Boletus

Os boletos^[1] ou andoas^[2] son cogomelos do xénero Boletus , que inclúe máis de 100 especies. Este xénero foi definido e descrito orixinalmente por Elias Magnus Fries en 1821, agrupando a todos os fungos que presentan himenio con poros. Posteriormente foron definíndose outros xéneros cuxas especies incluían esta característica, como Tylopilus, descrito por Petter Adolf Karsten en 1881. Así mesmo, readoptáronse ou redefiníronse xéneros xa en desuso, coma Leccinum. Moitas veces o termo boleto emprégase para dar nome a todos os cogomelos comestíbeis da división Basidiomycota^[3] e Ascomycota. Mentres os cogomelos velenosos son coñecidos coma pans de becha ou cacaforras.

Boletos (xénero Boletus)
Boletus edulis
Clasificación científica
Reino: Fungi División: Basidiomycota Clase: Agaricomycetes Orde: Boletales Familia: Boletaceae Xénero: Boletus Fr.
Diversidade
máis de 100 especies (véxase no texto)

Algunhas das especies que outrora se clasificaban neste taxon foron posteriormente situadas noutros xéneros, como ocorre coas especies Leccinum scabrum, Tylopilus felleus, Chalciporus piperatus ou Suillus luteus (Andoa anelada).

Etimoloxía

O nome do xénero deriva do latín bōlētus, "cogomelo", e do grego antigo βωλιτης,^[4] que provén á súa vez de bōlos/βωλος, "vulto" "morea" ou "fato".^[5] Galeno de Pérgamo (130-200) mencionaba nos seus escritos aos βωλιτης, aínda que se pensa que facía referencia á apreciada raíña (Amanita caesarea), que non está ligada co xénero Boletus.^[6]

O nome galego andoa é de orixe escura, mais pode vir do éuscaro onddo (boleto).

Comestibilidade

Boletus edulis

Moitas especies do xénero Boletus son comestíbeis e apreciados en gastronomía, sendo a máis coñecida Boletus edulis. Tamén son apañados para o consumo os cogomelos de andoa escura (B. badius), B. aereus e outras especies. Outras, coma B. calopus, teñen sabor amargo ou desagradábel e non se consideran fungos comestíbeis.

Algunhas guías de fungos recomendan evitar todos os Boletus que presentan poros avermellados, porén, B. erythropus e B. luridus son comestíbeis logo de seren convenientemente cociñados.

A inxesta de cogomelos velenosos a miúdo produce síntomas gastrointestinais. No xénero Boletus illouse unha glicoproteína citotóxica chamada bolesatina. En 2007, atopouse un compoñente semellante —chamado, en inglés, bolevenine—, na especie velenosa Boletus venenatus, da China.^[7] Téñense documentado mortes por inxesta de Boletus pulcherrimus. En 1994, unha parella desenvolveu síntomas gastrointestinais despois de comer cogomelos desta especie, faleciendo o home. A autopsia revelou infarto intestinal.^[8] O boleto de Satanás (Boletus satanas) tamén ten má fama coma fungo velenoso, aínda que non se coñecen casos de morte por mor do seu consumo. Illouse tamén muscarina nalgunhas especies, aínda que a súa cantidade é farmacoloxicamente insignificante e só causa síntomas menores.

Especies

Algunhas especies en Galiza

• Boletus aerus, andoa moura^[9].
• Boletus badius, andoa escura^[9].
• Boletus bovinus, andoa miúda^[10].
• Boletus edulis, madeirudo, boleto bo^[9].
• Boletus floccopus, andoa peluda (tamén coma Strombilomyces floccopus)^[10]
• Boletus luteus, andoa anelada, andoa amarela^[9].
• Boletus pinicola, andoa dos piñeiros^[9].
• Boletus satanas, boleto de Satanás^[10] tóxica.

Listaxe máis completa e comestibilidade

A listaxe a seguir recolle algunhas das especies de andoas (Boletus), cunha guía tentativa de toxicidade e apetibilidade.

• Moi recomendado
• Recomendado
• Desagradábel, incomíbel
• Descoñecido, abterse
• Psicoactivo, perigoso
• Tóxico

• Boletus abieticola
• Boletus aereus - Andoa moura, andoa común
• Boletus affinus
• Boletus albidus (véxase B. radicans)
• Boletus amygdalinus
• Boletus appendiculatus
• Boletus auriflammeus
• Boletus auriporus
• Boletus badius - andoa escura
• Boletus barrowsii
• Boletus betula
• Boletus bicolor - Andoa de dúas cores (América do Norte)
• Boletus caespitosus
• Boletus calopus
• Boletus campestris
• Boletus chromapes - hoxe en día coñecido coma Tylopilus chromapes
• Boletus chrysenteron
• Boletus citrinoporus
• Boletus coccyginus
• Boletus coniferarum
• Boletus curtisii
• Boletus dryophilus
• Boletus edulis - Madeirudo, boleto bo
• Boletus erythropus resulta comestíbel despois de cociñalo, mais se semella moito a outras especies velenosas, polo que a súa colla non é recomendábel para persoas con pouca experiencia no tema
• Boletus fagicola
• Boletus fechtneri - Boleto pálido
• Boletus fragrans
• Boletus griseus
• Boletus impolitus
• Boletus legaliae
• Boletus luridus
• Boletus manicus
• Boletus parasiticus
• Boletus pinophilus (ou Boletus pinicola) - andoa dos piñeiros
• Boletus pulcherrimus (prev B. eastwoodiae)
• Boletus purpureus
• Boletus queletii
• Boletus radicans
• Boletus regius
• Boletus reticulatus (prev B. aestivalis) -
• Boletus rhodopurpureus
• Boletus rhodoxanthus
• Boletus satanas - Boleto de Satanás
• Boletus satanoides (véxase B. legaliae)
• Boletus sensibilis
• Boletus splendidus (véxase B. legaliae)
• Boletus subtomentosus
• Boletus subvelutipes
• Boletus venenatus (Xapón)
• Boletus zelleri