همخوان لثوی

لثوی^[۱] (به انگلیسی: Alveolar) اصطلاحی است در آواشناسی تولیدی که به جایگاه تولید یک همخوان اشاره دارد. در همخوان‌هایی که در جایگاه لثوی تولید می‌شوند، تیغه زبان (یا تیغه و نوک زبان) با لبه لثه تماس برقرار می‌کند، یا نزدیک به آن قرار می‌گیرد. لبه لثه قسمت برجسته استخوانی‌ای است که بلافاصله پس از دندان بالایی قرار دارد. اگر زبان کمی عقب‌تر، در ابتدای کام و پشت لثه تماس ایجاد کند، چنین همخوانی پس‌لثوی خواهد بود.^[۲][۳]

جایگاه تولید (فعال و غیرفعال): ۱. برون‌لبی، ۲. درون‌لبی، ۳. دندانی، ۴. لثوی، ۵. پس‌لثوی، ۶. پیش‌کامی، ۷. کامی، ۸. نرمکامی، ۹. ملازی، ۱۰. حلقی، ۱۱. چاکنایی، ۱۲. برون‌چاکنایی، ۱۳. ریشه‌ای، ۱۴. پس‌پسینی، ۱۵. پیش‌پسینی، ۱۶. تیغه‌ای، ۱۷. نوکی و ۱۸. زیرنوکی

انواع لثوی

همخوان‌های لثوی در زبان‌های جهان به صورت‌های زیر ظاهر می‌شود:

IPA	نام همخوان	زبان	مثال	واج‌نگاری	معنا
	خیشومی لثوی	انگلیسی	run	[ɹʷʌn]	دویدن
	انسدادی لثوی بیواک	انگلیسی	stop	[stɑp]	توقف/ایست
	انسدادی لثوی واکدار	انگلیسی	debt	[dɛt]	بدهی/دِین
	سایشی لثوی بیواک	انگلیسی	suit	[su:t]	مناسب
	سایشی لثوی واکدار	انگلیسی	zoo	[zu:]	باغ‌وحش
	انسایشی لثوی بیواک	آلمانی	Zeit	[t͡saɪt]	زمان
	انسایشی لثوی واکدار	ایتالیایی	zaino	[ˈd͡zaino]	کوله‌پشتی
	سایشی کناری لثوی بیواک	ولزی	llwyd	[ɬʊɪd]	خاکستری
	سایشی کناری لثوی واکدار	زولویی	dlala	[ˈɮálà]	بازی کردن
t͡ɬ	انسایشی کناری لثوی بیواک	تسزی	элIни	[ˈʔe̞t͡ɬni]	زمستان
d͡ɮ	انسایشی کناری لثوی واکدار	اوکیالایی	نیازمند مثال	-	-
	ناسوده لثوی	انگلیسی	red	[ɹʷɛd]	قرمز
	ناسوده کناری لثوی	انگلیسی	loop	[lup]	حلقه
مثال	ناسوده کناری لثوی نرمکامی‌شده	انگلیسی	milk	[mɪɫk]	شیر
	زنشی لثوی	انگلیسی	better	[bɛɾɚ]	بهتر
	زنشی کناری لثوی	وندایی	-	[vuɺa]	بازکردن
	لرزشی لثوی	اسپانیایی	perro	[pero]	سگ
	برونسوی لثوی	گرجی	ტიტა	[tʼitʼa]	لاله
	سایشی برونسوی لثوی	امهری	ጼጋ	[sʼɛɡa]	ظرافت
	سایشی برونسوی کناری لثوی	آدیغی	плӀы	[pɬ’ə]	چهار
	درونسوی لثوی واکدار	ویتنامی	đã	[ɗɐ:]	-
	کلیک کناری لثوی	نامایی	ǁî	[ǁĩ:]	بحث

همخوان لثوی در زبان فارسی

در زبان فارسی پنج همخوان در جایگاه لثوی تولید می‌شوند:^[۴]

IPA	نام همخوان	مثال	واج‌نگاری	نویسه‌های دیگر
[s]	سایشی لثوی بیواک	سبز	[sbz]	«ص» و «ث»
[z]	سایشی لثوی واکدار	زیبا	[ziba]	«ض»، «ظ» و «ذ»
[n]	خیشومی لثوی واکدار	نور	[nur]	-
[r]	لرزشی لثوی واکدار	روز	[ruz]	-
[l]	کناری لثوی واکدار	لب	[lb]	-

جستارهای وابسته

• آواشناسی تولیدی
• جایگاه تولید