Paporrubio
especie de paxaro From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
O paporrubio,[2][3][4] tamén coñecido como paporroibo,[3] peizoque,[5] paifoco[3], pisco[3] ou paparruxa,[6] (Erithacus rubecula) é un pequeno paxaro insectívoro e paseriforme da familia dos muscicápidos, que outrora foi clasificado dentro da familia dos túrdidos. Cun tamaño de 12,5–14,0 cm de lonxitude, o macho e a femia son semellantes en coloración, cun papo laranxa e rostro revestido de capas grises, marróns e unha barriga branca. Está presente en Europa, oeste de Siberia e África do Norte; é sedentario na maioría dos seus hábitats agás nas rexións máis setentrionais.
O termo paporroibo tamén é aplicado a outro paxaro doutra familia con papo alaranxado ou vermello. Trátase do paporroibo real (Pyrrhula pyrrhula), que é unha especie eurasiática da familia dos frinxílidos.
Remove ads
Taxonomía e sistemática
.jpg)
O paporroibo foi descrito por Carl von Linné en 1758 na décima edición de Systema Naturae baixo o nome binomial Motacilla rubecula.[7] O seu epíteto específico rubecula é un diminutivo derivado do latín ruber 'vermello'.[8] O xénero Erithacus foi introducido polo naturalista francés Georges Cuvier en 1800, dándolle ó paxaro o seu actual nome binomial E. rubecula.[9][10] O nome do xénero, Erithacus, provén do grego antigo e fai referencia a un paxaro descoñecido, agora identificado como paporroibo.[11]
Previamente, o xénero tamén incluía as especies Larvivora akahige e Larvivora komadori. Porén, segundo os estudos de filoxenia molecular, estas especies orientais son máis semellantes a outros grupos de aves asiáticas que ó paporroibo.[12][13] Nunha reorganización do xénero, Larvivora akahige e Larvivora komadori foron trasladados ó recuperado xénero Larvivora, deixando o paporroibo como o único membro de Erithacus.[14] As análises filoxenéticas situaron Erithacus na subfamilia Erithacinae, que antes contiña só especies africanas, pero a súa posición exacta respecto dos outros xéneros non foi resolta.[13]
O distintivo papo alaranxado que amosan ámbolos dous sexos contribuíu ó nome común paporroibo (o laranxa como nome de cor era descoñecido en Europa até o século XVI, cando foi introducida a froita do mesmo nome). Noutras linguas europeas, o seu nome común tamén fai referencia á distintiva cor do papo, como no neerlandés roodborstje, no francés rouge-gorge, no alemán Rotkehlchen, no italiano pettirosso ou no castelán petirrojo.[15]
O paporroibo pertence ó grupo de paxaros principalmente insectívoros que foron chamados de forma distinta como tordos ou "papamoscas", dependendo de en cal dos grupos foron clasificados taxonomicamaente. Eventualmente, o conxunto de aves "papamoscas" foi re-analizado e o xénero Erithacus foi asignado ó grupo de papamoscas semellantes a tordos, a tribo Saxicolini, que tamén inclúe o rousinol.[16]
Subespecies
.jpg)
Na súa ampla distribución eurasiática, os paporroibos varían lixeiramente mais non tódalas rexións forman poboacións discretas que poidan ser consideradas subespecies.[17][18] As subespecies de paporroibo distínguense principalmente por seren poboacións residentes en illas e áreas montañosas. O paporroibo das illas Británicas e o do oeste de Europa, Erithacus rubecula melophilus, tamén é común en rexións adxacentes. E. r. witherbyi do noroeste de África, Córsega e Sardeña parécese moito a melophilus mais cunha lonxitude de ás máis curta.[19] As aves setentrionais son meirandes e de cores máis esvaecidas, coñecidas como E. r. tataricus. Na zona sueste da súa distribución salientan a E. r. valens da península de Crimea, a E. r. caucasicus do Cáucaso e E. r. hyrcanus cara ó sur en Irán, e son polo xeral aceptadas como significativamente diferentes.[19]
En Madeira e os Azores, a poboación local foi descrita como E. r. microrhynchos, e malia que non se distingue na súa morfoloxía, o seu illamento suxire que a subespecie é válida.
Paporroibo das Illas Canarias
As aves máis diferentes son as de Gran Canaria (E. r. marionae) e Tenerife (E. r. superbus), que poden ser consideradas dúas especies diferentes ou cando menos dúas subespecies distintas. Distínguese axiña por un anel ocular branco, un peito de cor intensa e unha liña agrisada que separa o vermello alaranxado da cor marrón. A súa barriga é completamente branca.[20]
A secuencia do citocromo b e as súas vocalizacións[21] sinalan que os paparroibos de Gran Canaria e Tenerife son bastante distintos e probablemente derivan dunha colonización dende o continente hai 2 millóns de anos.[22]
Christian Dietzen, Hans-Hinrich Witt e Michael Wink publicaron en 2003 en "Avian Science" un estudo chamado "The phylogeographic differentiation of the European robin Erithacus rubecula on the Canary Islands revealed by mitochondrial DNA sequence data and morphometrics: evidence for a new robin taxon on Gran Canaria?".[17] Nel, eles conclúen que o paporroibo de Gran Canaria diverxeu xeneticamente dos seus parentes europeos hai 2,3 millóns de anos, mentres que os de Tenerife precisaron medio millón de anos máis para facer este salto, hai 1,8 millóns de anos. A razón máis probable pode ser unha colonización diferente das Canarias por este paxaro, que chegou primeiro á illa máis antiga (Gran Canaria) e despois pasou á illa veciña (Tenerife).[23]
Unha comparación completa entre marionae e superbus está pendente de confirmar que a primeira é efectivamente unha subespecie diferente. Os resultados iniciais suxiren que os paxaros de Gran Canaria teñen ás un 10% máis curtas que os de Tenerife.[17] As poboacións máis occidentais das Illas Canarias son máis recentes (Plistoceno Medio) e só están comezando a diverxer xeneticamente. Os paporroibos de El Hierro, La Palma e La Gomera (E. r. microrhynchus) son semellantes ás subespecies de tipo europeo (E. r. rubecula).[19]
Os paporroibos que se poden atopar en Fuerteventura son os europeos, o cal non é sorprendente xa que estas aves non crían nesta illa nin en Lanzarote, senón que son aves de invernía que só pasan por estas illas durante as migracións entre África e Europa.[23]
Outros paporroibos
A especie paporroibo real (Pyrrhula pyrrhula) é chamada así polas súas semellanzas co paporroibo,[3] máis as dúas especies non están relacionadas entre si. A súa semellanza reside na mancha alaranxada do seu papo, presente en ámbalas dúas clases de aves.
Remove ads
Descrición
_juvenile.jpg)
O paporroibo adulto mide entre 12,5e 14,0 cm de longo e pesa entre 16 e 22 g, cunha envergadura de 20 a 22 cm. O macho e a femia teñen unha plumaxe moi semellante; unha cara e papo alaranxados (cunha cor máis intensa na subespecie británica E. r. melophilus), ten unha banda agrisada nos lados da gorxa e o ventre branco. As plumas da parte superior do corpo son marróns, ou cor castaña olivácea nas aves británicas, e a barriga é branca, mentres que as patas e os pés son marróns. O peteiro e os ollos son negros. Os exemplares novos teñen a plumaxe acastañada con manchas e fáltalles a mancha vermella característica dos adultos, que aparece gradualmente.[24]
Remove ads
Distribución e hábitat
O paporroibo habita en Eurasia e no oeste de Siberia, no sur de Alxeria e nas illas do Atlántico chegando até os Azores e Madeira. É esporádico en Islandia. No suroeste, chega até o Cáucaso. Os paporroibos de Irlanda e Gran Bretaña son residentes todo o ano mais existe unha pequena minoría, polo xeral femias, que migran cara ó sur de Europa durante o inverno, chegando até a Península Ibérica. Os paporroibos de Escandinavia e Rusia migran cara a Gran Bretaña e o oeste de Europa para fuxir dos duros invernos. Estas aves migratorias poden ser recoñecidas polo ton máis agrisado da súa parte superior e por ter un papo laranxa máis opaco. O paporroibo prefire os bosques de abetos no norte de Europa, mentres que os de Irlanda e Gran Bretaña prefiren as zonas de parques e xardíns.[25]
Os intentos de introducir o paporroibo en Australia e Nova Zelandia a finais do século XIX non foron exitosos. As aves foron liberadas arredor de Melbourne, Auckland, Christchurch, Wellington e Dunedin por diversas sociedades de aclimatación, mais non conseguiron estabelecer ningunha poboación. Houbo intentos semellantes en América do Norte mais ningún deles conseguiu o seu obxectivo despois de liberacións en Long Island, Nova York en 1852, Oregón en 1889–1892, e a península de Saanich na Columbia Británica en 1908–1910.[26]
Comportamento e ecoloxía
_with_mealworm.jpeg)
O paporoibo é diúrno, malia que tamén existen rexistros de que é un cazador activo de insectos en noites de lúa ou preto de luces artificiais durante a noite.[18] O paporroibo estivo mellor considerado nunhas partes de Europa que noutras. Por exemplo, nas Illas Británicas sempre foi ben tratado, polo que ten relativamente pouco medo das persoas e séntese atraído polas actividades humanas que implican a escavación do solo, co obxectivo de buscar miñocas e outros alimentos que poidan aparecer. Por este motivo, o poporroibo alí é considerado un amigo do xardineiro e por razóns culturais e folclóricas nunca se lle debe facer dano. Por outra banda, na Europa continental os paporroibos foron cazados e matados como moitas outras especies de paxaros, polo que a súa conduta é máis cautelosa.[24] Os paporroibos tamén se achegan a grandes animais salvaxes, como o xabaril e outros animais que fozan no terreo, para buscar calquera comida que puidese asomar na superficie. En outono e inverno, substitúen a súa dieta habitual de invertebrados terrestres como arañas, vermes e insectos, por bagas e froitas.[25] Tamén poden comer mesturas de sementes que se poñen en comedeiros de aves.[24]
Os paporroibos machos teñen un comportamento territorial altamente agresivo. Atacan con ferocidade a outros machos e competidores que se adentran nos seus territorios e teñen sido vistos atacando outras aves pequenas sen aparente provocación. Tales ataques ás veces supoñen mortes, o que representa até o 10% das mortes de paporroibos adultos nalgunhas áreas.[27]
Por mor da alta mortalidade no primeiro ano de vida, os paporroibos teñen unha esperanza de vida de 1,1 anos; porén, unha vez pasado o seu primeiro ano pode chegar a vivir máis e tense rexistrado un paporroibo que alcanzou os 19 anos de idade.[28] Unha tempada de temperaturas moi baixas en inverno tamén pode resultar nunha mortalidade significativa.[29] Esta especie é parasitada pola pulga Dasypsyllus gallinulae.[30]
Reprodución
Os paporroibos poden escoller unha gran variedade de lugares para construír os seus niños. De feito, calquera cousa que poida ofrecer algún acubillo, como unha fenda ou un burato poden ser axeitados. Ademais das fendeduras habituais, ou bancos protexidos, tamén poden servirlles obxectos habituais como pezas de maquinaria, grellas, guiadores de bicicleta, vasoiras voltas cara a arriba, regadeiras, testos e até sombreiros. O niño componse de carriza, follas e herba fina, xunto con pelos e plumas para forralo. Na tempada de reprodución poñen niñadas de 5 a 6 ovos, comezando esta tempada en marzo en Gran Bretaña e Irlanda. Os ovos son de cor crema, marrón ou branca moteados ou manchados cunha cor marrón avermellada, a miúdo máis densamente no extremo máis grande.[31] Cando os exemplares xuvenís abandonan o niño teñen manchas marróns por todo o corpo. Despois de dous ou tres meses fóra do niño, ás aves médranlles algunhas plumas laranxas debaixo no papo e durante un período semellante, esta mancha de cor esténdese gradualmente para completar a aparencia adulta.
Vocalizacións
O paporroibo produce un 
chío (axuda · info) característico durante a época de cría. Tanto o macho coma a femia chían durante o inverno, cando teñen territorios separados, e a canción soa máis apesarada que a versión de verán.[24] O paporroibo femia móvese a pouca distancia do territorio de aniñadoiro de verán a unha área achegada que é máis axeitada para a alimentación de inverno. Durante a tempada de cría, os paporroibos machos comezan polo xeral o seu canto da mañá unha hora antes do amencer, e adoitan rematar o seu canto diario uns trinta minutos despois do solpor.[32] Tamén é posible o canto nocturno, especialmente en áreas urbanas que son iluminadas artificialmente durante a noite.[32] Baixo a luz artificial, o canto nocturno pode ser empregado polos paporroibos urbanos para compensar activamente o ruído antropoxénico durante o día.[33] Tamén realizan gran variedade de chíos e chamadas durante todo o ano, incluída unha nota específica que indica ansiedade ou unha leve alarma.
Magnetorrecepción
O compás magnético do paporroibo foi amplamente investigado e sábese que emprega visión baseada na magnetorrecepción, segundo a cal a capacidade do paporroibo para detectar o campo magnético da Terra para a navegación está influenciada pola luz que entra no ollo do paxaro. O mecanismo físico do sentido magnético do paporroibo non está completamente entendido, pero pode implicar o entrelazamento cuántico de spins de electróns.[34]
Remove ads
Representacións culturais
Aleluia, aleluia, —Popular[35] |
O paporroibo xoga un papel importante no folclore das Illas Británicas, así como no noroeste de Francia, mais non así noutras partes de Europa.[36] Considerouse que era un paxaro de nubes de treboada e sagrado para Thor, o deus do trono na mitoloxía nórdica.[37]
Nas Illas Británicas os paporroibos aparecen en contos tradicionais infantís, están asociados ó Nadal e ás tarxetas de Nadal[38] e ós carteiros,[39] aparecen en selos, serven de alcume para equipos deportivos[40][41] e mesmo gaña votacións como paxaro máis popular.[42][43]
Na cultura popular galega
Existen lendas que intentan explicar a orixe do distintivo peito do paporroibo. Unha delas conta que nun principio era un paxaro de cor parda todo el, pero que cando veu a Xesús que estaba a morrer na cruz, un paporroibo voou até el e cantoulle no oído para confortalo na súa dor, ou ben intentou sacarlle as espiñas da coroa. En calquera caso, o sangue das súas feridas manchou o peito do paporroibo e dende entón estes paxaros levan o sinal do sangue de Xesús con eles [37][44].
Outra lenda alternativa di que o seu peito chamoscou cando buscaba auga para as almas no purgatorio.[38].
E unha terceira conta un relato que lembra o caso de Prometeo, a quen Zeus castigou por roubar o lume do Olimpo e darllo ós humanos. Parece ser que o paporroibo quixo traer o lume para que os humanos puidesen quentarse e cociñar. Achegouse ó sol e pediulle permiso, ó que o sol accedeu non sen antes advertirlle de que se podía queimar. Aínda así, o paxaro colleu no peteiro o facho que lle dera o sol, co seu lume, e descendeu de volta á terra, pero a distancia era tanta que, cando chegou, o facho estaba xa case consumido, e por iso queimouse algunhas plumas do papo.[45] O resto das aves quixeron regalarlle unha das súas plumas, excepto a curuxa e por ese xesto de egoísmo, as outras aves prohibíronlle voar de día.
- Cantigueiro
O paporroibo aparece na obra de Xaquín Lorenzo Cantigueiro popular da Limia Baixa, publicado pola Editorial Galaxia en 1973.
- O pisco e maila carriza/ trataron unha beillada,/ cando o pisco daba voltas/ a carriza punteaba.[46]
Tamén aparece nunha cántiga de tipo popular e temática costumista no único libro escrito por Manuel Leiras Pulpeiro, Cantares gallegos (1911).
- Quen fora reichiño ruibo/ pra cantar na túa figueira,/ pra non saír do teu horto/ e aniñar na túa silveira![47]
Remove ads
Galería de imaxes
- Artigo principal: Galería de imaxes de paporroibos de Galicia.
Chandrexa, Parada de Sil, Ourense.
.jpg)
Notas
Véxase tamén
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads