دفتر الجزیره در تهران از سر گرفته شد. هم‌اکنون الجزیره نسبت به دیگر شبکه‌های خبری عربی، تحولات ایران را با نگاه مثبت پوشش می‌دهد.^[86]
در یک پژوهش انجام شده این نتیجه به دست آمده که ۶۷ درصد مردم عرب تحت نظرسنجی اهواز از شبکه الجزیره به عنوان اولین رسانه خبری استفاده می‌کنند، به‌طوری‌که میزان استفاده از سایر رسانه‌های دیگر در مقایسه با این شبکه در مرتبه خیلی پایین‌تری قرار دارند.

مردم‌شناسی

مقالهٔ اصلی: لهجه اهوازی

رزم آرا در فرهنگ جغرافیایی ایران مینویسد که مردم اهواز شیعه هستند و به زبانهای فارسی و عربی سخن میگویند.^[87] ۴۴/۸٪ مردم اهواز از مردم فارس هستند و به گویشهای گوناگون فارسی از قبیل فارسی معیار، شوشتری، دزفولی، بهبهانی، آبادانی، ماهشهری، رامهرمزی و …. صحبت می‌کنند. ۳۵/۷٪ مردم اهواز عرب و ۱۵/۸٪ لر هستند.^[88] اقلیت‌های قومی قشقایی، مندایی، ارمنی، کلیمی و زرتشتی نیز در اهواز ساکن هستند.

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در اهواز به قرار زیر بود:^[89]

اقوام کلانشهر اهواز[90]
قومیت			درصد
فارس			۴۴٫۸٪
عرب			۳۵٫۷٪
لر			۱۵٫۸٪
قشقایی			۱٫۳٪
کرد			۰٫۹٪
سایر			۰٫۵٪

اقوام دیگری نیز در دوره‌های مختلف در این شهر ساکن بوده‌اند که از آن جمله می‌توان به کلیمیان اشاره کرد. جمعیت کلیمیان اهواز در قرون وسطی به سرعت رو به رشد بود به‌طوری‌که این شهر در دوران اشغال جنوب ایران به دست انگلستان یکی از مراکز صهیونیزم به‌شمار می‌آمد و از شهرهای دیگر یهودیان به این شهر مهاجرت می‌کردند. پس از ۱۹۴۸ میلادی بسیاری از کلیمیان مهاجرت کرده به اهواز به اسرائیل و تهران مهاجرت کردند سایر آنان نیز پس از انقلاب ۱۳۵۷ اهواز را ترک کردند به‌طوری‌که در اوایل سده ۲۱ کمتر از ۵ خانواده کلیمی در اهواز زندگی می‌کردند.^[91] یهودیان بیشتر در حرفه داروسازی فعالیت داشتند.^[92]

اهواز مرکز اقلیت دینی مندائیان در ایران است که اکثراً در پیشه نقره‌کاری فعالیت دارند.^[93] اهواز یکی از اسقف‌نشین مسیحیان کاتولیک کلدانی است و شماری از آشوریان را در خود جای داده است.^[94]

اقلیت‌ها

مندائیان

مندائیان یا صابئین پیروان یحیی و یکی از اقلیت‌های مذهبی ایران هستند که در خوزستان صبّی می‌نامند و تعمید در آب جاری، همه ابعاد زندگی منداییان را دربرگرفته است. محل تمرکز منداییان ایران در مجاورت رود کارون در استان خوزستان است.^[95]

• غسل تعمید

  

  منداییان در اهواز

صابئین مندایی، هر یکشنبه در کنار رودخانه کارون غسل تعمید می‌بینند. تعمید اصلی‌ترین منسک مندائیان است که در زبان مندائی، «مصویا» گفته می‌شود. تعمید فقط باید توسط روحانی مندائی انجام شود. انجام تعمید به خودی خود در هر زمانی مستحب است. فرد روحانی مندایی داخل آب می‌رود و سپس فرد تعمید شونده در آب می‌نشیند. اگر کودک باشد، همراه فرد دیگری داخل آب می‌رود. ا خواندن «بوثه» ای دیگر آب روی سر فرد ریخته می‌شود. سپس فرد از آب بیرون آمده، روی صندلی، کرسی یا تخته‌ای می‌نشیند و روحانی بار دیگر از «گنزاربا» می‌خواند. سپس فرد دعای توبه یا حفاظت را می‌خواند و نان و آب مقدس را می‌خورد.^[96]

• ازدواج

مناسک ازدواج در صبح یکشنبه آغاز می‌شود و عروس و داماد هر کدام دو بار توسط روحانی تعمید می‌شوند. بعد از انجام تعمیدها عروس و داماد از محل تعمید که لب رودخانه است به محل اجرای مراسم ازدواج می‌روند. مناسک عروسی مندایی مناسکی مشتمل بر عهد گرفتن از عروس و داماد، خوردن غذای مشترک آئینی و رد و بدل کردن آئینی بعضی هدایا است.^[97]

زرتشتیان

در اهواز اقلیت دینی زرتشتی همانند سایر زرتشتیان ایران، در جشن‌ها و مراسم مختلف گرد هم می‌آیند و آداب و رسوم خود را برپا می‌کنند.

• جشن سده

در روز دهم بهمن ماه هر سال زرتشتیان اهواز گرد هم می‌آیند و با برافروختن آتش و خواندن سرود و نیاش آیین جشن سده را به جا می‌آورند.^[98]

• جشن فروردینگان

این جشن در روز نوزده فروردین ماه برای یادبود درگذشتگان برپا می‌شود و با پخت خوراک و نان از مهمانان جشن پذیرایی می‌کنند.^[99]

• درگذشت اشو زرتشت

زرتشتیان اهواز در سالگرد درگذشت پیامبر خود اشوزرتشت گرد هم می‌آیند و به نیایش و خیرات برای شادی روح درگذشتگان می‌پردازند.^[100]

• اردیبهشتگان

اردیبهشتگان از جملهٔ جشن‌های دوازده‌گانهٔ سال ایران باستان بوده است و از شمار جشن‌های آتش است. زرتشتیان اهواز دوم اردیبهشت هر سال دور هم جمع می‌شوند و آن را جشن می‌گیرند.^[101]

• جشن گهنبار

گهنبار از با شکوه و مهم‌ترین جشن‌های مردمی زرتشتیان است که هدف برجسته آن، باروری یعنی بخشش و داد و دهش و ایجاد همبستگی و همازوری و پی بردن زرتشتیان از وضع یکدیگر در جامعه است. زرتشتیان در این جشن‌ها به ستایش اهورامزدا و سپاسگزاری از او برای داده‌ها و آفریده‌های نیک اش می‌پردازند.^[102]

• جشن مهرگان

مهرگان یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که همچون سایر نقاط این در اهواز هم برگزار می‌شود.^[103]

کلیسای سورپ مسروپ اهواز

ارامنه

جامعه ارامنه اهواز اقلیتی در این شهر هستند.

جغرافیا و آب‌وهوا

اهواز در موقعیت جغرافیایی ۳۱ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۶۵ دقیقه طول شرقی، در بخش جلگه‌ای خوزستان و با ارتفاع ۱۲ متر از سطح دریا واقع شده است.

آب و هوای اهواز
	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مـــــه	ژوئـن	ژوئیـه	اوت	سپتامبر	اکتبـر	نوامبر	دسامبر	سـال
گرم‌ترین C°	۲۲	۳۱	۳۲	۴۱	۴۶	۴۹	۵۲	۵۰	۴۶	۴۲	۳۵	۲۸	۴۸
میانگین گرم‌ترین‌ها C°	۱۳	۱۷	۲۲	۲۹	۳۶	۴۰	۴۲	۴۲	۳۸	۳۱	۲۳	۱۷	۳۰
میانگین سردترین‌ها C°	۸	۱۱	۱۶	۲۳	۲۷	۲۸	۳۱	۳۰	۲۷	۲۳	۱۶	۱۲	۲۱
سردترین C°	---	---	۵	۱۱	۱۷	۱۷	۲۰	۲۲	۱۸	۱۲	۱	۲	---
بارش mm	۵	۴	۳	۲	۱	---	---	---	---	۱	۳	۵	۲۴
منبع: سایت ودربیس[104] آوریل ۲۰۰۹

نقشهٔ اهواز

بخش بزرگی از استان خوزستان، جلگه است و شهر اهواز نیز در بخش جلگه‌ای جای دارد. در زمستان سرما تا پنج درجه سانتیگراد کاهش و در تابستان تا پنجاه درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد.

در۱۳ژوئیه۲۰۲۲(۲۲ تیر ۱۴۰۱) ناسا با مشخص کردن شهر اهواز با دمای ۴۶٫۵ درجه سانتی‌گراد، اهواز را در فهرست گرمترین شهرهای جهان قرار داد.

آلودگی هوا

بر اساس آمار رسمی، اهواز پس از اصفهان و تهران، بیشترین آلودگی هوا را دارد. میزان آلودگی هوا در این شهر روزبه‌روز افزایش یافته و شدیدتر می‌شود. مهم‌ترین علت آلودگی هوای اهواز، گردوغبار و حمل‌ونقل درون‌شهری است و دیگر عامل آلودگی‌ها گسترش افسارگسیخته بافت شهری و رسیدن آن به کارخانه‌هایی مانند ایران کربن و فولاد خوزستان است.^[105]

بارها از طرف سازمان‌های مختلف همچون سازمان حفاظت محیط زیست استان خوزستان اعلام شده که اهواز ۸ برابر بیش از حد مجاز آلوده است، به همین دلیل بیشتر پروازها لغو و مدارس و کودکستانهای این شهر تعطیل می‌شوند، برخی سازمانهای دولتی دلیل این گرد و غبار را آلودگی ناشی از گرد و غبار صحرای عربستان و جنوب عراق و همچنین نبود بارش باران و نبود پوشش گیاهی در برخی مناطق خوزستان دانسته‌اند. دامنهٔ گسترش این آلودگی به استان‌های ایلام، لرستان و برخی از شهرهای استان فارس و بوشهر نیز بروز کرده.^[106]

بر اساس برنامه‌های سازمان محیط زیست، در صورت افزایش ۵۰۰ هکتاری پوشش گیاهی در شهر اهواز، و انجام پروژه کمربند سبز، بین چهار تا شش درجه از گرمای هوا در اهواز کاسته خواهد شد، و آلودگی هوا نیز تا حد چشمگیری پایین خواهد آمد. وانگهی از پاییز ۱۳۸۵ کل استان خوزستان درگیر پدیده توفان خاک شده است که زیان‌های مالی و جانی فراوانی به بار آورده است و گمان نمی‌رود با این برنامه‌ها بتوان آن را ناپدید یا کم نمود.^[67]

در سال ۲۰۱۱ بر پایهٔ گزارش سازمان بهداشت جهانی شهر اهواز آلوده‌ترین شهر جهان شناخته شده است.^[107][108]

بحران زیست‌محیطیِ ریزگردها

مقالهٔ اصلی: بحران ریزگردهای استان خوزستان

این بحران باعث شده است شهر اهواز -مرکز این استان- از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان شناخته شود که باعث مشکلات تنفسی ساکنان این شهر شده است.^[109] احتمال آلوده بودن این ریزگرد به مواد رادیواکتیو نگرانی‌های گسترده‌ای در مورد تأثیر این پدیده بر سلامت شهروندان به وجود آورده است.^[110][111] سالانه حدود ۲۲ هزار نفر در استان خوزستان به دلیل مشکلات ناشی از آلودگی هوا و ریزگردها به بیمارستان و مراکز درمانی مراجعه می‌کنند.^[112] در آبان ۱۳۹۴ در پی بارش باران اسیدی در این استان، برای صدها نفر مشکلات تنفسی پیش‌آمد که آنان را به بیمارستان کشانده و به بستری‌شدن بیش از یکصد نفر منجر شد.^[113]

نیمه‌تعطیل شدنِ شهر در پیِ آلودگی هوا

با قطع‌شدنِ آب و برق، خوزستان به‌حالت نیمه‌تعطیل درآمد. از نخستین ساعت‌های بامداد شنبه، ۲۳ بهمن ۱۳۹۵ خورشیدی، آب، برق و اینترنت در اغلب شهرهای بزرگ خوزستان قطع شده و مراکز آموزشی و اداره‌ها تعطیل شدند.^[114] گردوغبار شدید و رطوبت زیاد علت این وضعیت اعلام شد. در پیِ آن، جمعی از مردم اهواز در اعتراض به شرایط سخت و روزهای بحرانی اخیر خوزستان در اهواز تجمع کردند. در این تجمع مردم با شعارها و در دست داشتن پلاکاردهای اعتراضی، اعتراض خود را به وضعیت قطعی آب و برق، نبودِ مدیریت مناسب در شرایط آلودگی هوا و در شرایط بحرانی خوزستان و عملکرد ضعیف رئیس سازمان محیط زیست در رسیدگی به موضوع ریزگردها و بحث انتقال آب، اعلام و خواستار رسیدگی سریع به این موضوعات شدند.^[115]

رودخانه کارون

کارون که پرآب‌ترین و بزرگ‌ترین رودخانه ایران است از کوه‌های بختیاری سرچشمه گرفته و از میانهٔ اهواز عبور می‌کند. این رود با طول ۹۵۰ کیلومتر طولانی‌ترین رودی‌ست که تنها در داخل ایران قرار دارد و همچنین تنها رود ایران است که بخشی از آن قابل کشتیرانی است. همچنین آب آشامیدنی کلان‌شهر اهواز از رودخانه کارون تأمین می‌شود.^[116]

پیچ‌وخم‌های موجود در سر راه این رود، خوزستان را به جلگه‌ای بزرگ تبدیل کرده است. سدهای مختلفی بر روی این رودخانه ساخته شده‌اند که مهم‌ترین آنها، سدهای کارون ۱، کارون ۳، کارون ۴، سد مسجدسلیمان و در پایین‌تر، سد گتوند علیا و سد تنظیمی گتوند هستند.

زنجیره انسانی حمایت از کارون

پس از سه بار تشکیل زنجیره انسانی توسط دوستداران محیط زیست اهوازی، چهارمین زنجیره حمایت از کارون نیز با عنوان زنجیره سکوت به دلیل شفاف نبودن سخنان مقامات مسئول ملی و محلی، روز جمعه ۹ آبان ۱۳۹۲ در ساحل غربی رودخانه کارون در اهواز برگزار شد. در این زنجیره که با حضور هزاران شرکت‌کننده بود، مهدی یراحی از خوانندگان پاپ ایران نیز برای حمایت از کارون حضور داشت.^[117][118]

گسل اهواز

گسل اهواز به طول تقریبی ۱۰۰ کیلومتر، مهم‌ترین گسل شهر اهواز است که از میانهٔ شهر عبور می‌کند. گسل اهواز از نوع واژگون و در برخی مناطق از نوع راندگی است و دستکم سازه‌های قدیمی‌تر از میانه‌زیستی را جابه‌جا کرده است. راستای گسل اهواز شمال باختری - جنوب خاوری است که با نام گسل پیش‌بوم اهواز شناخته می‌شود (Ahwaz Foreland Fault). نمونه‌گیری‌های به عمل آمده از گسل اهواز بیانگر فعال بودن این گسل است. سن‌یابی صورت گرفته با روش ترمولومینسانس بر روی گسل اهواز برآوردی ۴۰۰۰ سال را به عنوان یک فعالیت زمین‌ساختی مهم برای گسل اهواز و رویداد یک زمین‌لرزه بزرگ که سبب جابه‌جایی مسیر کارون شده است را نشان می‌دهد و از آنجا که رویداد یک زمین لرزه بزرگ را در سال ۸۴۰ میلادی در منطقه اهواز گزارش کرده‌اند بنابراین با کسر این دو مقدار می‌توان عدد ۲۸۰۰ سال را به عنوان دوره بازگشت احتمالی لرزه‌زایی گسل اهواز در نظر گرفت.^[119]

آزادراه‌ها

• آزادراه اهواز-بندر امام
• آزادراه اهواز-اندیمشک-خرم‌آباد
• آزادراه اهواز-ایذه-لردگان

بزرگراه‌ها

• بزرگراه اهواز-دزفول
• بزرگراه اهواز-خرمشهر
• بزرگراه اهواز-شوشتر
• بزرگراه اهواز-آبادان
• بزرگراه خرمشهر-اهواز-اندیمشک
• بزرگراه اهواز-امیدیه
• بزرگراه مدرس (اهواز)
• بزرگراه آیت الله بهبهانی
• بزرگراه پاسداران (سردار قاسم سلیمانی)
• بزرگراه جمهوری
• بزرگراه گلستان
• بزرگراه هاشمی نژاد

اماکن شهری

فرودگاه

فرودگاه بین‌المللی اهواز^[120][121]

مقالهٔ اصلی: فرودگاه اهواز

فرودگاه اهواز (یاتا:AWZ و ایکائو:OIAW) که اخیراً بنام «فرودگاه بین‌المللی سپهبد شهید قاسم سلیمانی» نامگذاری شده است،^[122] فرودگاهی است که در اطراف شهر اهواز در جنوب غربی ایران واقع شده است. شرکتهای هواپیمایی جمهوری اسلامی (ایران ایر)، ایران ایرتور، آسمان، ماهان، کاسپین، تابان، کیش‌ایر، حمل و نقل هوایی نفت، ساها، ارم، فارس ایر قشم و قشم ایر در فرودگاه اهواز فعال هستند، میانگین پروازهای داخلی و خارجی فرودگاه بین‌المللی اهواز روزانه ۱۸ پرواز می‌باشد.^[123]

راه‌آهن

ایستگاه راه‌آهن اهواز

ایستگاه راه‌آهن اهواز در سال ۱۳۰۶ خورشیدی، افتتاح شد و هم‌اکنون نیز دردست بهره‌برداری است.^[67] یک ایستگاه راه‌آهن دیگر نیز در این شهر موجود است به نام ایستگاه راه‌آهن کارون که قطارهای باری و مسافرتی از آن‌جا به بندر امام خمینی می‌روند.

دانشگاه‌ها

اهواز کنونی به دلیل وجود دانشگاه‌های بزرگ و معتبر از لحاظ آموزش عالی در جایگاه بسیار ممتازی در سطح کشور می‌باشد. یکشنبه ۲ مهرماه سال ۱۳۳۴ دانشگاه گندی‌شاپور^[124] تأسیس شد که چندی بعد به جندی‌شاپور تغییر نام داد و تا آغاز انقلاب اسلامی به همین نام شناخته می‌شد. دانشکدهٔ کشاورزی اولین دانشکدهٔ راه‌اندازی‌شده در دانشگاه و رشته‌های کشاورزی، ادبیات، ریاضی و پزشکی از اولین رشته‌های ارائه‌شده در دانشگاه جندی‌شاپور می‌باشد. یکشنبه ۲۵ خرداد ۱۳۳۷ نخستین گروه سی و هشت نفری فارغ‌التحصیلان دانشکدهٔ کشاورزی دانشگاه جندی‌شاپور طی مراسمی گواهی‌نامهٔ خود را دریافت داشتند. دانشکده‌های مهندسی، الهیات در بدو شروع انقلاب اسلامی و مجتمع دزفول در سال ۱۳۶۶ و مابقی دانشکده‌ها پیش از انقلاب اسلامی شروع به فعالیت نموده‌اند. با توجه به صنعتی بودن ناحیهٔ خوزستان فعالیت‌های تحقیقاتی دانشگاه شهید چمران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و ده‌ها تألیف و ترجمه و صدها طرح تحقیقاتی حاصل تلاش‌های محققین این دانشگاه است.^[125]

دانشگاه شهید چمران (جندی شاپور)

هم اینک بیش از ۱۷۰ رشته در ۵۷ گروه آموزشی و ۱۳ دانشکده در حال فعالیت در این دانشگاه می‌باشند و رشته‌های پزشکی نیز به دانشگاه مستقلی تحت نام دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز تبدیل شدند. هم‌اکنون در اکثر رشته‌ها دورهٔ لیسانس و فوق لیسانس و در رشته‌های کشاورزی، علوم تربیتی و روان‌شناسی، ریاضی، دامپزشکی، شیمی دوره‌های دکتری برگزار می‌شود. دانشگاه شهید چمران دارای فضای آموزشی بسیار وسیع و مناسبی می‌باشد به‌طوری‌که در بین دانشگاه‌ها یکی از چهار دانشگاه بزرگ کشور و بزرگ‌ترین دانشگاه در جنوب و غرب کشور است.

سردر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

ساختمان قبلی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید چمران

دانشگاه شهید چمران اهواز

قدیمی‌ترین دانشگاه این شهر است که در بخش غربی شهر و مشرف بر کنارهٔ رود کارون تأسیس شده است. دانشکدهٔ ادبیات و زبان‌های خارجی این دانشگاه از پردیس اصلی جدا است و به عنوان یکی از نمادهای شهر اهواز شناخته می‌شود. دانشگاه شهید چمران اهواز یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های جنوب غرب کشور است. در سال ۱۳۸۷ تعداد ۵۰۹ عضو هیئت علمی در آن فعالیت داشته‌اند، و بیش از ۱۴۰۰۰ دانشجو در آن مشغول به تحصیل بودند.

دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز

در سال ۱۳۳۴ خورشیدی دانشگاه بزرگی با نام جندی شاهپور در اهواز بنیاد نهاده شد. در آغاز رشته کشاورزی، و پس از آن رشته‌های گوناگون دیگر به آن افزوده شد. اکنون بخش مهندسی این دانشگاه به نام شهید چمران نام‌گذاری شده، و بخش پزشکی آن پس از یک دوره کوتاه که نام دانشکده علوم پزشکی اهواز به خود گرفت، دوباره در سال ۱۳۸۲ نام دانشگاه علوم پزشکی جندی شاهپور بر آن نهاده شد.

دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

نخستین واحد دانشگاه آزاد اسلامی در استان خوزستان بوده است که در سال ۱۳۶۱ با یک رشته ریاضی کار خود را آغاز کرد.

دیگر دانشگاه‌ها:

• دانشگاه صنعت نفت اهواز
• مؤسسهٔ آموزش عالی جهاد دانشگاهی خوزستان
• دانشکدهٔ صنعت آب و برق خوزستان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان
• دانشگاه پیام نور اهواز
• دانشگاه امام حسین اهواز
• مرکز آموزش عالی فنی شهید چمران
• آموزشکدهٔ فنی و حرفه‌ای سما
• مجتمع آموزش عالی جهاد کشاورزی خوزستان

جاذبه‌های مذهبی

آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی

علی ابن مهزیار اهوازی، که در قرن سوم قمری می‌زیسته است، از فقها و محدثان معروف شیعه و از نزدیکان چهار امام تشیع یعنی علی بن موسی (الرضا)، محمد بن علی (الجواد)، علی بن محمد (الهادی)، و حسن عسکری بوده و احکام دینی را نزد آن‌ها فرا گرفته است.

علی ابن مهزیار از مردم دورق (شادگان امروزی) بود که بعداً در اهواز ساکن شد. محل تولد او هندیجان می‌باشد ولی با توجه به اینکه در قرن سوم ه‍.ق هندیجان از توابع شهر دورق بود لذا او را اهل دورق معرفی کرده‌اند. پدر وی مذهب نصرانی داشت و سپس مسلمان شد و علی نیز به تبعیت از پدر در نوجوانی مسلمان گردید. بقعه علی بن مهزیار اهوازی در محلهٔ عامری و در کنار رود کارون اهواز واقع شده. این محل همه ساله محل برپایی مراسم مختلف مذهبی از جمله مراسم حسینی و مراسم مربوط به ماه رمضان است.^[126]

هتل‌ها

هتل بین‌المللی پارس (فجر یا آستوریای سابق)^[127]

فهرست برخی از هتل‌های کنونی اهواز:^[128]

ردیف	نام هتل	درجه/واحد	آدرس
۱	پارس	۵ ستاره	خیابان ۲۴ متری – خ شهید عابدی
۲	توسعه نی شکر	۴ ستاره	جاده گلستان –سه راهی گلستان جنب اداره توسعه نی شکر
۳	اکسین	۳ ستاره	بلوار پاسداران – کوی ملت
۴	پرشیا	۳ ستاره	خیابان شریعتی – خیابان سیروس
۵	نادری	۳ ستاره	خیابان امام – نرسیده به چهارراه آبادان
۶	فجر سپاه	۳ ستاره	ملی راه – خیابان زاویه – روبروی دبیرستان بعثت
۷	بوستان	۳ ستاره	گلستان – بلوار فروردین –منازل سازمانی آب و برق
۸	ایرانیکا	۳ ستاره	بلوار پاسداران _ میدان فرودگاه نرسیده به شرکت ملی حفاری
۹	ایران	۲ ستاره	خیابان شریعتی – چهارراه خیابان امام خمینی
۱۰	پارک نو	۱ ستاره	خیابان امام خمینی بین مسلم و شریعتی
۱۱	هدیه	۳ ستاره	کیانپارس – خیابان ۲۰ غربی
۱۲	مهزیار	۲ ستاره	اتوبان آیت‌الله بهبهانی– چهارراه آبادان– نبش خیابان کافی
۱۳	باغ معین	-	خیابان ۲۴ متری، پشت پمپ بنزین

شهرداری

شهرداری اهواز در سال ۱۳۰۴ خورشیدی تأسیس شد.^[129] هم‌اکنون رضا امینی به عنوان شهردار اهواز فعالیت می‌کند^[130] و در حال حاضر اهواز دارای هشت منطقه می‌باشد.

بیمارستان‌ها

• بیمارستان امام خمینی اهواز
• بیمارستان گلستان اهواز
• بیمارستان رازی اهواز
• بیمارستان ابوذر اهواز
• بیمارستان شفا اهواز
• بیمارستان سلامت اهواز
• بیمارستان بزرگ نفت اهواز
• بیمارستان آپادانا اهواز
• بیمارستان شهید بقایی اهواز
• بیمارستان آریا اهواز
• بیمارستان اروند اهواز
• بیمارستان مهر اهواز
• بیمارستان امیرکبیر اهواز
• بیمارستان امیرالمؤمنین اهواز
• بیمارستان فاطمه الزهرا اهواز
• بیمارستان ۵۷۸ ارتش اهواز
• بیمارستان طالقانی اهواز
• بیمارستان کرمی اهواز
• بیمارستان بقایی ۲ اهواز

نشریات

• روزنامهٔ عصر کارون
• صبح کارون
• روزنامهٔ کارون
• روزنامهٔ نور خوزستان
• هفته نامهٔ اهواز
• ندای جنوب
• فرهنگ جنوب^[131]

پل‌ها

مقاله‌های اصلی: پل سفید اهواز و پل سیاه اهواز

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر اهواز پل‌های اهواز هستند. هم‌اکنون ۹ پل بر روی کارون در اهواز وجود دارد که اولین آن‌ها یعنی پل سیاه مختص عبور قطار می‌باشد. از ۸ پل دیگر پل سفید (پل دوم - پل معلق) و پل هشتم به دلیل سبک خاص معماری و طراحی زیبایش، چشم‌انداز زیبایی به شهر داده‌اند. آخرین پل اهواز با نام پل نهم در ۱۳۹۹ به بهره‌برداری رسید.

چشم‌اندازی از پل جزیره و پل سفید اهواز در روز.

پل سفید

مقالهٔ اصلی: پل سفید اهواز

نمایی از پل سفید اهواز

مهندسی آلمانی به اتفاق همسر مهندسش شروع به ساختن این پل کرد و کار را تا مرحلهٔ سوار کردن یکی از هلالی‌ها با موفقیت پیش برد، ولی انگلیسی‌های حاکم بر شرکت نفت، در آن زمان لوازم و ادواتی که در اختیار سازنده پل گذارده بودند از جمله جرثقیلی که با آن هلالی اول را بالا کشیده و مهار کرده بود، پس گرفتند. پس از چندی، سرانجام زن مهندس آلمانی با ابتدایی‌ترین وسایل ممکن آن زمان و به‌کار گرفتن چند دوبه به جای جرثقیل، هلالی دوم را بر اسکلت پل سوار کرد و ساختمان آن را به پایان رسانید و پل را آماده تحویل و بهره‌برداری کرد.^[132]

گفتنی است در تابستان سال ۱۳۸۹ عملیات بازسازی و مرمت این پل در دستور کار قرار گرفت و به گفته مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اهواز عملیات مرمت و بازسازی این پل در حال انجام است و با مساعد شدن شرایط جوی عملیات جوش‌کاری اتصالات و قطعات فرسوده و همچنین رنگ‌آمیزی پل انجام می‌شود. همچنین تجهیزات مورد نیاز برای نورپردازی پل سفید با حمایت مالی بانک ملی از کشور ایتالیا تهیه شده‌اند و پس از پایان عملیات رنگ‌آمیزی، عملیات نورپردازی پل سفید اهواز آغاز می‌شود تا این پل در ایام نوروز جلوه‌ای خاص داشته باشد.^[133]

پل سیاه، پل پیروزی

مقالهٔ اصلی: پل سیاه اهواز

پل سیاه

در سال ۱۳۰۸ و هم‌زمان با احداث راه‌آهن سراسری ایران، اولین پل شهر اهواز که بعدها به دلیل رنگ سیاه بدنه و پایه‌های آن، به پل سیاه شهرت یافت، به طول ۱۰۵۰ متر و عرض ۶ متر، تقریباً درست در محل احداث پل تاریخی اهواز (که دارای قدمت ساسانی بوده و به پل شادروان معروف بود) بر روی رودخانه کارون ساخته شد. تا خط آهن بندرامام در جنوب استان خوزستان و در ساحل خلیج فارس، را به راه‌آهن سراسری خرمشهر-تهران-شمال وصل نماید. این پل در زمان جنگ جهانی دوم به عنوان مسیر حمل آذوقه، نیرو و مهمات نیروهای متفقین مورد استفاده قرار می‌گرفت و به دلیل تأثیری که در پیروزی متفقین داشت به آن لقب پل پیروزی داده شد.^[134]

پل سوم

پل سوم بالاتر از پل هفتم واقع شده است که میدان شهید بندر (چهارشیر) را به کیان‌پارس وصل می‌کند. ساختمان پل مذکور در شهریورماه سال ۱۳۴۶ ه‍.خ آغاز و در بهمن‌ماه سال ۱۳۴۹ ه‍.خ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. طول پل ۴۹۶ متر و عرض آن ۱۴ متر و ۵۹ سانتی‌متر است که از بتن فشرده ساخته شده و دارای ۱۶ چشمهٔ ۳۱متری است و جادهٔ اندیمشک را به جادهٔ ماهشهر و بندرهای جنوبی متصل می‌کند. برای احداث پل مذکور بالغ بر ۳۱۰ میلیون ریال هزینه شده است. این پل در سال ۱۳۸۰ ه‍.خ مرمت و بازسازی شد.^[135]

پل چهارم

پل چهارم یا پل نادری که در امتداد خیابان سلمان فارسی (نادری) و خیابان امام موسی صدر واقع گردیده، در سال ۱۳۵۶ احداث شده است. طول این پل ۵۷۶ متر و عرض آن ۱۶ متر و ۷۱ سانتی‌متر است. هزینهٔ احداث پل مذکور در حدود ۲۳۰ میلیون ریال بوده است.^[136]

پل پنجم

پل پنجم در دو باند ساخته شده است که مسیر خیابان دکتر شریعتی را به اتوبان گلستان وصل می‌کند. این پل در سوم خردادماه سال ۱۳۷۵ افتتاح شد. طول پل مذکور ۴۸۰ متر و عرض آن ۳۰ متر و ۷۰ سانتی‌متر است و در آیلند وسط آن لولهٔ آب شهری مستقر شده است.^[137]

پل ششم

این پل که به پل فولاد موسوم است با تعهد صنایع و کارخانه‌های موجود در شهر اهواز، احداث شد. پل ششم ۴۰۰ متر طول و ۲۰ متر عرض دارد و دارای چهار باند است.^[138] این پل در جنوبی‌ترین نقطه شهر اهواز ایجاد شده و منطقه کوت‌عبدالله در غرب کارون را به روستای «چنیبیه» در شرق متصل می‌کند. این پل به پل فولاد معروف است، زیرا مسیر تردد خودروهای حامل شمش‌های فولادی میان دو کارخانه فولاد خوزستان و نورد لوله را کوتاه‌تر کرده است. پیش از ساخت این پل، خودروهایی که میان این دو کارخانه در تردد بودند باید مسیری ۳۵ کیلومتری را طی می‌کردند، ولی با ایجاد پل ششم، این مسیر به ۱۴ کیلومتر کاهش یافت. این پل ۴۰۰ متر طول و ۲۰ متر عرض دارد و و عملیات ساخت آن در خرداد ۸۳ آغاز و در شهریور ۸۶ به پایان رسید.^[139]

پل هفتم

پل هفتم ارتباط بین بلوار توحید و تقاطع خیابان شهید چمران (میدان دوم کیانپارس) و بلوار آیت‌الله بهبهانی را برقرار می‌سازد. ساختمان پل مذکور از ابتدای سال ۱۳۷۵ شروع و پس از دو سال در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۷ افتتاح شد. طول پل هفتم ۴۹۰ متر است. دارای شش دهنه است که دو دهنهٔ ۱۴۰متری در وسط و دو دهنهٔ ۷۵ متری در دو طرف و دو دهنهٔ ۳۰متری در کناره‌های پل می‌باشد. عرض پل ۱۶ متر است که ۱۲٫۵ متر آن سواره‌رو و ۳٫۵ متر آن پیاده‌رو است که در هر طرف ۱٫۷۵ متر می‌باشد. پل مذکور دارای ۸۰ شمع بتونی به قطر ۱٫۵ متر و به ارتفاع ۱۶ متر و ۷ عدد سر شمع است و حدود ۴۰۰ متر مکعب بتن، ۱۵۰۰ تن فولاد (میلگرد)، ۴۰۰ تن کابل‌های کششی و غلاف‌های مربوطه و ۱۰۰ تن آهن‌آلات مختلف در آن به کار رفته است.^[140] این پل به تازگی از سوی شهرداری اهواز نورپردازی شده و بزرگ‌ترین آبشار مصنوعی کشور در دو طرف آن ایجاد شده است.^[141]

پل هشتم

پل هشتم اهواز

با هدف تسهیل تردد خودروها و اتصال مناطق امانیه و مرکز شهر، طراحی و عملیات اجرایی پل هشتم از سال ۱۳۸۵ آغاز شد و در اسفند ۱۳۹۰ به پایان رسید. طراحی این پل متفاوت از دیگر پل‌های کارون است و به صورت کابلی و بدون پایه ساخته شده است. این پل ۶۴۳ متر طول و ۱۳ متر عرض دارد و در چهار مسیر (دو مسیر رفت و دو مسیر برگشت) ساخته شده است. این پل دوپایه بزرگ دارد و عرشه پل توسط کابل به این پایه‌ها متصل شده‌اند. پل هشتم، منطقه امانیه را به خیابان «زند» در مرکز شهر متصل می‌کند.

تصویر سراسرنما از پل هشتم (کابلی) و رود کارون در شب

پل نهم

پل نهم اهواز

با هدف کاهش بار ترافیکی پل سوم، پل نهم ساخته شد و با احداث آن، خودروهایی که از مناطق شمالی شهر، مانند کوی ملت و زیتون قصد تردد به کیانپارس را دارند، به جای پل سوم می‌توانند از پل نهم استفاده کنند.^[142][139]

اماکن تفریحی

اهواز، شهر شب ها؛

اهواز به دلیل گرمسیر بودن، اکثر بازارها و مناطق گردشگری این شهر، تا نیمه‌های شب نیز باز هستند؛ همچنین اهواز شب‌های بسیار زیبایی در کنار رود کارون دارد که در نوع خود کم‌نظیر است. به همین خاطر اهواز به شهر شب‌ها معروف است.

بوستان

اهواز حدود ۲۸ بوستان دارد^[143] که قرار است بزرگ‌ترین شهربازی سرپوشیده ایران و ۱۵ بوستان جدید نیز در اهواز راه‌اندازی شود^[144][145]

• بوستان لاله^[146]
• بوستان هفت جام نرگس
• بوستان شهر بازی پاداد شهر
• بوستان دولت
• بوستان و شهربازی ۴۲ هکتاری ساحلی کیانپارس
• بوستان جنگلی ۲۰۰ هکتاری شهروند
• بوستان زیتون کارمندی
• بوستان علامه
• بوستان رزمندگان واقع درشهرک اهواز
• بوستان محله‌ای گل‌های نرگس
• بوستان صدف بهارستان
• بوستان قوری گلستان
• بوستان رشد فولادشهر
• بوستان لشکر
• بوستان رضا
• بوستان ریحان

بازار

یکی از بازارهای قدیمی شهر اهواز، بازار عبدالحمید نام دارد. بازارچه‌ای با ده‌ها دستفروش. در این بازارچه، دو بنای معروف مربوط به دوران حکمرانی شیخ خزعل هم‌زمان با دوره قاجار نیز وجود دارد.^{[نیازمند منبع]}

سینما

شهر اهواز دارای ۱۰ سینما می‌باشد.

• سینما ساحل
• سینما بهمن.^[147]
• سینما هلال
• سینما اکسین^[148]
• سینمای شرکت نفت در نیوساید
• سینمای شرکت نفت در شهرک نفت
• سینمای حفاری در زیتون کارمندی
• سینمای حفاری در شهرک حفاری
• سینما قدس (نام سابق آن آریا بود)^[149]
• سینما تالار آب و برق اهواز
• سینمایی غیرمسقف کنار رودخانه کارون واقع در نادری
• سینما اکسین^[150]

تالارها

• تالار آفتاب^[151]
• تالار مهتاب
• تالار فردوسی^[152]
• تالار مهر
• تالار دانشگاه علوم پزشکی
• تالار اجتماعات شهر
• تالار آوینی

فرهنگسراها

اهواز دارای چندین فرهنگسرا می‌باشد. فرهنگ سرای اهواز در مساحت ۱۲۰۰۰ متر مربع دارای فضاهای مجزای اداری، رستوران، سالن سینما، آمفی تئاتر و سرای هنرمندان می‌باشد. این پروژه به منظور محاسبات و طراحی تأسیسات الکتریکی شامل سیستم روشنایی، سیستم نیرو و سیستم فشار ضعیف شامل سیستم‌های اعلام حریق، صوتی، تلفن طرح‌ریزی شده است.^[153] فرهنگسرای مهدیه واقع در کوت عبدالله. فرهنگسرای علوی:^[154] فرهنگسرای شیبان، در زمینی به مساحت هزار متر و با زیر بنای ۹۵۰متر مربع در دو طبقه شامل: خانه فرهنگ (کلاس‌های آموزشی و اداری و فضاهای نمایشگاهی) کتابخانه:مخزن کتاب و سالن مطالعه خواهران و برادران فعالیت خود را آغاز می‌کند.^[155] فرهنگسرای گلستان واقع در منطقه ۴ شهرداری.

مناطق و محله‌ها

همچنین ببینید: رده:محله‌های اهواز

شهر اهواز دارای ۸ منطقه شهری است.

• منطقه ۱: کوی دولتی، پادادشهر، کوی ابوذر، کوی طالقانی، کوی یوسفی، پاره ۶۰، آخر آسفالت، آزادشهر، باغ شیخ، باغ معین، زیباشهر، سی متری، صابئین، عبدالحمید
• منطقه ۲: امانیه، کیان‌آباد، سید خلف، کیانشهر، پدافند هوایی، زردشت، کیانپارس، مهرشهر
• منطقه ۳: منازل مخابرات، کوی آغاجاری، کوی بنیاد شهید، کوی پاستوریزه، کوی جواهری، کوی عابدین، کوی فدک، کوی فرهنگیان، کوی معلم، ملی حفاری، کوی مهاجرین، کوروش فاز ۱ و ۲، کوروش فاز ۳، کوروش فاز ۴، بهزادشهر، زیتون کارمندی، زرگان، زویه، ملی‌راه، شهرک جانبازان، شهرک نفت، علی‌آباد
• منطقه ۴: سیلو، دانشگاه شهید چمران، منازل شهرداری، کوی پیام، کوی مجاهد، پردیس ۱، پردیس ۲، پردیس ۳، چنیبه علیا، رفیش‌آباد، سعدی، شهرک اللهیه، شهرک برق، گیت بوستان، گلستان جنوبی، گلستان شمالی، لشکرآباد، معین زاده، منازل طبیعی
• منطقه ۵: کوی ۲۲ بهمن، شهرک دانشگاه، فرهنگ‌شهر، شهرک پیام، شهرک اهواز، کریشان، ملاشیه و زعفرانیه
• منطقه ۶: کوی مندلی، سیاحی، کیان، کمپلو جنوبی، کمپلو شمالی، پانزده خرداد، راه‌آهن، افشار، خشایار، سلیم‌آباد، شلنگ‌آباد، شهرک رزمندگان، عین دو، گلبهار، گلدشت، لشکر،
• منطقه ۷: حصیرآباد، خزعلیه، عامری، کارون، کوی رمضان، کوی سپیدار، کوی شهرداری، کوی طالقانی، آسیه‌آباد، آل صافی، چهارصد دستگاه، زیتون کارگری، سلطان‌منش، منبع‌آب، نیوسایت
• منطقه ۸: راه ترابری، کوی فولادشهر، کوی ایثار، پارک شهروند، محله ایثار، صنایع فولاد، کوی امام، فاز ۵ پادادشهر، کوی آل طاهر، کوی طلاب، فاز ۲ پادادشهر، خروسی، رسالت شرقی، رسالت غربی، فاز ۱ پادادشهر، محله جهاد، منازل بنفشه، منازل جانبازان، منازل فولاد، نبوت^[156]

آداب و رسوم

• عید فطر

این عید یکی از اعیاد مذهبی مسلمانان است. این عید بین عربها در مقایسه با سایر اقوام خوزستان از اهمیت بیشتری برخوردار است. بارها استان خوزستان برای عید فطر از امتیاز تعطیلی چند روزه برخوردار بوده است و دلیل این امر حضور مردم عرب در این استان اعلام شده است که عید فطر از اهمیت بالایی نزد آن‌ها برخوردار است.^{[157][158][159][160][161]} براساس یک سنت دیرینه مردم عرب خوزستان عید را در کنار اعضای خانواده، دوستان و دیگر مسلمانان با شکرگزاری به درگاه خداوند سپری کرده یا پس از بازگشت از نماز عید فطر افراد کوچک‌تر به خانه بزرگ‌ترهای خود می‌روند تا عید را به یکدیگر تبریک بگویند. این بازدیدها در محله‌ها به صورت دسته جمعی صورت می‌گیرد.^[162]

در سال ۱۳۹۰ نیز بحث افزایش عید در خوزستان مطرح بود. در خوزستان، روز عید فطر، از اهمیت و جایگاه بسیار بالاتری در فرهنگ عمومی برخوردار است؛ بدین معنا که گرامی‌داشت عید فطر، با هنجارها، رفتارها، رسم‌ها و آداب و سنن بسیاری همراه است. مجموعه این آیین‌ها از حدود یک هفته (کمتر یا بیشتر) قبل از فرارسیدن روز عید فطر آغاز و تا حداقل یک هفته پس از روز عید فطر ادامه می‌یابد.

در بخش مهمی از مناطق ایران، مردم، قبل از رسیدن عید فطر، لباس نو می‌خرند، خانه تکانی می‌کنند و با خرید شیرینی و دیگر وسایل پذیرایی، برای استقبال از مهمانان عید آماده می‌شوند. روند عیددیدنی شامل همهٔ اعضای یک خانواده بزرگ یا فامیل مستقر در مناطق و شهرهای مختلف می‌شود. این عیددیدنی‌ها معمولاً تا یک هفته طول می‌کشد و سفره‌های آجیل و شیرینی و شربت نیز در این مدت، به عنوان یک رسم پهن هستند.^[163]

عرب‌های خوزستان روز دوم قبل از عید را «ام‌الوسخ» و یک روز مانده به عید را «ام‌الحلس» می‌نامند. ام‌الوسخ به معنای روز «چرکین» می‌باشد. در این روز مردم عرب به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، اجناس جدید برای منزل خرید می‌کنند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند. روز بعد از ام‌الوسخ را ام‌الحلس می‌نامند. ام‌الحلس نیز که نامی محلی و قدیمی می‌باشد به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی که در آن جوانان به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند. البته واژه حلس دیگر کمتر به کار برده می‌شود و می‌توان گفت ام‌الحلس متضاد و نقطه مقابل ام‌الوسخ است. عرب‌های خوزستان برای خرید عید در روزهای پایانی ماه مبارک روانه بازار شده و از کوچک تا بزرگ آن‌ها لباس‌های جدید و نو می‌خرند.^[164]

• گرگیعان

گرگیعان از آداب بسیار کهن است که هر ساله در ۱۵ رمضان در برخی مناطق عرب‌نشین اهواز اجرا می‌شود. در این شب کودکان عرب با پوشیدن لباس‌های عربی به خیابان‌ها آمده و کیسه‌های کوچکی را که از قبل تهیه کرده‌اند به گردن می‌آویزند و با سردادن سرودهای فولکوریک این شب، به در منازل همسایگان رفته و از آنان تقاضای عیدی و شیرینی می‌کنند. از معرفترین سرودهای این شب، ماجینه یا ماجینه حل الکیس و انطینه است؛ که معنای فارسی آن، ما آمدیم ما آمدیم، کیسه را بگشا و در آن برای ما هدیه‌ای بگذار، است.^[165]

• قهوه خوری و دله قهوه

مردم عرب اهواز همچون دیگر مردم کشور ایران فرهنگ خاص خود را دارند. مراسم قهوه خوری جز آثار ثبت ملی در ایران است.^[166][167] دله قهوه یکی از اشیاء و ابزارهای فرهنگی مردم عرب است که در مراسم‌های رسمی چه در کشورهای همسایه در مراسم بین‌المللی و حتی در برگزاری‌های هیئت دولت در خوزستان، و بازدیدشان از مردم عرب ایران، همواره از این وسیله در پذیرایی‌ها به عنوان نماد فرهنگی استفاده شده است. در برنامه‌ای در اهواز عشایر عرب خوزستان یک «دله قهوه» (ظرف مخصوص دم کردن قهوه مخصوص عشایر عرب) را به‌طور نمادین به وزیر اطلاعات اهدا کردند.^[168] این نماد را در کشورهای همسایه و همچنین در اهواز و آبادان به صورت نمادی در ابعاد بزرگتر در میدان شهر نصب شده وجود دارد. در واقع مردم عرب برای نوشیدن قهوه مراسم و قوانین خاصی دارند و با اعتقاد و باورهایی که دارند آن را انجام می‌دهند. برای تهیه آن ابتدا قهوه را با وسیله‌ای دو شاخه به نام مهماس که شبیه منقاش است در ظرفی ریخته و تفت می‌دهند و آنگاه آن را در هاون آسیاب کرده و برای مراسم آماده می‌کنند، پس از آن در ظرفی بزرگ به نام «گم گم» یا «قم قم» که در خوزستان قاف به گاف تلفظ می‌شود، گمگم که چیزی شبیه گلاب پاش‌های قدیمی و از جنس ورشو (مفرغ) است، در آن آب ریخته و پس از جوش آمدن، قهوه آسیاب شده را اضافه کرده و از هل هم برای خوش‌بو شدن آن استفاده می‌کنند.
هنگامی که قهوه آماده سرو باشد آن را در ظرف کوچکتری به نام «دله» که شبیه همان «گم گم» است ریخته و سپس این مراسم آئینی شیوه خاص فرد توزیع‌کننده آن ادامه می‌یابد. این فرد دله را در دست چپ و فنجان مخصوص قهوه خوری (که فنجانی بدون دسته است و فنیان خوانده می‌شود) را در دست راست گرفته، از سمت راست مجلس شروع به سرو قهوه می‌کنند، اگر در این مجلس سیدی وجود داشته باشد ابتدا از وی پذیرایی آغاز می‌شود و در غیر این صورت این مراسم از ریش سفید مجلس آغاز می‌شود و از سمت راستش قهوه دادن ادامه داده می‌شود. در مقابل شخصی که فنجان را از میزبان می‌گیرد جزء آداب و رسوم است که فنجان را با دست راستش دریافت کند. اگر فنجان را با دست چپ دریافت کند نوعی بی‌احترامی به آداب و رسوم است. قهوه‌ای که از دله در فنجان ریخته می‌شود مقدارش بسیار کم، غلیظ و تلخ است و باید در انتهای ریختن قهوه و قبل از دادن فنجان به میهمان باید یک مرتبه نوک دله را به لبه فنجان قهوه کوبیده تا صدای فنجان بلند شود و پس از آن قهوه را تعارف کند. میهمان نیز پس از دریافت و نوشیدن قهوه، قبل از پس دادن فنجان خالی، باید دستش را یک مرتبه تکان داده، این تکان دادن به معنای آن است که دیگر کافی است و قهوه نمی‌نوشم. سپس میزبان سراغ نفر سمت راستی میهمان می‌رود و همین روند را تا انتها ادامه می‌دهد. مردم عرب برای این آداب و رسوم حساسیت به خرج می‌دهند و آن را قابل احترام می‌شمرند.

این قهوه دادن همواره به همراه قوانینش در اکثر مراسم‌های رسمی و غیررسمی به خصوص در مراسم خواستگاری، مهمانی‌های رسمی من‌جمله عید فطر و در مراسم سوگواری اجرا می‌شود. دله‌های قهوه، فنجان‌های مخصوص و کوچکی دارند.^[169][170]

• لباس محلی عرب‌های اهواز (به عربی: دشداشه)

لباس محلی اعراب اهواز که دشداشه نام دارد یک پیراهن سفید بلند است که در بیشتر شهرهای خوزستان پوشیده می‌شود از دیگر لباسهایی که همراه با دشداشه پوشیده می‌شود بشت می‌باشد که روی دشداشه آن را می‌پوشند همچنین چفیه نام پارچه‌ای است که روی سر گذاشته و دور آن یک حلقه به نام عگال می‌گذارند که چفیه را نگه دارد.

• چهارشنبه‌سوری

مراسمی است که در اهواز نیز مانند بیشتر نقاط ایران در آخرین سه‌شنبه شب سال برگزار می‌شود. این مراسم معمولاً با حوادثی نظیر آتش‌سوزی و آسیب‌دیدگی‌های جسمی نیز همراه است.^[171] این مراسم بیش‌تر در زیتون کارمندی و کارگری، کیانپارس، شهرک نفت و طالقانی، شرکت‌کنندگان بیشتری دارد و به همین خاطر معمولاً در مسیرهای منتهی به این نواحی محدودیت‌های ترافیکی چند ساعته در نظر گرفته می‌شود.^[172] از دیگر آئین‌های چهارشنبه سوری که در اهواز اجرا می‌شود مراسم قاشق‌زنی می‌باشد که بیشتر کودکان به آن می‌پردازند.^{[173][174][175]}

آثار تاریخی اهواز

سرای عجم

مقالهٔ اصلی: سرای عجم

سرای عجم بنای تاریخی که در سال ۱۳۸۲ با شماره ۱۰۸۷۵ به ثبت ملی رسید. این بنا در گذشته هم به عنوان یکی از کاروانسراهای شیخ خزعل بوده و هم بازار و در حال حاضر به عنوان انبار از آن استفاده می‌شود. بنای سرای عجم از لحاظ معماری منحصربه‌فرد و بنایی یک طبقه است و دارای آجر چینی، ستون‌های حجاری شده، حجره‌های متعدد، سنگ‌فرش و در و پنجره چوبی است.^[176]

خانه دادرس

مقالهٔ اصلی: خانه دادرس

خانه دادرس بنایی بازمانده از دوره قاجاری است که در سال ۱۳۸۲ به شماره ۹۷۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در مرکز شهر اهواز در خیابان نظامی ساخته شد.^[177] در خیابان نظامی و مرکز شهر اهواز خانه‌های متعددی از دوره‌های قاجاریه و پهلوی به جا مانده که بخش ناچیزی از آن‌ها به ثبت رسیده است. سرای دادرس یکی از این بناهای تاریخی شهر اهواز است که تاکنون فقط به ثبت رسیده و در نگهداری و مرمت آن کوتاهی شده است.^[178]

ساباط جنب خانه معین التجار

مقالهٔ اصلی: ساباط جنب خانه معین التجار

ساباط جنب خانه معین التجار مربوط به اوایل دوره قاجار است و در اهواز، قسمتی از بازار قدیمی واقع شده و این اثر در تاریخ ۸ دی ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۴۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.^[179]

معین التجار

مقالهٔ اصلی: معین التجار

بنای معین التجار مربوط به دوره قاجار است و در اهواز، خیابان ۲۴ متری، خیابان کاوه غربی، نبش اول واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۵۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.^[179]

منزل نفیسی

مقالهٔ اصلی: منزل نفیسی

ساختمان نفیسی واقع در خیابان سلمان فارسی (نادری) روبه روی پارکینگ کارون بوده و به شماره ۳۴۹۴ در بیست و پنجم اسفند ماه ۱۳۷۹ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.^[180]

میدان چهارشیر

مقالهٔ اصلی: میدان چهار شیر

میدان شهید بندر (چهارشیر) در سال ۱۳۳۸ ش احداث شده است و به شماره ۷۰۴۰ در دهم دی ماه ۱۳۸۱ خ به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.^[181]

سد شادروان

مقالهٔ اصلی: سد شادروان

در دوران باستان هفت سد بر روی رودخانهٔ کارون ساخته شده بود که آخرین آن‌ها سد اهواز بود. بزرگ‌ترین و معروف‌ترین این هفت سد، سد شوشتر بوده است.^[182]

سد اهواز دارای سه دریچه بود که زمین‌های اطراف رودخانهٔ کارون به وسیلهٔ آن آبیاری می‌گردید و در زمان بالا آمد آب دریچه‌های مزبور باز می‌شد تا از خطر سیل جلوگیری شود. نوع معماری سد حاکی از این است که این بنا متعلق به دورهٔ ساسانیان می‌باشد.^[183]

تاریخ شکسته شدن سد مذکور دقیقاً ثبت نشده است، ولی احتمالاً در قرن پنجم یا ششم هجری قمری بوده است؛ زیرا تا قبل از تاریخ مذکور، سد اهواز هنوز سالم بوده است. به‌طوری‌که مقدسی در قرن چهارم هجری قمری دربارهٔ آن می‌نویسد: «اگر شادروان (سد) نبود اهواز نبود! چه در آن هنگام از آب‌هایش بهره‌برداری نمی‌شد. شادروان درهایی دارد که هنگام افزایش آب آن‌ها را باز می‌کنند و گر نه اهواز را غرق می‌کند.»^[184]

در زمانی که سد هنوز تخریب نشده بود از آن به عنوان پل جهت عبور و مرور نیز استفاده می‌شد.^[185] ابودُلَف تاریخ‌نگار سدهٔ چهارم هجری قمری جایگاه این سد را روبه‌روی مسجد علی بن موسی الرضا گزارش کرده است.^[186]

دبیرستان شاپور

مقالهٔ اصلی: دبیرستان شاپور

دبیرستان شاپور واقع در خیابان شریعتی، جنب کلوپ ورزشی بوده و به شماره ۳۶۱۰ در بیست و پنجم ۱۳۷۹ خورشیدی به ثبت آثار ملی رسیده است.^[181]

بیمارستان جندی شاهپور

مقالهٔ اصلی: بیمارستان جندی شاپور

بیمارستان امام خمینی اهواز در شرق رودخانه کارون، بین بلوار ساحلی و خیابان ۲۴ متری و در ضلع شمالی باغ معین واقع شده است. ساختمان بیمارستان مزبور متعلق به دوره پهلوی اول است که به شماره ۷۰۴۱ در دهم دی ماه سال ۱۳۸۱ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.^[181]

هشت بنگله

مقالهٔ اصلی: هشت بنگله (منازل سازمانی راه‌آهن)

منازل سازمانی راه‌آهن (هشت بنگله) که در دورهٔ پهلوی اول ساخته شده اشت در خیابان فلسطین (کاخ) روبروی فرمانداری قرار دارد و به شماره ۲۵۷۵ در بیست و هفتم بهمن ماه سال ۱۳۷۸ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.از معروفترین ساکنان این منطقه حاج یعقوب سبهانی رئیس قطار باری بوده است که در دوران دفاع مقدس نقش بسزایی در جابجایی مهمات و اسلحه؛ پیکر شهدا و اسرای عراقی. در سال ۱۳۸۶ دار فانی را به وداع گفت^[181]

منازل مسکونی راه‌آهن

مقالهٔ اصلی: خانه‌های مسکونی راه‌آهن

منازل مزبور که مربوط به دوره پهلوی اول می‌باشد در غرب رودخانه کارون کنار پل نادری واقع شده و به شماره ۲۵۸۷ در بیست و هفتم ماه سال ۱۳۸۷ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.^[187]

کارخانه ریسندگی و بافندگی

مقالهٔ اصلی: کارخانه ریسندگی و بافندگی

در سال ۱۳۰۹ خورشیدی در دوره پهلوی اول اولین کارخانه ریسندگی و بافندگی توسط چند نفر از تجار شهر به صورت شرکت سهامی در انتهای خیابان امام شرقی (پهلوی) روبروی ساختمان فعلی جهاد کشاورزی استان احداث گردید. کارخانه مزبور را از شرکت آ.ا. گ (A.E.G) خریداری کرده بودند. قسمت اعظم ساختمان کارخانه ریسندگی طی سال‌های اخیر توسط صاحبان آن تخریب و بخشی از زمین به فروش رسید. باقی‌مانده بنای مذکور به شماره۲۹۱۳ در تاریخ بیستم آذرماه سال ۱۳۷۹ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است. اما با کمال تاسف در مهرماه سال ۱۳۸۴ خورشیدی بقایای آن تخریب گردید.^[187]

ساختمان سه گوش

دانشکده ادبیات (سه‌گوش)

دانشکده ادبیات با مساحتی حدود سه هزار مترمربع در ساحل غربی رود کارون کنار پل نادری و ابتدای خیابان امام موسی صدر قرار دارد. بنای مذکور در سال ۱۳۱۹ خورشیدی احداث و در سال ۱۳۲۵ به پایان رسید.^[188] طولانی شدن فرایند ساخت به سبب وقوع جنگ جهانی دوم و اشغال اهواز در این زمان بود. قوس‌های دایره‌ای شکل ایوان آن و همچنین رواق‌های حیات مرکزی حاکی از مشخصه‌های معماری دورهٔ پهلوی اول می‌باشد. بنا کاربری‌های گوناگونی را پشت سر گذاشت. درابتدا بنای مذکور به عنوان ساختمان مرکزی بانک ملی استان مورد استفاده قرار می‌گرفت. مدتی مرکز اداری استان و شهر بود و سرانجام در اختیار دانشگاه دانشگاه جندی‌شاپور (شهید چمران فعلی) قرار داده شد و تا سال ۱۳۸۹ از آن به عنوان دانشکده ادبیات استفاده می‌شد. بنا با همین کاربری به شماره ۲۴۹۷ در بیست و ششم آبان ماه سال ۱۳۷۸ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است، اما در سال‌های اخیر به جهت مرمت بدون استفاده بوده و طولانی شدن روند مرمت بنا حیات آن را با خطر مواجه کرده است. معمار دانشکده ادبیات از معماران ارمنی ایرانی به نام مهندس کریستاپور طاطاووسیان بوده است.^[189]

کوشک حمیدیه

مقالهٔ اصلی: کوشک حمیدیه

کوشک حمیدیه واقع درشهر حمیدیه در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی ساخته شده است و به شماره ۳۹۸۰ در پنجم تیر ماه سال ۱۳۸۰ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.^[180]

دانشسرای مقدماتی

دانشسرای مقدماتی متعلق به دوره پهلوی اول بوده و در ضلع جنوبی باغ معین در انتهای خیابان شهید آهنگری (بختیاری) واقع گردیده است. این بنا با شماره ۲۶۰۵ در بیست و پنج اسفند ماه سال ۱۳۷۸ خورشیدی به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.^[187]

سیلوی اهواز

مقالهٔ اصلی: سیلوی اهواز

نقش بنای سیلوی اهواز در سال ۱۳۱۵ طرح و ساختمان آن در سال ۱۳۱۷ و در سال ۱۳۱۹ با هزینه پانزده میلیون ریال به پایان رسید. سیلوی اهواز با ظرفیت ۳۲۰۰ تن دومین سیلوی کشور بعد از سیلوی تهران بوده است. این سیلو به سه راه آبی، شوسه وراه آهن دسترسی داشت.^[190]

منزل ماپار

مقالهٔ اصلی: خانه ماپار

منزل ماپار متعلق به دوره پهلوی اول بوده و در خیابان فردوسی بین شهید جهانیان (لهراسب) و کافی (گشتاسب) واقع شده است. این بنا دارای زیرزمینی ساخته شده از سنگ و دو حیاط با دو حوض می‌باشد. وجود تزئینات آجری و طاق نماها و در چوبی به کار گرفته شده در بنا جلوه‌ای به آن بخشیده است. منزل ماپار به شماره ۴۲۲۶ در بیستم شهریور ماه سال ۱۳۸۰ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.^[191]

شهرهای خواهر خوانده

شهردار اهواز به سفیر ژاپن پیشنهاد خواهر خواندگی اهواز با یکی از شهرهای ژاپن را داده است.^[192]

نگارخانه

• 
  پل سفید در غروب اهواز
• 
  پل سفید در شب
• 
  پل سفید اهواز در غروب
• 
  نمایی از پل سفید اهواز
• 
  پل سفید در شب
• 
  نمایی از برج کیانپارس و پل سفید
• 
  نمای کارون از کیانپارس
• 
  بازسازی پل سفید اهواز
• 
  پل جزیره شهر اهواز
• 
  نمای کناری پل جزیره اهواز
• 
  جاده ساحلی اهواز در شب
• 
  تصویری از جاده ساحلی شهر اهواز
• 
  نمایی از پل هشتم شهر اهواز
• 
  نمایی از پل هشتم شهر اهواز
• 
  تصویری از پل هشتم اهواز
• 
  تصویر پانوراما از پل هشتم شهر اهواز
• 
  نمایی از غروب شهر اهواز
• 
  تصویری از غروب زیبای شهر اهواز و کوچ پرندگان
• 
  نمایی از سیلو اهواز
• 
  نمایی از دانشگاه علوم انسانی و ادبیات اهواز (دانشگاه سه گوش)
• 
  نمای خیابان امانیه
• 
  نمای بیرونی هتل بین‌المللی پارس اهواز
• 
  تصویری از ساختمان اداره امور شعب بانک ملی ایران در خوزستان
• 
  تصویری از میدان شهداء در اهواز
• 
  تصویر پانوراما از برج کیانپارس اهواز
• 
  اثر ملی بیمارستان امام خمینی، ۲۰۱۱، اهواز
• 
  اثر ملی بیمارستان امام خمینی اهواز، ایران
• 
  اثر ملی بیمارستان امام خمینی اهواز
• 
  فلافل
• 
  انواع سالاد و ترشی در بازار فلافل اهواز
• 
  سمبوسه

جستارهای وابسته

• خوزستان
• شهرستان اهواز
• گندی‌شاپور (شهر)
• میدان نفتی اهواز
• ورزشگاه تختی اهواز
• شوش (شهر باستانی)
• تاریخ ایران
• راهیان نور
• شبکه الاهواز

پانویس

1. نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine وبگاه مرکز آمار ایران
2. «معرفی شهر اهواز». شرکت آب و فاضلاب اهواز. دریافت‌شده در ۱۹ مارچ ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)^{[پیوند مرده]}
4. امینی شهردار منتخب اهواز شد Iranian Students' News Agency
5. خرما (سوغات اهواز) بایگانی‌شده در ۹ ژوئیه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine صدا و سیمای مرکز خوزستان
6. بادنج، خوزستان، ۱۶:‎ ۴۵۴–۴۶۳.
7. جاری، فریده. از تاریانا تا اهواز.
8. «شهرداری اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ آوریل ۲۰۱۷.
9. سایت وزارت مسکن و شهرسازی
10. «دانستنی‌های مهم در مورد اهواز شهری که خواب ندارد+عکس». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۸.
11. «میدان اهواز با خصوصیاتی ویژه». روزنامه جام جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مارس ۲۰۱۶.
12. Bosworth, “AHVĀZ”, Iranica, 1:‎ 688–691.
13. Arabistan or Khuzistan" Svat Soucekو Iranian Studies Vol. 17, No. 2/3 (Spring - Summer, 1984), pp. 195-213 (article consists of 19 pages) Published by: Taylor & Francis, Ltd. on behalf of International Society for Iranian Studies Stable URL: http://www.jstor.org/stable/4310441"
14. The Tribes of Western Iran V. Minorsky The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland Vol. 75, No. 1/2 (1945), pp. 73-80 (article consists of 11 pages) Published by: Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland Stable URL: http://www.jstor.org/stable/2844282
15. "Ahvaz". Wikipedia (به آلمانی). 2024-08-07.
16. "Ahvaz". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-09-22.
17. «اهواز» - بخش اول: نام گذاری و تاریخ، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
18. همدانی، ''دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۰:‎ ۴۸۲–۴۸۴.
19. «موقعیت تاریخی اهواز». پایگاه اطلاع‌رسانی فرمانداری اهواز. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژانویه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۰۵.
20. ابوعبدالله محمدبن احمد مقدسی، «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم»، ترجمه علی‌نقی منزوی، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، تهران، ۱۳۶۱، جلد دوم، ص ۶۱۴
21. ابن حوقل، «سفرنامه ابن حوقل»، ترجمه جعفر شعار، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۶، ص ۲۴
22. احمد کسروی، همان، ص ۲۷۱
23. احمد کسروی، همان، ص ۱۹۶
24. قیم، عبدالنبی، همان
25. احمد کسروی، همان
26. خوزستان بایگانی‌شده در ۲۰ مه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
27. سید عبدالله جزایری، تذکره شوشتر، ص ۳۴
28. احمد کسروی، همان، ص ۱۹۷
29. - لایارد، سر اوستن هنری، سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران، ترجمه مهراب امیری، انتشارات وحید، تهران، ۱۳۶۷ ش
30. هنت. جی. اچ «جنگ انگلیس و ایران در سال ۱۲۷۳ ق»، ترجمه حسین سعادت نوری، ضمیمه سال سوم مجله یادگار، تهران، ۱۳۲۷. ش
31. نجم‌الملک، حاج عبدالغفار، «سفرنامه خوزستان»، به کوشش محمد دبیرسیاقی، مؤسسة مطبوعاتی علمی، تهران، ۱۳۴۱ ش
32. لرد کرزن، ایران و قضیه ایران، ص ۴۲۵
33. شهر اهواز^{[پیوند مرده]} انسان‌شناسی و فرهنگ (علوم انسانی)
34. تاریخچه و نقشه جامع شهر اهواز بایگانی‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine دورزمین
35. تاریخچه و نقشه جامع شهر اهواز^{[پیوند مرده]} خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی
36. نقش صنعت نفت در تحولات سیاسی و اجتماعی خوزستان بایگانی‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۲۲ توسط Wayback Machine خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)
37. - برای آگاهی بیشتر از روند مذاکرات و هم‌چنین مفاد قرارداد، نگاه کنید به: جن. راف. گارثویت، همان، ص ۱۸۸–۱۷۲
38. دیتر امان، «بختیاریها عشایر کوچ‌نشین ایرانی در پویه تاریخ»، ترجمه محسن محسنیان، آستان قدس رضوی، مشهد، سال ۱۳۶۷، ص ۹۸
39. در فاصله سال‌های ۱۳۱۳. ق تا ۱۳۱۸. ق (۱۸۹۵. م تا ۱۹۰۰. م) ارزش واردات خرمشهر از انگلیس ۴۶٪ و ارزش صادرات ۱۴۰٪ رشد داشت.
40. چارلز عیسوی، همان، ص ۱۲۷ «محموله‌های آبی، کالاهای حمل شده در آبراه کارون، و محموله‌های خشکی، کالاهای حمل شده در جاده کاروان رو لینچ.»
41. ابراهیم صفایی، همان، ص ۱۴۱
42. آن‌چنان‌که از گزارش نظام‌السلطنه به امین‌السلطان صدر اعظم وقت برمی‌آید، وی در خلال سال‌های ۱۳۰۹–۱۳۰۷. ق (۱۸۹۱–۱۸۸۹. ق) مبلغ ۶۵ هزار تومان جهت ایجاد اماکن دولتی در اهواز هزینه کرده است.
43. مصطفی انصاری، همان، ص ۱۷۸
44. صفی‌الدین بغدادی وجه تسمیهٔ بندر ناصری را به شیخ ناصربن محمد اولین شیخ بنی‌کعب نسبت داده، این سخن صفی‌الدین بغدادی اشتباه است، چون ناصر بن محمد هیچ‌گاه بر اهواز حکومت نکرد. او حتی بر قبان نیز حکومت نکرد، چون پیش از شکست مطور و استیلا بر قبان، شیخ ناصر فوت کرد. علاوه بر این تا پیش از این دوره سخنی از بندر ناصری نبوده پس از این تاریخ است که نام ناصری بر سر زبان‌ها جاری می‌شود. ضمناً برخلاف نوشته صفی‌الدین بغدادی، بندر ناصری همان اهواز نبوده، بلکه بندری بوده پایین‌تر از اهواز. صفی‌الدین عبدالمؤمن بن عبدالحق بغدادی؛ «مراصد الاطلاع، علی اسماء الامکنه و البقاع»؛ تحقیق و تعلیق: علی محمد البحاوی، جلد اول، حلب، ۱۹۵۴. م
45. سند شماره ۴–۱۴۹۹۱- ق، موجود در آرشیو مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی
46. احمد کسروی، تاریخ پانصد ساله خوزستان، ص ۱۹۹
47. نجم‌الملک، همان، ص ۱۳۱
48. اهواز بایگانی‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۲۲ توسط Wayback Machine تابناک
49. گزارش کنسول انگلیس در اهواز در اوایل ۱۸۹۲. م (۱۳۱۰. ق)، به نقل از تاریخ خوزستان، ۱۸/۷۸–۱۹۲۵، ص ۱۸۰
50. رونق بیشتر اهواز در گرو احیای دوباره بندرگاه بایگانی‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۲۲ توسط Wayback Machine پایگاه خبری تحلیلی شوشان
51. شیخ مزعل آلبوکاسب
52. فریدالملک همدانی، «خاطرات فرید»، ص ۱۶۱–۱۶۰، به نقل از آزادی کشتیرانی در رود کارون و نتایج آن، ص ۱۰۳–۱۰۲
53. «تارنمای شوشان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ آوریل ۲۰۱۷.
54. محمد معین، فرهنگ معین، جلد ششم
55. قیم، عبدالنبی، پانصد سال تاریخ خوزستان، تهران، انتشارات اختران، ۱۳۸۹
56. «نخل نیوز». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۴ فوریه ۲۰۱۱.
57. «مثلث خوزستانی لیگ برتر فوتبال در سال ۹۶». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۸.
58. «نصف لیگ برتر فوتبال در اختیار تهران و خوزستان!». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۸.
59. «وضعیت تیم‌های فوتبال خوزستان حاضر در لیگ دسته یک کشور». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۸.
60. «آشنایی با شرکت بهره‌برداری نفت و گاز کارون». شرکت ملی نفت ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸.
61. «میدان اهواز با خصوصیاتی ویژه». روزنامه جام جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مارس ۲۰۱۶.
62. «میدان نفتی اهواز آسماری بیشترین تولید را داشته است». شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی. ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ سپتامبر ۲۰۱۷.
63. «مقایسه ژئوشیمیایی سازند پابده در میدان‌ها نفتی زیلایی و اهواز» (PDF). دانشگاه چمران. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ اوت ۲۰۱۵.
64. «آخرین وضعیت قرارداد توسعه میدان نفتی اهواز». روزنامه دنیای اقتصاد. ۲۵ آبان ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۱۶.
65. کسروی، احمد. «تاریخ پانصد ساله خوزستان». تهران.
66. «معرفی شهر جنوبی اهواز (Ahvaz)». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۸.
67. «سایت خوزستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ فوریه ۲۰۱۱.
68. ایکنا^{[پیوند مرده]}
69. «ایکنا». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱.
70. «روزنامه رسالت شماره ۷۰۲۱ ۸/۴/۸۹ صفحه ۲۴ (صفحه آخر)>». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱.
71. «عصر ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱.
72. رسا^{[پیوند مرده]}
73. «مگ ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۱.
74. «خبر آنلاین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۱.
75. «رادیو زمانه | روز شمار یک انقلاب | ۳۱ سال پیش در چنین روزی | بازرگان: اعدام نظامیان از طرف مافوق من صورت گرفت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۱.
76. روزنامه ایران، شماره ۴۷۲۶ به تاریخ ۲۷/۱۱/۸۹، صفحه ۱۴ (دوران‌شناسی)
77. «تاریخ ایرانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۱.
78. MARSHA B. COHEN (2007). "A Second Fateful Triangle" (به انگلیسی). GLOBAL DIALOGUE. Archived from the original on 21 January 2012. Retrieved 22 August 2011.
79. «استعمار انگلستان و توطئه ناکام تجزیه خوزستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۱.
80. «رویدادهای مهم اسفندماه». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۱.
81. Bahram Alavi (1988). "Khomeini's Iran: Israel's Ally" (به انگلیسی). Washington Report. Archived from the original on 12 November 2011. Retrieved 22 August 2011. {{cite web}}: Unknown parameter |ماه= ignored (help)
83. «پایتخت کتاب ایران – ترویج کتاب». bookpromotion.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۸-۲۴.
84. «خبرگزاری مهر خوزستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۶.
85. «خبرگزاری مهر خوزستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ اوت ۲۰۱۶.
86. «عصر ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۱.
87. رزم آرا، حسینعلی (۱۳۳۱). فرهنگ جغرافیایی ایران جلد ششم صفحه 30.
88. «اطلاعات عمومی دربارهٔ شهر اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۹.
89. فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتاب شناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:گزارش‌های پیشرفت طرح‌ها وکلان شهرها/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس *بهاء:۱۰۰۰۰۰ ریال-شابک:۷-۶۸-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-مؤسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۵ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)*یادداشت:عنوان دیگر:طرح و بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی) سال ۱۳۸۹ *توصیفگر:شاخص‌های غیرثبتی+شاخص‌های فرهنگی+گزارش‌های پیشرفت طرح‌ها و کلان‌شهرها *توصیفگر:ایران ۳۸۶۲۸۹ *تهران۱۹۹۰۶۶ /مشهد۲۹۲۳۴۱ /اصفهان ۱۷۰۰۱۷/تبریز۱۸۴۸۱/کرج ۲۷۸۲۵۲/شیراز۲۵۱۷۰۳/اهواز۱۷۶۴۰۳/قم۲۷۰۸۷۷ *شناسنامه افزوده:واعظی، منصور، ۱۳۳۳–۷۳۵۰۶۸ *شناسنامه افزوده:شرکت پژوهشگران خبره پارس /شورای فرهنگ عمومی *مرکز پخش:خیابان ولیعصر، زرتشت غربی، خیابان کامبیز، بخش طباطبایی رفیعی، پلاک۱۸، تلفن:[phone] *لیتوگرافی، چاپ و صحافی:سازمان چاپ و انتشارات اوقاف
90. «اطلاعات عمومی دربارهٔ شهر اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۹.
91. "AHWAZ" (به انگلیسی). Encyclopaedia Judaica. 1971. Archived from the original on 7 July 2015. Retrieved 7 November 2014.
92. «AHVĀZ». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴.
93. «MANDAEANS iv. COMMUNITY IN IRAN». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴.
94. «ASSYRIANS IN IRAN». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۵.
95. «قومی به قدمت آب؛ زندگی منداییان ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
96. «غسل صابئین مندایی در کارون». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
97. «ازدواج در آیین منداییان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
98. «جشن سده در اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
99. «جشن فروردینگان در اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
100. «آیین در گذشت اشو زرتشت در اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
101. «جشن اردیبهشتگان در اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
102. «تارنمای خبری زرتشتیان». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
103. «مهرگان در اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
104. "آب و هوای اهواز" (به انگلیسی). وبگاه ودربیس. Archived from the original on 12 November 2011. Retrieved 27 April 2009.
105. «اتحادیهٔ مسافربری». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۷ نوامبر ۲۰۱۰.
106. «همشهری». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ نوامبر ۲۰۱۰.
107. «gooya news:: politics: سازمان بهداشت جهانی: اهواز آلوده‌ترین شهر جهان است، مهر». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۱.
108. WHO: Iran, South Asia worst for city air pollution | World news | The Guardian
109. «نفس اهوازی‌ها تنگ‌تر می‌شود، دلیلش همچنان نامعلوم است». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ آذر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۸ فوریه ۲۰۱۵.
110. «اورانیوم، معمای حل نشده ریزگردها». رادیوزمانه. ۲۵ شهریور ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ فوریه ۲۰۱۵.
111. «'اورانیوم ضعیف شده در هوای خوزستان باقی‌مانده از حمله آمریکا به عراق '». بی‌بی‌سی فارسی. ۷ آذر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۸ فوریه ۲۰۱۵.
112. «مراجعه سالانه ۲۲ هزار نفر در خوزستان به مراکز درمانی به دلیل آلودگی هوا». رادیوزمانه. ۱ دی ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ فوریه ۲۰۱۵.
113. «'باران اسیدی' سه هزار خوزستانی را راهی بیمارستان کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۳۰ اکتبر ۲۰۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۵.
114. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۱۷.
115. تجمع مردم اهواز در اعتراض به قطعی مکرر آب و برق و معضل ریزگردها خبرگزاری دانشجویان ایران
116. ایرنا^{[پیوند مرده]}، کد خبر: ۳۶۷۰۳۸ زمان مخابره: ۱۳۸۷/۱۲/۵
117. «خبرگزاری مهر». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰ فوریه ۲۰۱۷.
118. «سایت خبری آفتاب به نقل از خبرگزاری ایرنا». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰ فوریه ۲۰۱۷.
119. «سن‌یابی لرزه‌خیزی گسل اهواز و جابه‌جایی مسیر رودخانه کارون با استفاده از ترمولومینسانس و مطالعات ژئوتکنیک و شناسایی گسل‌های ناشناخته در پروژه قطار شهری اهواز»، فصلنامه علمی-پژوهشی علوم زمین، ش. ۹۴، ص. ۶۹ تا ۷۸، زمستان ۱۳۹۳
120. تغییر نام فرودگاه اهواز به نام سردار سلیمانی بایگانی‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine باشگاه خبرنگاران جوان
121. فرودگاه اهواز بنام سردار سلیمانی نامگذاری می‌شود بایگانی‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine ایرنا
122. تغییر نام فرودگاه اهواز به سردار شهید سلیمانی با دستور وزیر راه بایگانی‌شده در ۲۱ اوت ۲۰۲۰ توسط Archive.today خبرگزاری مهر
123. «نیوز». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئیه ۲۰۲۰.
124. فرهنگ فارسی معین، چاپ ششم ۱۳۶۳، جلد پنجم (اعلام)، زیر عنوان دانشگاه گنده‌شاپور
125. آشنایی با دانشگاه شهید چمران اهواز بایگانی‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine همشهری
126. «سایت علی بن مهزیار اهوازی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۰.
127. «آتالند». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۰.
128. «جدول هتل‌های شهر اهواز+شماره تماس». باشگاه خبرنگاران. ۴ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۳.
129. «استانداری خوزستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ فوریه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۰۸.
130. «مروری بر سوابق سرپرست و شهردار جدید اهواز». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۲.
131. آسیب‌شناسی مسائل قومی در ایران، عبدالرضا نواح و مجتبی تقوی نسب، دانشگاه آزاد اسلامی، دفتر گسترش تولید علم، ۱۳۸۸
132. «سایت شورای اسلامی شهر اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مارس ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
133. «شبکه اطلاع‌رسانی ساختمان ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۱ فوریه ۲۰۱۱.
134. «سایت خوزستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۰.
135. خوزستان، گهوارهٔ شاهنشاهی ایران، صفحه‌های ۱۷۷–۱۷۶
136. همان، صفحهٔ ۱۷۷
137. تقی‌زاده، محمد، تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۶۱
138. تقی‌زاده، همان، صفحهٔ ۱۶۱
139. «اهواز؛ شهر پل‌های سیاه و سفید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۱.
140. تقی‌زاده، همان، صفحهٔ ۱۶۲
141. «خبرگزاری ایسنا». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۱.
142. «نسخه آرشیو شده». www.yjc.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۱۹.
143. «شهرداری اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۱۱.
144. «شبکه اطلاع‌رسانی ساختمان ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
145. «همشهری آنلاین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
146. «خبرگزاری اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
147. «اطلاعات سینمای ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
148. «اطلاعات سینمای ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
149. «اطلاعات سینمای ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
150. «سدید نیوز». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
151. «آموزش پرورش ناحیه یک». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
152. «ارشاد خوزستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۰.
153. «تندیس پویه». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۰.
154. فرهنگسرای علوی^{[پیوند مرده]}
155. نیوز^{[پیوند مرده]}
156. «محلات اهواز به تفکیک منطقه در اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۲۳.
157. «تابناک». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۱.
158. «همشهری». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۱.
159. «الف». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۱.
160. «همشهری». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۱.
161. «کیهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ اوت ۲۰۱۱.
162. «عصر ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۱.
163. «عصر ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۱.
164. «ایسنا». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۱.
165. قاسم منصور آل کثیر (۱۳۸۹). «[[گرگیعان|آئین گرگیعان]]». تحقیق. انسان‌شناسی و فرهنگ. بایگانی‌شده از اصلی (وبگاه) در ۳ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۱. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک); تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
166. «ثبا ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۷ مه ۲۰۱۴.
167. «خوز نیوز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۱.
168. «تابناک». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲.
169. حکایت بازار قدیمی عبدالحمید و دله عربی، روزنامه اعتماد، قاسم منصور آل کثیر، پنج شنبه، ۵ آبان ۱۳۹۰ - شماره ۲۲۹۶
170. دله قهوه، اشیای هویتی مردم عرب ایران، روزنامه شرق، قاسم منصور آل کثیر، شماره ۱۳۸۲ دوشنبه، ۹ آبان ۱۳۹۰
171. «حوادث چهارشنبه آخر سال در برخی استانها». شبکه خبری زمان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۱.
172. «محدودیت‌های ترافیکی چهارشنبه آخر سال در «خوزستان»». خبرگزاری آریا. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۱.^{[پیوند مرده]}
173. «آداب چهارشنبه سوری». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۱.
174. «شعارهای سیاسی در مراسم چهارشنبه سوری در ایران». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۵ مارس ۲۰۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۱.
175. [اظهارات ضد و نقیض در مورد بازداشت‌های چهارشنبه‌سوری در ایران «http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/03/110316_l10_24esfand_4shanbeh_soori_arrests.shtml»] مقدار |پیوند= را بررسی کنید (کمک). BBC Persian. ۱۵ مارس ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۱. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
176. خبرگزاری میراث فرهنگی سی اچ ان (۸ مهر ۱۳۸۸). «دو سرای قاجاری اهواز شبانه مورد حمله مالکان خود قرار گرفتند». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مه ۲۰۰۸.
177. «میراث نهفته در خانه‌های قدیمی اهواز مهجور و روبه خاموشی». خبرگزاری مهر. ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۱۱. مجتبی گهستونی از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک)
178. «دو سرای قاجاری اهواز شبانه مورد حمله مالکان خود قرار گرفتند». مجله هنری طاووس. ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۱۱. مجتبی گهستونی از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک)
179. «دانشنامهٔ تاریخ معماری ایران‌شهر». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۹.
180. تقی‌زاده، محمد، تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۴۸
181. تقی‌زاده، محمد، تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۴۹
182. تقی‌زاده، محمد: شوشتر در گذر تاریخ، صفحه‌های ۱۶۰–۱۵۴
183. تقی‌زاده، محمد: تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۴۲
184. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ج ۲، ص ۶۱۴
185. اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان: مرآت‌البلدان، ج ۱، به کوشش پرتو نوری‌علا و محمدعلی سپانلو، انتشارات اسفار، تهران، ۱۳۶۴، ص ۱۳۵
186. تقی‌زاده، محمد: تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۶۷
187. تقی‌زاده، محمد، تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۵۰
188. مجتهدزاده، روح‌الله. «این بنا متعلق به کدام زمان است؟ وبگاه آسمانه، 1400/05/28 (https://asmaneh.com/posts/rc9h/)
189. مجتهدزاده، روح‌الله و زهرا نام‌آور، 1394. در جستجوی هویت شهری اهواز'تهران: انتشارات سازمان تحقیقات وزارت راه و شهرسازی. ص 238
190. تقی‌زاده، محمد، تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۵۳
191. تقی‌زاده، محمد، تاریخ اهواز از دوران باستان تا انقلاب اسلامی، نشر مؤسسهٔ فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، چاپ اول، ۱۳۸۴، صفحهٔ ۱۵۲
192. درخواست خواهرخواندگی اهواز با یک شهر ژاپن بایگانی‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲ توسط Wayback Machine، خبرگزاری فارس

منابع

• افش‍ار سیستانی، ایرج، آثار باستانی و تاریخی خوزستان، ته‍ران: روزنه، ۱۳۸۰. شابک: ۹۶۴۳۳۴۰۳۱
• همدانی، علی کرم (۱۳۸۷). «اهواز - بخش اول: نام‌گذاری و تاریخ». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۱۰. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص. ۴۸۲–۴۸۴. شابک ۹۶۴-۷۰۲۵-۰۵-X.

• Bosworth, C. E (2000). "AHVĀZ — I.History". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Vol. ۱. New York: Bibliotheca Persica Press. pp. ۶۸۸–۶۹۱.
• Lockhart, L (1986). "AL-AHWĀZ". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. ۱ (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۳۰۵.

پیوند به بیرون

• درگاه اهواز

• نقشهٔ شهر اهواز
• نقشهٔ اهواز در سال ۱۳۴۹
• نقشهٔ اهواز در سال ۱۳۳۹
• نقشهٔ اهواز در سال ۱۳۱۷
• شهرداری اهواز
• شورای شهر اهواز
• تصاویر اهواز در سایت فلیکر