بالاترین سوالات
زمانبندی
چت
دیدگاه
آسیای مرکزی
سرزمینی بزرگ در میانۀ قارۀ آسیا از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
Remove ads
آسیای مرکزی یا آسیای میانه (به انگلیسی: Central Asia) سرزمین پهناوری در قارهٔ آسیا است که هیچ مرزی با آب‌های آزاد جهان ندارد؛ یعنی محصور در خشکی است. اگرچه مرزهای دقیقی برای این سرزمین تعریف نشده است، ولی به‌طور معمول آن را دربرگیرندهٔ کشورهای ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان می‌دانند. اغلب سرزمین‌های دیگری چون افغانستان، شمال شرق ایران، مغولستان، کشمیر، شمال پاکستان، و گاه سین‌کیانگ (ترکستان شرقی قدیم) در غرب چین و جنوب سیبری در روسیه نیز شامل آسیای مرکزی می‌شوند.
.svg)
در زمان‌های پیش از اسلام و اوایل اسلام، آسیای مرکزی تحت نظر و فرمانروایی ایران بود و اقوام ایرانی باختری‌ها، سغدی‌ها، خوارزمی‌ها و مردم نیمه عشایر سکاها و داهان‌ها ساکن بودند و به زبان‌های ایرانی شرقی سخن می‌گفتند.
پس از پراکنده شدن اقوام ترک، آسیای مرکزی به میهن قزاق‌ها، ازبک‌ها، تاتارها، ترکمن‌ها، قرقیزها و اویغورها تبدیل شد. زبان‌های ترکی تا حد زیادی جای زبان‌های ایرانی را که در این منطقه صحبت می‌کردند، گرفتند.[۱][۲] در واقع پس از بیش از هزار سال در طول هزاره اول که آسیای میانه جایگاه مردمان باستانی ایران بود و به توران زمین ایرانی یا ایران بیرونی معروف بود، از حدود سال هزار میلادی به بعد توسط عشایر مختلط ترک‌زبان اشغال شد.
قزاق‌ها، ازبک‌ها، تاتارها، ترکمن‌ها، قرقیزها و اویغورها همگی درصدی از ژنتیک ایرانی را به ارث برده‌اند و زبان‌های آن‌ها نیز واژگان زیادی از زبان فارسی و زبان‌های ایرانی را در خود دارند. زبان میانجی یا زبان رسمی بسیاری از حکومت‌های هزار سال اخیر در این مناطق زبان فارسی بوده است و فقط در دو قرن اخیر با اشغال توسط روسیه و چین و تلاش پانترکیسم در دوره معاصر کم شده است. نام بسیاری از مکان‌ها و شهرها در این منطقه برگرفته از زبان فارسی است.[۳][۴][۵][۶]
این منطقه از شمال به روسیه، از جنوب به ایران و افغانستان، از شرق به چین، و از غرب به دریای خزر متصل است. به بخشی از آسیای مرکزی که در میان دو رود آمودریا (جیحون) و سیردریا (سیحون) جای دارد. در منابع کهن‌ترِ عربی و فارسی، «ماوراءالنهر» (و در فارسی «فَرارود») گفته می‌شد. به بخشی از شمال و شرق آسیای مرکزی در دوره‌هایی ترکستان هم می‌گفته‌اند.
ایده نامیدن این منطقه‌ها به عنوان یک منطقهٔ یگانهٔ جغرافیایی با نام آسیای مرکزی در سال ۱۸۴۳ توسط الکساندر فون هومبولت، جغرافی‌دان پروسی، مطرح شد. او می‌گوید آسیای مرکزی به آن بخش از قارهٔ آسیا گفته می‌شود که بین ۵ درجهٔ شمالی و ۵ درجهٔ جنوبی و ۴۴٫۵ درجهٔ عرض جغرافیایی واقع شده است.[۷] برای مرز و بوم جغرافیایی این منطقه هنوز تعریف کامل و مشخصی وجود ندارد. عده ای نیز معتقدند این نام گذاری برای دوری از این منطقه همیشه تحت نفوذ ایرانی تباران از اصالت خود بوده‌اند
در سال ۱۹۲۴ پس از برپایی حکومت بلشویک‌ها آسیا از نظر سیاسی در ارتباط با مسکو به سه بخش تقسیم شد:[۸]
- آسیای نزدیک منطقهٔ قفقاز
- آسیای دور متصرفات سیبری و سرزمین‌های خاور دور
- آسیای مرکزی (آسیای درونی) حد فاصل آسیای دور و آسیای نزدیک
به لحاظ جایگاه تاریخی این منطقه دو اصطلاح آسیای مرکزی و آسیای مرکزی، از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بر سر زبان‌ها افتاد. وزارت امور خارجهٔ ایران نام آسیای مرکزی را به کار می‌بَرَد.[۹]
Remove ads
تاریخ
خلاصه
دیدگاه
آسیای مرکزی در درازای تاریخ با کوچ‌نشینان و جادهٔ ابریشم یادآوری شده است و مانند جاده‌ای برای پیوند مردم، جابجایی کالاها و اندیشه‌ها بین اروپا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و آسیای شرقی بوده است. آسیای مرکزی در باستان و از آغاز تاریخ از پنج سرزمین مرگیانا (مرو)، غرب (باکتریا)، سغد، خوارزم و سکاستان تشکیل شده‌بود که مردمانشان ایرانی‌تبار بودند و به زبان‌های ایرانی میانه سخن می‌گفتند[۱۰][۱۱] و این سرزمین‌ها در دوران باستان به مرور بخشی از شاهنشاهی ایران شدند.[۱۲][۱۳]
سکاستان یا سرزمین سکاها یا سکیتیه یا تورانیان (منابع غربی)
(به یونانی کهن: Σκυθία، Skuthia، سکوثیا) سرزمینی بود در اوراسیا که از ۴۰۰۰ پیشامیلاد تا سدهٔ ۲ پسامیلاد (به مدت حدود ۴۲۰۰ سال) زیستگاه گروهی از مردمان ایرانی‌تبار[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱] و از قوم آریایی بودند به نام سکا بود. مرزهای آن در گذر زمان جابه‌جا شده است ولی معمولاً مرزهای غربی آن گسترده‌تر از آن بود که در این نقشه نشان داده شده است. این کشور در شمال پارتیه (ایران امروزی) و در جای امروزی روسیه و اوکراین و چندین کشور دیگر جای داشت. پس از ۴۲۰۰ سال نام این کشور به مدت ۳۰۰ سال سکِستان بود و کم‌کم به توران تغییر کرد و در دوره قاجار کاملاً نابود شد. تنها اسناد و مدارک از ۴ پادشاه هست ولی گمان می‌رود سکیستان بیش از ۱۳۰ پادشاه داشته است.
گمان می‌رود اجداد مردمان کنونی شمال ایران و کشورهای حاشیه قفقاز سکاهای باستانی باشند. دین سکائی بسیار شبیه به دین ایران باستان بوده و آن دسته از سکایی‌هایی که در اثر مهاجرت‌های گسترده در مجاورت یونان قرار گرفتند تحت تأثیر دین و فرهنگ یونانی قرار گرفتند.[۲۲]
Remove ads
مردم
باشندگان در آسیای مرکزی بیشتر از ۷۰ قوم و ملیت هستند و این منطقه پتانسیل لازم برای درگیری‌های قومی و نژادی دارد، دین ۸۵ درصد از مردم اسلام است و مابقی مسیحی یا بی‌دین هستند.[۲۳]
زبان‌ها
زبان‌های رایج و رسمی در آسیای مرکزی فارسی، ترکمنی، ازبکی، روسی، قزاقی، قرقیزی و زبان‌های پامیری هستند.[۲۵] می‌توان زبان روسی را زبان اصلی آسیای مرکزی دانست، زیرا تقریباً تمام مردم این ناحیه قادر به تکلم آن هستند، به غیر از مردم افغانستان. اما تنها ۶ میلیون نفر در آسیای مرکزی زبان روسی را به عنوان زبان مادری صحبت می‌کنند.[۲۶] فارسی‌زبانان در کشورهای افغانستان، ازبکستان و تاجیکستان به سر می‌برند.
سیاست
تمامی کشورهای آسیای مرکزی سکولار با حکومتی متمرکز و نظام جمهوری هستند. البته فقط کشور قرقیزستان نظامی پارلمانی دارد. این منطقه اختلافات داشته که رو به بهبودی است.
Remove ads
اطلاعات منطقه
نگارخانه
فلگ مپ آسیای مرکزی
نقشه طبقه‌بندی اقلیمی کوپن از آسیای مرکزی
نقشه قوم‌های مختلف آسیای مرکزی
نمودار دایره‌ای جمعیت کشورهای آسیای مرکزی
محدوده‌های مختلف از مرزهای آسیای مرکزی
جستارهای وابسته
پی‌نوشت‌ها
منابع
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads