Tóiceo

Is é Tóiceo (東京; Tōkyō  éist leis sa tSeapáinis) príomhchathair na Seapáine, agus é suite i réigiún Chantó (関東地方; Kantō-chihō). Tugtar Ardchathair Thóiceo (東京都; Tōkyō-to) air go hoifigiúil sa tSeapáinis leis. Is é an chathair is mó sa tír é, óir tá breis agus 14,200,000 duine ina gcónaí sa chathair ó cheart.^[1] Is é Tóiceo an limistéar uirbeach is mó ar domhan ó thaobh daonra de, agus thart ar 40,000,000 duine ina gcónaí i gceantar uirbeach na cathrach.

Tóiceo
東京都 (ja)
Bratach
Aintiún	Tokyo Metropolitan Song (en) (1947)
Siombail oifigiúil	Ginkgo biloba, Prunus ×yedoensis agus sléibhín
Ainmnithe in ómós	príomhchathair agus oirthear
Suíomh
35° 41′ 22″ N, 139° 41′ 30″ E
Stát ceannasach	an tSeapáin
Príomhchathair de	an tSeapáin (1947–)
Príomhchathair	Shinjuku
Daonra
Iomlán	14,264,798 (2022)
• Dlús	6,501.58 hab./km²
Tíreolaíocht
Cuid de	南関東 Greater Tokyo Area (en)
Achar dromchla	2,194.05 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Bá Thóiceo, Abhainn Sumida, Abhainn Arakawa agus Abhainn Edo
Airde	6 m
Pointe is airde	Mount Kumotori (en) (2,017.1 m)
Ar theorainn le	Maoracht Chiba Maoracht Yamanashi Maoracht Saitama Maoracht Kanagawa
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Maoracht Tokyo agus Cathair Thóiceo
Cruthú	6 Meán Fómhair 1868
Eachtra thábhachtach	February 26 Incident (en) (1936) Bombing of Tokyo (en) (1944) Cluichí Oilimpeacha an tSamhraidh 1964 (1964) Cluichí Oilimpeacha an tSamhraidh 2020 (2020)
Saoire phoiblí	Tokyo Citizen's Day (en) (1 Deireadh Fómhair)
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht feidhmiúcháin	Tokyo Metropolitan Government (en)
Comhlacht reachtach	Tokyo Metropolitan Assembly (en)
• Gobharnóir Thóiceo	Yuriko Koike (2016–)
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	Am Caighdeánach na Seapáine
Cód ISO 3166-2	JP-13
Eile
Suíomh gréasáin	metro.tokyo.lg.jp

Tá Tóiceo suite ar an gcósta in oirthear Hoinsiú (本州; Honshū), an t-oileán is mó in oileánra na Seapáine. Tá an chathair roinnte ina 23 barda óna ndéantar Ardchathair Thóiceo, le chéile le limistéar Tama (多摩地域; Tama-chiiki) san iarthar chomh maith le hoileáin Thóiceo san Aigéan Ciúin.

Is é Tóiceo, ón 17ú aois ar aghaidh, an áit is tábhachtaí i saol polaitiúil na tíre. Is i dTóiceo atá formhór na bhforas náisiúnach lonnaithe, amhail príomháras impire na Seapáine, áras an phríomh-aire, an Diat Náisiúnta (Dáil na Seapáine), airí rialtais agus na hambasáidí eachtracha.

Sanasaíocht

Baisteadh Tóiceo (東 tō "oirthear", agus 京 kyō "príomhchathair") ar an gcathair sa mbliain 1868 i rith réabhlóid Meiji, nuair a rinneadh príomhchathair na tíre de. Tá an chathair suite ar thaobh thoir na tíre, soir ón sean-phríomhchathair roimhe sin, Ceotó. Is é an nós in oirthear na hÁise an focal “príomhchathair” (京) a chur in ainm na príomhchathrach: féach Béising (北京), Nanjing (南京) na Síne nó Gyeonggi (京畿) thimpeall Shúl na Cóiré leis. Tagann an dá chuid seo le chéile chun "Tóiceo", "an príomhchathair oirthearach" a dhéanamh.

Edo (江戸) a tugadh ar an mbaile a bhí ann sula ndearnadh príomhchathair na Seapáine de, a chiallaíonn "inbhéar, ríbhear". Is é béal an Sumida (隅田川, Sumida-gawa) atá i gceist leis an ainm seo.

Iompar

Crosaire Shibuya i lár Thóiceo

Feidhmíonn Tóiceo mar chroílar chóras iompair na Seapáine. Tá gréasán fairsing iarnróid ann, chomh maith le busanna, tacsaithe, líne traenach aonráille agus líne tram. Is é an córas traenach an modh iompair is tábhachtaí i dTóiceo,^[2] agus is é an líonra uirbeach iarnróid is mó ar domhan é. Is i dTóiceo atá an stáisiún iarnróid is gnóthaí ar domhain, Stáisiún Shinjuku, lonnaithe.^[3]

Tá dhá aerfort mhóra sa réigiún: Aerfort Idirnáisiúnta Narita, taobh amuigh den chathair i maoracht Chiba, agus Aerfort Haneda, atá suite níos cóngairí do lár na cathrach.

Bardaí speisialta Thóiceo

Tá 23 barda speisialta (特別区; tokubetsu-ku) ann i dTóiceo, lena socraíodh teorainneacha sheanchathair Thóiceo sular n-atarraingíodh críocha na cathrach sa mbliain 1943. Is faoin "Dlí um fhéinriail áitiúil 1947" a bunaíodh na bardaí speisialta. Tá méara, comhairle agus stádas mar chathracha iad féin ar leith ag gach aon de na bardaí seo.

Ainm	Seapáinis	Daonra (2007)	Dlús daonra/km²	Achar km²
Adachi	足立区	629,392	11,830.68	53.20
Arakawa	荒川区	194,777	18,262.25	10.20
Bunkyō	文京区	194,933	16,009.28	11.31
Chiyoda	千代田区	43,802	3,763.06	11.64
Chūō	中央区	104,997	10,344.53	10.15
Edogawa	江戸川区	661,386	13,264.86	49.86
Itabashi	板橋区	529,059	16,445.72	32.17
Katsushika	葛飾区	428,066	12,286.62	34.84
Kita	北区	330,646	15,885.67	20.59
Kōtō	江東区	436,337	10,963.24	39.80
Meguro	目黒区	267,798	18,217.55	14.70
Minato	港区	205,196	10,088.30	20.34
Nakano	中野区	312,939	20,097.82	15.59
Nerima	練馬区	702,202	14,580.61	48.16
Ōta	大田区	674,590	11,345.27	59.46
Setagaya	世田谷区	855,416	14,728.23	58.08
Shibuya	渋谷区	205,512	13,337.13	15.11
Shinagawa	品川区	353,887	15,576.01	22.72
Shinjuku	新宿区	309,463	16,975.48	18.23
Suginami	杉並区	534,981	15,725.49	34.02
Sumida	墨田区	237,433	16,079.49	13.75
Taitō	台東区	168,277	16,139.38	10.08
Toshima	豊島区	256,009	19,428.44	13.01

Comhchathracha

Tá nascanna comhpháirtíochta ag Tóiceo leis an 12 cathair agus stát a leanas:^[4]

• NuaEabhrac (Stáit Aontaithe Mheiriceá) ón 29 Feabhra 1960;
• Béising (an tSín) ón 14 Márta 1979;
• Páras (an Fhrainc) ón 14 Iúil 1982;
• New South Wales (an Astráil) ón 9 Bealtaine 1984;
• Súl (an Chóiré Theas) ón 3 Meán Fómhair 1988;
• Iacárta (an Indinéis) ón 23 Deireadh Fómhair 1989;
• Stát São Paulo (an Bhrasaíl) ón 13 Meitheamh 1990;
• Caireo (an Éigipt) ón 23 Deireadh Fómhair 1990;
• Moscó (an Rúis) ón 16 Iúil 1991;
• Beirlín (an Ghearmáin) ón 14 Bealtaine 1994;
• An Róimh (an Iodáil) ón 5 Iúil 1996;

• Londain (an Ríocht Aontaithe) ón 14 Deireadh Fómhair 2015.

Aeráid

Tóiceo – Aeráid
Mí	Eanáir	Feabhra	Márta	Aibreán	Bealtaine	Meitheamh	Iúil	Lúnasa	Meán Fómhair	Deireadh Fómhair	Samhain	Nollaig	Bliain
Meán-uasteocht an lae (°C)	9.8	10.0	12.9	18.4	22.7	25.2	29.0	30.8	26.8	21.6	16.7	12.3	19.7
Meán-íosteocht na h-oíche(°C)	2.1	2.4	5.1	10.5	15.1	18.9	22.5	24.2	20.7	15.0	9.5	4.6	12.5
Meán-bháisteach (mm)	48.6	60.2	114.5	130.3	128.0	164.9	161.5	155.1	208.5	163.1	92.5	39.6	1,466.7
Foinse: Met Office Eanáir 2011