Lizarra

Lizarra^[1] (en galego medieval: Estela^[2], en éuscaro: Lizarra, en castelán: Estella, oficialmente Estella-Lizarra), é unha cidade e municipio da zona media da Comunidade Foral de Navarra, en España. É a capital do meiriñado de Estella e da comarca de Tierra Estella ou Lizarrerria, situada a metade de camiño entre as cidades capitais de Pamplona e de Logroño, na Rioxa, nunha zona de unión entre a Montaña e a Ribera Alta de Navarra.

Lizarra

Lizarra (eu) Estella (es)
Localización
42°40′14″N 2°01′50″O
Estado	España
Comunidade foral	Navarra
Capital de	Meiriñado de Estella Estella Oriental (en)
Capital	Estella-Lizarra (en)
Contén a división administrativa	Estella-Lizarra (en)
Poboación
Poboación	14.317 (2025) (930,16 hab./km²)
Lingua oficial	lingua éuscara (zona lingüística) lingua castelá (zona lingüística)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de Montejurra Zona mixta de Navarra Rede de Xudarías de España
Superficie	15,392 km²
Altitude	421 m
Comparte fronteira con	Allín Aberin Villatuerta Deierri Aiegi
Santo padrón	André apóstolo
Organización política
• Alcaldesa	Rosa López Garnica (en) (1987–1991) María José Bozal (1999–2003) María José Fernández Aguerri (2003–2007) Begoña Ganuza Bernaola (2003–2007)
Identificador descritivo
Código postal	31200
Fuso horario	UTC+01:00, horario estándar UTC+02:00, horario de verán
Código INE	31097
Outro
Irmandado con	Saint-Jean-Pied-de-Port (1964–)
Sitio web	estella-lizarra.com

Etimoloxía

O seu nome oficial é Estella-Lizarra. Antigamente o poboado recibía o nome de Lizarra, ata a creación da cidade en 1076. Na colección diplomática de Irache son frecuentes en documentos do século XI as referencias a este poboado denominado, segundo os casos, Leizarrara, Lizarrara, Liçarrara, Lizarara, Liçarra e Lizarra. O topónimo, inequivocamente en lingua vasca, nalgunhas ocasións interpretouse como ilizar, "cidade antiga", e tamén como elizar, "igrexa antiga"; con todo parece ter maior solvencia a etimoloxía lizar, "freixo" en éuscaro, relacionada coa posible abundancia desta árbore na paraxe.

Outra das posibles orixes do nome, relacionado tamén coa propia fundación da cidade polo Rei de Navarra Sancho Ramírez, como punto de atención ao peregrino ao seu paso polo camiño de Santiago navarro, é o latín stella (estrela). Hai varias referencias á denominación L'izarra, traída por habitantes de orixe franca, e que poden dar orixe a este nome. De feito, a presenza dunha estrela de oito puntas nos monumentos da cidade remóntase ao seu estadio fundacional, punto que parece testemuñar esta etimoloxía. A estrela permaneceu ata a actualidade como símbolo distintivo da cidade

Xeografía

Situada a 421 metros de altitude, rodeada por montañas: Montejurra, Peñaguda, Cruz de los Castillos, Monte de Santa Bárbara e Belástegui e tan oculta entre elas para quen se achega que, segundo o devandito, "non se ve Estella ata chegar a ela". Este cerco de montañas que a rodea suaviza o seu clima, abrigándoa do vento.

Río Ega ao seu paso por Lizarra.

Cruzada polo río Ega, afluente do río Ebro, aséntase nun gran meandro do mesmo, que proporciona auga para as leiras e zonas axardinadas, entre as que destaca o chamado paseo de "Os Chairos".

Dispón de boas comunicacións por estrada con:

• Pamplona e Logroño pola A-12 (Autovía do Camiño)
• Zaragoza (incorporación á A-15 en Tafalla)
• Vitoria-Gasteiz (NA-132-A)
• Donostia (A-15 desde Pamplona)

Localidades limítrofes

Estella limita cos seguintes termos municipais: ao oeste con Aiegi e Allín; ao norte con Allín, a facería 21 de Navarra e o Val de Yerri; ao leste co Val de Yerri e Villatuerta; e ao sur con Aberin.

Demografía

1897	1900	1930	1940	1950	1960	1970	1975	1981	1991	1998	2000	2002	2004	2006
5.114	5.766	6.355	6.568	7.296	8.209	10.200	11.267	12.230	12.741	12.535	12.683	13.150	13.439	13.892

Monumentos

Pazo dos Reis de Navarra.

• Igrexa de San Pedro da Rúa.
• Igrexa de San Miguel.
• Igrexa do Santo Sepulcro.
• Basílica de Nosa Señora do Puy.
• Convento de Santa Clara.
• Igrexa parroquial de San Xoán.
• Castelo de Zalatambor.
• Pazo dos Reis de Navarra.
• Pazo de Xustiza.