بالاترین سوالات
زمانبندی
چت
دیدگاه

زبان‌های ایرانی

یکی از شاخه‌های خانواده زبانی هندواروپایی از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد

زبان‌های ایرانی
Remove ads
برای کتاب زبان‌های ایرانی اثر ارانسکی، زبان‌های ایرانی (کتاب) را ببینید.
این مقاله دربارهٔ خانوادهٔ زبانی است. برای زبان‌های دارای گویشور در ایران، زبان‌های رایج در ایران را ببینید. برای زبان رسمی در ایران، زبان پارسی را ببینید.

زبان‌های ایرانی (به انگلیسی: Iranic languages یا Iranian languages)، یکی از زیرشاخه‌های زبان‌های هندوایرانی از خانواده بزرگ زبان‌های هندواروپایی است و توسط مردمان ایرانی، گویش می‌شود. زبان‌های ایرانی به چهار دوره پیشا ایرانی، ایرانی باستان، ایرانی میانه و ایرانی نو دسته‌بندی می‌شوند.[۲] منظور از اصطلاح زبان‌های ایرانی یا زبان‌های ایرانی‌تبار، گروهی از زبان‌ها است که همگی ریشه در یک زبان باستانی به نام زبان نیاایرانی داشته‌اند و به معنی زبان‌های مرتبط با واحد سیاسی کشور امروزی ایران نیست.

اطلاعات اجمالی زبان‌های ایرانی, اقوام: ...

رایج‌ترین زبان‌های ایرانی نو شامل زبان‌های فارسی، کردی، گیلکی، مازندرانی، اچمی، لکی، پشتو، بلوچی، آسی و لری است.

بیشتر زبان‌های ایرانی در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان حضور دارند، اما تعدادی از این زبان‌ها نیز در عراق، سوریه، ترکیه، ازبکستان، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، غرب چین و شبه‌قاره هند هم وجود دارند.[۳] زبان اچمی تنها زبان ایرانیک است که در ۶ کشور شورای همکاری خلیج فارس زبان بومیست و توسط اچمی‌ها تکلم می‌شود.[۴]در میان کشورها و دولت‌های خودگردان، زبان فارسی در ایران، فارسی دری در افغانستان، تاجیکی در تاجیکستان، پشتو در افغانستان و بخش‌هایی از پاکستان، کردی در عراق، آسی در اوستیای جنوبی و اوستیای شمالی-آلانیا و زبان بلوچی در بلوچستان پاکستان، زبان رسمی هستند.[۵]

امروزه زبان‌های ایرانی بیشتر با خط فارسی، لاتین، و سیریلیک نوشته می‌شوند. در میان زبان‌های زنده ایرانی، تنها فارسی و طبری (مازندرانی) دارای آثاری با قدمت بیش از هزار سال هستند.[۶]

در سال ۲۰۰۸ میلادی برآورد شد که حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تن به زبان‌های ایرانی سخن می‌گویند.[۷] بنیاد تابستانی زبان‌شناسی (SIL International) در سال ۱۳۸۴ برآورد کرده است که امروزه به حدود ۸۷ گونه از زبان‌های ایرانی سخن گفته می‌شود؛ که شمار سخنوران بزرگ‌ترین این زبان‌ها به‌طور تخمینی عبارتند از: فارسی (۱۱۰ میلیون تن)،[۸] کردی (۴۱–۶۰ میلیون تن)،[۹] پشتو (۴۰ میلیون تن)،[۱۰][۱۱] لری (۱۰ میلیون تن)، زبان تبری و گیلکی (۷ میلیون تن) و زبان بلوچی (۷ میلیون تن) و زبان لکی (حدود۳/۵میلیون) و زبان اچمی (حدود ۳–۴ میلیون).[۱۲]

Remove ads

پیشینه

خلاصه
دیدگاه
Thumb
نمودار زبان‌های هندواروپایی
Thumb
پراکنش تاریخی زبان‌های ایرانی ۱۰۰ سال پیش از میلاد، رنگ نارنجی نشان‌دهنده سرزمین‌های ایرانی شرقی: سرمتی، سکائستان، باختر و رنگ قرمز نشان‌دهنده سرزمین‌های ایرانی غربی: شاهنشاهی اشکانی است.

دوره استقرار اقوام ایرانی در فلات کنونی ایران از هزاره سوم پ. م تا پایان شاهنشاهی هخامنشی در سده چهارم پ. م را در بر می‌گیرد. از زبان‌های ایرانی باستان چهار زبان آن شناخته شده است: زبان مادی، سکایی، اوستایی و پارسی باستان. از زبان مادی و سکایی که یکی در غرب ایران و منطقه فرمان‌روایی ماد و دیگری در شمال، از مرزهای چین تا دریای سیاه، از جمله بین اقوام پارت و ساکنان سغد، رایج بوده، تنها کلمات و عباراتی در آثار دیگران برجای مانده است. اما از زبان‌های اوِستایی و پارسی باستان مدارک بسیار در دست است. زبان اوِستایی، زبان مردم اطراف دریاچه هامون در سیستان بوده[نیازمند منبع] و زرتشت کتاب خود را به این زبان نوشته است.

پارسی باستان زبان مادری و زبان میهن اصلی خانواده و دودمان هخامنشی بوده است. نخستین شواهد نوشتاری از این زبان، سنگ‌نوشته بیستون است که تاریخ آن به قرن ششم پیش از میلاد برمی گردد. درهمین زمان زبان‌های دیگر ایرانی باستان نیز وجود داشته که پا به پای چهار زبان مهم دوران باستان مراحل تکاملی را می‌پیموده است، مانند زبان‌های بلخی، سغدی، زبان پارتی و خوارزمی.

زبان‌های ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

  1. زبان‌های ایرانی باستان
  2. زبان‌های ایرانی میانه
  3. زبان‌های ایرانی نو (غربی و شرقی)[۱۳]

این دسته‌بندی مطلقاً از لحاظ زمانی نیست، بلکه از نظر زبان‌شناسی هم هست.

Remove ads

ایرانی باستان

همچنین ببینید: ایرانی باستان

زبان نیاایرانی نیای مستقیم این دسته از زبان‌های ایرانی است.

از جمله زبان‌های ایرانی باستان عبارت‌اند از زبان‌های اوستایی (که تنها از طریق متون اوستا به ما رسیده است)، پارسی باستان (که بیشتر از طریق کتیبه‌های هخامنشی به ما رسیده است)، سکایی باستان، و مادی (که فقط چند واژهٔ آن، آن هم از طریق چند وام‌واژه در فارسی باستان و چند واژهٔ ذکر شده در منابع یونانی و میان‌رودانی به دست ما رسیده است). برخی دیگر از زبان‌های این دوره که آثار غیرمستقیمی از آنها برجای مانده، یا براساس موازین زبان‌شناختی تاریخی می‌توان به وجودشان اطمینان داشت، بلخی باستان، پارتی باستان، خوارزمی باستان، سغدی باستان، شیرازی باستان، کرمانی باستان و مادی است.[۱۴]

Remove ads

ایرانی میانه

مقالهٔ اصلی: زبان‌های ایرانی میانه

زبان‌های ایرانی میانه به دو گروه تقسیم می‌شوند:

  1. گروه ایرانی میانه غربی، شامل زبان پهلوانیگ (پارتی یا پهلوی اشکانی) و زبان پارسیگ (پارسی میانه یا پهلوی ساسانی)
  2. گروه ایرانی میانه شرقی، شامل سغدی، سکایی میانه (سکایی ختنی)، خوارزمی و باختری (یا بلخی)

ایرانی نو

خلاصه
دیدگاه
Thumb
نقشه مناطقی که زبان مادری اکثریت مردم آنجا یکی از زبان‌های ایرانی است.
Thumb
منطفه گستردگی و نفوذ زبان‌های ایرانی به تحقیق دانشمندان آلمانی

زبان‌های ایرانی نو به دو دسته بخش می‌شوند:

  1. شرقی
  2. غربی

زبان‌های ایرانی نو با این که در ایران، افغانستان و تاجیکستان متمرکز شده‌اند اما گستره جغرافیایی بسیار وسیع‌تری را در بر می‌گیرند شامل مناطقی در قفقاز، آسیای میانه، ترکستان چین، پامیر، ترکیه، سوریه، عراق و شبه‌قاره هند.

زبان‌های ایرانی شرقی

مقالهٔ اصلی: زبان‌های ایرانی شرقی

دسته شرقی زبان‌های ایرانی نو که اغلب در کشورهای افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، روسیه و گرجستان رایج‌اند به چند گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

زبان‌های ایرانی غربی

مقالهٔ اصلی: زبان‌های ایرانی غربی

زبان‌های ایرانی‌تبار غربی به دو گروه شمال غربی و جنوب غربی دسته‌بندی می‌شوند. این زبان‌ها غالباً بازمانده زبان‌های پارسی باستان، پارسیگ، پهلوانیگ، آذری باستان، دری زرتشتی هستند.

گروه شمال غربی:

زبان‌های ایرانی جنوب غربی:

Remove ads

شیوه نوشتار

زبان‌های ایرانی دارای شیوه‌های نوشتار گوناگون هستند. از جمله خط میخی (در مورد پارسی باستان)؛ خط آرامی (در مورد نخستین کتیبه‌های پارسیگ، پارتی، سغدی، و خوارزمی)؛ دو نوع خط سریانی، سطرنجیلی (در مورد پارسی میانه، پارتی، باختری، سغدی و فارسی نو) و نستوری (سغدی مسیحی و فارسی نو)؛ خط عبری (در مورد فارسی نو و لهجه‌های محلی)؛ خط عربی (در مورد فارسی نو، خوارزمی، کُردی، پشتو و بلوچی)؛ خط براهمی (در مورد خُتَنی، تُمْشُقی و سغدی)؛ خط یونانی (در مورد آذری (باختری))؛ خط سیریلیک (در مورد آسی و تاجیکی) و خط لاتین (در مورد آذری، کُردی، آسی و زازاکی).[۱۵]

Remove ads

زبان‌های ایرانی در ایران امروز

خلاصه
دیدگاه
مقالهٔ اصلی: زبان‌های رایج در ایران
جمعیت گویشوران زبان‌های رایج در ایران به نقل از دانشنامه لوکلکس.[۱۶]
Thumb
Thumb

اتنولوگ

اتنولوگ جمعیت فارسی زبانان ایران در سال ۲۰۱۶ را ۵۰ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یعنی بیش از ۶۲ درصد می‌داند.[۱۷][۱۸] اِتنولوگ (به انگلیسی: ethnologue) از معتبرترین دانشنامه‌های موجود در جهان است که داده‌های آماری از تعداد گویشوران زبان‌های مختلف را به صورت اینترنتی منتشر می‌کند.

جمعیت

جمعیت ایران در پایان سال ۲۰۱۶ میلادی، طبق تخمین‌های متفاوت بین ۷۹ تا ۸۱ میلیون نفر بوده است. اتنولوگ جمعیت گویشوران زبان‌های مختلف در ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی را به ترتیب زیر بیان کرده است. به این نکته توجه شود که بین قومیت و گویشور تفاوت وجود دارد و برای نمونه میزان جمعیت آذری زبانان در جدول لحاظ شده است در حالی که جمعیت آذری تباران اندکی بیش تر است.[۱۷] بیش از ۸۱ درصد مردم ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی به یکی از زبان‌های ایرانی سخن می‌گویند.

اطلاعات بیشتر ردیف, نام ...

بنا بر ادعای ادوین فرانسیس بریانت و لائوری پاتون، جمعیت گویشوران پنج زبان اول پرگویش این خانواده زبانی (به میلیون نفر) به شرح زیر می‌باشد:[۱۹]

اطلاعات بیشتر ردیف, نام ...
Remove ads

جدول زبان‌های ایرانی

اطلاعات بیشتر فارسی, زازاکی ...
Remove ads

جستارهای وابسته

منابع

پیوند به بیرون

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads