رتبهٔ آرایهشناختی [1] (به انگلیسی : Taxonomic rank ) یا طبقهٔ آرایهشناختی ، اصطلاح چکیدهای است که در «طبقهبندی علمی » و «آرایهشناسی » جانداران به کار میرود. طبقهٔ آرایهشناختی، سطح یک آرایه (Taxon) را در سلسله مراتب آرایهشناختی نشان میدهد. آرایههای ردهبندی (classification) در یک رتبهٔ آرایهشناختی، گروههایی از ارگانیسمها هستند که در یک سطح دستهبندی میشوند.
سطوح مختلف طبقهبندی علمی.
در ردهبندی جانداران هشت رتبهٔ اصلی وجود دارد که از بزرگ به کوچک بدین قرارند:
دامنه : Domain
فرمانرو (سلسله): Kingdom
دسته : Division (در مورد گیاهان)، شاخه : Phylum (برای جانوران)
رده : Class
راسته : Order
تیره (برای جانوران «خانواده» نیز به کار میرود): Family
سرده (گاه «جنس» نیز خوانده میشود): Genus
گونه : Species
رتبههای (طبقههای) گیاهشناسی و جانورشناسی گاه اندکی متفاوتند.
در ردهبندی جانداران پسوندهای استانداردی بر پایه سلسله (فرمانرو) و گاه بر پایه شاخه یا رده بهکار میرود که در جدول آمده است. برای بسیاری از آنها در نامهای فارسی پسوند -ان و -گان- بهکار میرود و برای phyta- بیشتر پسوند -رُستیان و روییها بهکار میرود.
اطلاعات بیشتر نام رتبه به فارسی, نام رتبه به انگلیسی ...
نام رتبه به فارسی
نام رتبه به انگلیسی
گیاهان
جلبکها
قارچها
جانوران
دسته /شاخه
Division/Phylum
(گیان،[2] تباران،[3] ) -phyta
-mycota
(ان، وندان، تباران[4] ) -a,s,es
زیرشاخه
Subdivision/Subphylum
(وندان-) -phytina
-mycotina
(ان-، داران،[5] وندیان)-a; -ata
رده
Class
-opsida (ویسان)
-phyceae
-mycetes
(ان/گان، ویسان[6] -)-a,i,ida,es
زیررده
Subclass
-idae (-داران)
-phycidae
-mycetidae
(ان/گان،[7] ویسیان-)-a,i,es
تبارشاخه
Clade
(ان، انیان، مانندان، ریختان-) -a,es,morphae
بالاراسته
Superorder
(مانان-) -anae
(مانان-) -ae
راسته
Order
(سانان[8] -) -ales
(سانان[9] ) -formes, es, a
زیرراسته
Suborder
(سانیان-) -ineae
(سانیان-) -i (ae, es)
فروراسته
Infraorder
گان -aria
(وارگان-) -ida
خردراسته
Parvorder
-
(واریان-) -ini
بالاتیره / بالاخانواده
Superfamily
(ان-) -acea
(واران-) -oidea
تیره / خانواده
Family
(یان[10] -) - aceae
(ان، یان[11] -) -idae (گان- در نامهای با حرف پایانی 'ه')
زیرتیره / زیرتیره
Subfamily
(واران-) - [ نیازمند منبع ] oideae
(یان-) -inae (ایان- در نامهای با حرف پایانی 'ه')
تبار
Tribe/Infrafamily
-eae
(تباران-) -ini
زیرتبار
Subtribe
-inae
(تباریان-) -ina
سرده
Genus
(ها-)um,us,a
(ها-) -us,a
تافته گونهها
Species-complex
-
-
گونه
Species
-
-
گروه زیرگونهای
Subspecies Group
-
-
زیرگونه
Subspecies
-
-
بستن
ردهبندی جانداران از کلیترین تا جزئیترین رتبهها:
کلکسیون بزرگی از قاببالان
دامنه یا بالافرمانرو (Domain یا Superkingdom)
بالاشاخه (Superphylum) یا بالادسته (Subdivision) در گیاهشناسی
شاخه (Phylum) یا دسته (Division) در گیاهشناسی
زیرشاخه (Subphylum) یا زیردسته (Subdivision) در گیاهشناسی.
فروشاخه (Infraphylum) یا فرودسته (Infradivision) در گیاهشناسی
بالاهمزادان (Supercohort) در گیاهشناسی
همزادان (Cohort) در گیاهشناسی
زیرهمزادان (Subcohort) در گیاهشناسی
فروهمزادان (Infracohort) در گیاهشناسی
بالارده (Superclass)
بالاهنگ (Superlegion) در جانورشناسی
هنگ (Legion) در جانورشناسی
زیرهنگ (Sublegion) در جانورشناسی
فروهنگ (Infralegion) در جانورشناسی
کلانراسته (Magnorder)
دسته (تنها برای جانوران) (division)
زیردسته (تنها برای جانوران) (subdivision)
بخشه (تنها برای جانوران) (Section)
زیربخشه (تنها برای جانوران) (Subsection)
بالاخانواده /بالاتیره (superfamily)
زنجیره (برای پولکبالان ) (Series)
گروه (برای پولکبالان) (Group)
بالاتبار (Supertribe)
سرده یا جنس (Genus)
زیرسرده (Subgenus)
بخشه (تنها برای گیاهان) (Section)
زیربخشه (تنها برای گیاهان) (Subsection)
بالاگونه (Superspecies) یا گروهگونه
گونه (Species)
گروه زیرگونهای (Subspecies Group)
زیرگونه (Subspecies) یا ریختویژه (Forma specialis) در قارچها
جوره (variety) در گیاهشناسی
زیرجوره (Subvariety) در گیاهشناسی
دیسه (form) در گیاهشناسی و ریخت (morph) در جانورشناسی
زیردیسه (Subform) در گیاهشناسی
سویه (Strain) در باکتریها
در کشاورزی زیرگونهای از گیاهان کشت شده وجود دارد به نام رَقَم (Cultivar).
از میان این رتبههای گوناگون، تنها گونه است که تعریف دقیق زیستشناختی دارد. سطحهای دیگر برای نمایش تبارزایی اندامگان مورد مطالعه استفاده میشوند و تا اندازهای به داوری شخص پژوهشگر بستگی دارند. برای بیشتر گروههای جاندار تمام این رتبهها کاربرد ندارند و بیشتر برای موارد پیچیدهتر مانند حشرات بهکار میروند.
گروه واژهگزینی ۱۳۷۶–۱۳۸۹ (۱۳۹۰ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 1 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۲۴۵ فارسی + ۱۲۷ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۱۴-۹ .
گروه واژهگزینی ۱۳۷۶–۱۳۸۹ (۱۳۹۰ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 1 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۲۴۵ فارسی + ۱۲۷ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۱۴-۹ .
گروه واژهگزینی ۱۳۹۱–۱۳۹۶ (۱۳۹۷ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 2 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۱۴۱ فارسی + ۹۸ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۷۳۵-۳۱-۱ .
صدرزاده طباطبایی، محمدحسین (۱۳۸۵ ). کالبدشناسی مقایسهای مهرهداران . موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ص. ۷۶۶ . شابک ۹۶۴-۰۳-۴۴۷۵-۳ .
گروه واژهگزینی ۱۳۹۱–۱۳۹۶ (۱۳۹۷ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 2 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۱۴۱ فارسی + ۹۸ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۷۳۵-۳۱-۱ .
صدرزاده طباطبایی، محمدحسین (۱۳۸۵ ). کالبدشناسی مقایسهای مهرهداران . موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ص. ۷۶۶ . شابک ۹۶۴-۰۳-۴۴۷۵-۳ .
گروه واژهگزینی ۱۳۷۶–۱۳۸۹ (۱۳۹۰ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 1 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۲۴۵ فارسی + ۱۲۷ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۱۴-۹ .
گروه واژهگزینی ۱۳۷۶–۱۳۸۹ (۱۳۹۰ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 1 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۲۴۵ فارسی + ۱۲۷ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۱۴-۹ .
گروه واژهگزینی ۱۳۷۶–۱۳۸۹ (۱۳۹۰ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 1 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۲۴۵ فارسی + ۱۲۷ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۱۴-۹ .
گروه واژهگزینی ۱۳۷۶–۱۳۸۹ (۱۳۹۰ ). هزارواژهٔ زیستشناسی، جلد 1 . نشر آثار، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۲۴۵ فارسی + ۱۲۷ انگلیسی . شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۱۴-۹ .
آریانپور، فرهنگ فشرده یکجلدی فارسی به انگلیسی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر ۱۳۷۳ خ؛ که در آن از سه منبع زیر استفاده شده:
راهنمای گیاهی «گیا» از دکتر حسین گل گلاب .
فرهنگ گیاهی از ح.ع. بهرامی.
واژهنامه گیاهی از دکتر اسمعیل زاهدی.