Cachena

A cachena é unha raza de vacún de grande rusticidade, perfectamente adaptada ó medio no que se desenvolve onde aproveita uns recursos naturais para pacer que dificilmente serían aproveitados por outras razas bovinas. É un tipo de vaca galleira,^[1] cos cornos longos cara a arriba e abertos para os lados.

Cachena
Descrición da vaca cachena
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Subfilo: Vertebrata Clase: Mammalia Subclase: Theria Infraclase: Eutheria Orde: Artiodactyla Familia: Bovidae Subfamilia: Bovinae Xénero: Bos Especie: B. taurus

As cachenas son animais de pequeno tamaño e cornos de grandes proporcións. A súa área de orixe sitúase nas zonas montañosas dos concellos incluídos no parque natural Baixa Limia-Serra do Xurés, especialmente na aldea de Olelas, e nos contrafortes montañosas do homólogo parque nacional portugués de Peneda-Gerés.

Datos morfolóxicos e produtivos

As cachenas son animais cunha configuración moi especial, destacan polo seu pequeno tamaño, xa que é a raza española de bovino de estatura máis pequena, con grande harmonía corporal, grande tamaño de cornamenta e expresividade da cara, cunha mirada alerta permanente. ^[2]

Presentan capa castaña clara, máis escura na rexión do pescozo, coas mucosas, pezuños e parte dorsal da cornamenta negras, con flequillo na testa, e cos pavillóns auriculares e a cola co pelo mesto.^[2]

	Machos	Femias
Altura á cruz (cm)	122	117
Peso adulto (kg)	585	380
Peso ao nacemento (kg)	23	20
GMD (g/día) a 14-18 meses	500
Idade de madurez (meses)		24

GMD: Ganancia media diaria.

Estes animais presentan unha elevada fertilidade e lonxevidade.^[3] A nivel reprodutivo posúen boas calidades maternais e unha grande facilidade de parto, que se ve favorecida polo reducido peso dos xatos ao nacemento. Ademais, teñen unha aceptable produción leiteira que lles permite aleitar as crías ata o destete. ^[4]

Cunha adecuada maduración a carne de cachena é tenra, xugosa e máis vermella. Presenta uns valores de graxa arredor do 2%, ben distribuída e infiltrada (con maior infiltración ca calquera das razas de bovino autóctonas de Galiza). A cría e a alimentación natural e en extensivo favorecen un nivel moi elevado de ácidos graxos cardiosaudables (omega 3, omega 6 e CLA). ^[4]

A canal caracterízase por un rendemento arredor do 48%, que é bo para unha raza rústica, cunhas porcentaxes no cuarto traseiro de cerca do 66%, que é onde se encontran as pezas de maior valor comercial (lombo, solomo, redondo, cadeira, contra).^[4]

Usos e sistemas de explotación

A día de hoxe utilízase principalmente para a produción de carne.^[5] Antigamente esta raza posuía tripla aptitude (traballo, carne e leite),^[4] e noutro tempo utilizouse como animal de tiro en traballos agrícolas, empregando bois desta raza.^[5]

Críanse habitualmente en sistemas extensivos pois aproveitan os recursos herbáceos de escaso valor nutritivo debido a tratarse de animais cunha elevada rusticidade. As cachenas son animais moi ben adaptados para o pastoreo.^[5]

Evolución da poboación

Ano	Femias	Machos	Total	Ganderías
2009	3 418	734	4 152	157
2010	3 936	891	4 827	167
2011	4 118	944	5 062	174
2012	4 122	927	5 049	164
2013	3 900	830	4 730	164
2014	3 430	629	4 059	146
2015	3 484	520	4 004	153
2016	3 660	624	4 284	150
2017	3 834	715	4 549	150
2018	3 908	760	4 668	150
2019	3 881	726	4 607	166
2020	4 341	909	5 250	164
2021	4 619	945	5 564	168
2022	4 975	1 054	6 029	163
2023	5.284	1.224	6.508	179

^[6]

Gráfica de evolución demográfica da vaca cachena entre 2009 e 2022

Datos segundo a aplicación ARCA do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación.[7]

Asociación de Produtores -CACHEGA

A Asociación de Criadores da Raza Bovina Cachena (Cachega) ^[8] , que forma parte da Federación de Razas Autóctonas de Galicia (BOAGA)^[9], constituise o 12 de marzo de 1999 no Pazo de Fontefiz (Coles, Ourense) con catro socios fundadores, todos do concello de Entrimo, de onde é orixinaria a raza en Galiza. A partir dese momento foron integrándose na asociación numerosos gandeiros ata chegar aos máis de 150 socios na actualidade.

Cachega conta co recoñecemento da Consellería de Medio Rural da Xunta de Galicia e do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, como asociación responsable da xestión do libro xenealóxico da raza Cachena e do programa de conservación da mesma.

A asociación ten como fins:

• Integrar a todos os criadores de raza Cachena interesados na conservación e mellora da raza.
• Representar, defender e promocionar os intereses económicos, sociais, profesionais e culturais dos criadores afiliados.
• Exercer o control xenealóxico dos animais da raza.
• Promocionar estudos de aspectos da raza para a definición de criterios zootécnicos que se consideren convenientes e pedirlle á administración a regulación daqueles que pola súa competencia lle correspondan.
• Organizar reunións científicas e de promoción da raza, así como a súa difusión a través de publicacións.
• Colaborar coa Administración na constitución, conservación e mantemento do Banco de Xermoplasma.

A Cachena en Portugal

En Portugal consérvanse 7573 femias e 339 machos pertencentes a 886 criadores en Libro Xenealóxico. ^[10]

A asociación encargada da Xestión do Libro Xenealóxico é a Associção dos Criadores da Raça Cachena, fundada o 25 de novembro de 1993. ^[10]

Galería de imaxes

• 
  Vacas cachenas en Samos.
• 
  Vacas cachenas en Samos, detalle.
• 
  Cachenas en Oleiros, Vilalba.
• 
  Vaca cachena en Coles.
• 
  Cachena en Sistelo, Arcos de Valdevez.