Paraguay

Paraguay (karaiñe'ẽme: Asunción) Tavakuairetã Paraguái tavusu ha itáva iguasuvéva. Paraguay oĩ ysyry Paraguái rembe'y kuarahyresẽngotyogua, haimete ysyry Araguay ñomoirũháme. Ysyry Paraguay ha Paraguay Yjere ombojei ko táva Chákogui yvate gotyo ha Argentínagui ñemby gotyo. tetãvore Central omongorapa chupe.

Paraguay Nuestra Señora de la Asunción
Paraguay Táva Guasu
Tetã	Paraguái
Tetãvore	Sentral
Avaitakue	515.662 ava
Aperaꞌã	117 km²
ISO
Yvatekue	43 m
Koordinasiõ	25°16′00″S, 57°40′00″W

Paraguay táva itujaitéva Ñemby Amérikape ha táva oikohaguépe tapichave ysyry Plata syryhápe; kóvare oñembohero ''Tavakuéra Sy''. Paraguay guive osẽ España jehekakuéra omoheñói haguã ambue tavakuéra: Buenos Aires ñemoheñói mokõiha, Villarrica, Corrientes, Santa Fe, Córdoba, Santa Cruz de la Sierra, ere eréva. Ary 2022 Paraguái ava retakue jepapa he'iháicha, Paraguaýpe oiko 462 241 ava ha Paraguay Guasúpe oikomo'ã 2,3 sua ava, upépe oñembyaty 70 % i-PIB tetãygua. Paraguay tetã pehẽngue mbohapyha ijavavéva, upéi ou tetãvore Central ha Alto Paraná.

Ko táva niko táva sãso ha noiméi ambue tetãvore ryepýpe. Yvy omongorapávape, Paraguay Guasu, oĩ táva San Lorenzo, Fernando de la Mora, Lambare, Lúke, Mariano Roque Alonso, Ñemby, San Antonio, Limpio, Capiatá ha Villa Elisa, tetãvore Sentrálpe. Paraguay táva iporãite ñemopu'ã ha tembiapoporã inversión-me guarã, kóva niko táva yvyrendápe iviru jekakuaa tuichavéva.

Paraguaýpe oĩ mbohapy tekuái pu'aka (tendotaygua, apoukapygua ha tekojojaygua), tavakuairetã arandupy ha jokuái mbyte. Paraguay gueteri niko mbyte arandupy ha tetã rekuái rehegua. Tavusu guive, apoukapyrã ha jehupytyrã iguasuvéva oñemoheñói, oñomono'õmba avei upépe virukuaa, arandupykuaa, jokuaikuaa, avano'õkuaa ha industria rembiapokuéra. Tape ituichavéva mayma oñepyrũ upépe.

Oime tenda porãitépe Ñemby Ñemuháme guarã, Cono Sur yvate gotyo. Upe guive ikatu reguahẽ sapy'aitépe Buenos Aires, Montevideo, Córdoba, Rosario, Curitiba, São Paulo, Porto Alegre, Santa Cruz de la Sierra, ere eréva. Oime paraguasu Pacífico 1300 km ñemby gotyo ha paraguasu Atlántico 1000 km kuarahyreike gotyo.

Tembiasakue

Tembiasakue ymaguare

Karai españapegua Juan de Ayolas ohasáne táva rendarãre yvate gotyo ysyry Paraguái rupi ohóvo, Peru Hiꞌarigua (Alto Perú, ko'ágã Volívia) itakua jeikeha ohekávo. Upéi, Pedro de Mendoza omondouka Juan de Salazar y Espinosa ha Gonzalo de Mendoza oheka haguã Ayolas, ha ndojuhúi chupe. Ysyry rupi ñemby gotyo ojevývo, de Salazar opytami yjere rembe'y asuguápe ohupytyka haguã ijygarusu. Ava oĩva upépe noñorairõséigui omopu'ã fuerte jasypoapy 1537 jave. Ombohéra chupe "Nuestra Señora Santa María de la Asunción".

1542 jave, ypykuérava ombyaipa Buenos Aires ha españaguáva ojehekýi Paraguaýpe. Upéicha, Paraguay oiko chugui tetãmini tuicha mbytete oguerekóva ipype Vrasil, Paraguái ha Arhentína pehẽngue.

1731 jave, José de Antequera y Castro omoakã ñepu'ã, upéicha oñepyrũ ñepu'ã peteĩha España rekuái rehe. Upe ñepu'ã ndoiko porãi ramo jepe, ohechauka sãso rembipota okakuaámava Paraguái criollo, mestizo ha ypykuérava py'ápe. Upéva omopyenda Paraguái ñemosãso oikoteéva 1811 jave. Umi ñembyaty ñemi prócer-kuéra omboguejy haguã Paraguái rendota rehe (Bernardo de Velasco) oiko Juana María de Lara rógape, Paraguay mbytépe. 14 ha 15 jasypo 1811 pyhareve jave, prócer-kuéra ñepu'ã oiko porã ha Velasco oguejy. Lara rogakue, oñemboheróva Sãso Róga, ko'ágã muséo ha jogapo tuja.

Sãso rire rembiasakue

Paraguái isãso rire, hetaiterei Paraguay oñemoambue. José Gaspar Rodríguez de Francia rekuái vove (1813-1840), ojapo táva pukukue tape pyahu ha ombohéra chupe. Upéicharamo jepe, Carlos Antonio López (tendota 1844-1862) rekuái jave Paraguay hetaiterei okakuaa ñemyesakã viru rehegua pyahu omoĩvo. Haimete 400 mbo'ehao pyahu, kuarepoti ñemboaporekopýva ha mba'yjua peteĩha Ñemby Amérikape ojapo ha'e hekuáipe. López omano rire 1862 jave, ita'ýra Francisco Solano López oiko chugui tendota ha omoakã hetã Ñorairõ Guasu jave (1864-1870). 1 jasyteĩ 1869 jave, Paraguay ho'a João de Souza da Fonseca Costa pópe Brasil-pe guarã. Ñorairõ opáma rire, Brasil ñorairõhára opyta Paraguaýpe 1976 peve.

Heta tembiasakue haihára he'i ko ñorairõ ko táva ha ko tetã kakuaa tuichaite omombytaha omanógui haimete 66 % ijava.

Ñorairõ Guasu rire, Paraguay mbeguekatumi oñepyrũ okakuaajevy. Saary 19-ha ha saary 20-ha ñepyrũ jave, heta ava Európa ha Imperio Otomano-megua ou ko távape. Upévare Paraguay rova hetaite oñemoambue oñemopu'ãvo ogyve pyahu.

Paraguay tranvía oñepyrũ omba'apo 1871 jave, ñepyrũrã kavajúpe ha timbóme, tendyrýpe oñemoĩ 1913 jave. Tranvía paha opa omba'apo 1995-jave ha opa tee 1997 jave.

Saary 20-ha ha agãgua

1932 guive 1935 peve oiko Cháko Ñorairõ ha Paraguay oiko chugui py'aguapy renda ha ohohápe hasýva. Estadio Defensores del Chaco, tavapy Sajonia-me, oñembohéra upéicha upepete ohógui oñorairõva Chákope. 1980 paha jave, Paraguay táva añoite 100 000 ava ndive. Okarayguáva niko hetave távape oikovévagui Paraguáipe. 1980 paha jave, ñesẽ guasu okáragui oñepyrũ, kóva ombotuichave tetãvore Central ava retakue (Paraguay Guasu pehẽngue). Upévare, Paraguay ava retakue ñembotuicha opyta upe guive.

Jasyapy 1991 jave, mokõi ary Alfredo Stroessner ñemboguejy rire —opytáva 35 ary— Arhentína, Vrasil, Uruguái ha Paraguái rendotakuéra omboheraguapy Paraguay Jukupytyha. Ko jukupytyha omomba'e Mercosur (Ñemby Ñemuha).

1993 guive, Paraguay táva sãso, oñesambyhy hi'añoite tavusu ramo ha noiméi ambue tetãvore ryepýpe. 1993 mboyve, Paraguay omoakã tetãvore Sentral —noiméi ramo jepe ipype 1973 guive—. Upéi, Aregua oiko chugui Sentral tavusu.

Jasypo 2000 jave, tanque-kuéra ombokapu Apoukapy Róga (Congreso) ñemopu'ãme ndoiko porãiva, upeiete tendota omoĩ estado de excepción opa tetãme. Jasypoapy 2004, Paraguaýpe oiko hi'ára ijetu'uvéva ha hapicha omanovehápe: Ycuá Bolaños jekái. 1 jasypoapy 2004 omano upe ñemuháme haimete 400 ava ha 3000 hasy hapýgui.

Paraguaýpe ohasa heta mba'e iguasúva Paraguái rembiasakuépe guarã: Paraguái jasyapy 1999 jave, omanohápe 8 ava ha omboguejýva Raúl Cubas; Fernando Lugo ñemboguejy 2012 jave, omosẽva Paraguái Ñemby Ñemuhágui, térã jokuái sarambi 2017 jave, Apoukapy Róga hapyhápe.

Yvy ape

Paraguay oĩ Argentina-Paraguái rembe'ýpe. Oĩ paralelo ñemby 25° 15' ha 25° 20' mbytépe ha meridiano kuarahyreike 57° 40' ha 57° 30' mbytépe. Ko táva oĩ ysyry Paraguay rembe'y asu gotyo, haimete ysyry Araguay ndive oñomoirũháme. Ysyry Paraguay ha Paraguay Yjere omboyke ko táva Chákogui  yvate gotyo ha Argentina-gui ñemby gotyo. Tetãvore Central (Mariano Roque Alonso, Lúke, Fernando de la Mora, Lambaré ha Villa Elisa) omongorapa ko táva kuarahyresẽ gotyo.

Ysyry Paraguay y apekue imba'eguasuvéva chupe guarã ñemuha omýigui hese. Banco San Miguel, yvyapy po'imi oñomoirũháme Kuarahyresẽ Cháko ha Parana Ka'aguy, omboja'o Paraguay Yjere ysyry Paraguaýgui.

Táva yvy ape ikarẽmba: pokõi yvyty ikatu rehecha távape ysyry guive reguahẽvo. Táva mbyte oĩ yvyty ári ha ojejapo táva colonial-icha, tupão La Encarnación opu'ã yvytykue apýpe. Paraguay renda yvateve yvyty Lambare (156 metro). Pokõi yvyty réra:

1. Loma Cabara, Paraguay reñói renda.

2. Loma San Jerónimo, tupãomi chupe guarãoĩhaguépe.

3. Loma Clavel, Marina oĩháme.

4. Loma Cachinga, Hospital de Clínicas oĩháme.

5. Loma del Mangrullo, Carlos Antonio López okavusu oĩháme.

6. Loma de la Encarnación, tupão La Encarnación oĩháme.

7. Loma de las Piedras de Santa Catalina, Escalinata Antequera oĩháme.

Yvy ape tekovekuaagua

Paraguaýpe oĩ mokõi yvyrenda tekovekuaagua: tyepypegua ha yjerepegua. Yvyra opárupi rejuhúva oĩ tajy (Androanthus heptaphyllus), yvyra pytã (Peltophorum dubium), guatambu térã yvyra ñeti (Balfourodendron riedelianum) ha ygary (Cedrela fissilis).

Mymba oikova'ekue táva rendakuépe oĩ jaguarete (Panthera onca), mborevi (Tapirus terrestris), taguato ruvicha (Harpia harpyja) ha karaja (Cebus apella). Ecosistema-kue rembyrére oñeñangareko Jardín Botánico-pe ha yvyty Lambare rembe'ýre. Oĩ katu gueteri mymba oikovéva opárupi távape: tukã (Ramphastos toco), hoko (Egretta thula), teju (Tupinambis teguixin), mykurẽ (Didelphis albiventris), aka'ẽ para (Cyanocorax chrysops) ha masakaragua'i (Troglodytes aedon). Guyra michĩ avei oĩ guyratiri (Paroaria coronata), mbairari (Zenaida meloda), chesyasy (Zonotrichia capensis), tuju (Sicalis flaveola) ha sái hovy (Thraupis sayaca), ha'ekuéra oikovejoa pykasu (Columba livia) ndive, guyra omomýiva ambue guyrápe hógagui.

Yjere yvy tuichakue haimete 375 hectárea ha oĩ 2 km kuarahyreike gotyo táva mbytégui.

Ararova

Tekoha

Táva Paraguay oguereko ko’ág̃a 69 tekoha, umíva apytépe oĩ heta héra Guaraníva:

• La Encarnación,
• Catedral,
• General Díaz,
• Pettirossi,
• San Roque,
• Ricardo Brugada (Chacarita),
• San Felipe,
• Las Mercedes,
• Ciudad Nueva,
• Seminario,
• Vista Alegre,
• Panambi Retã,
• Panambi Vera,
• San Pablo,
• Terminal,
• Hipódromo,
• Nazareth,
• Villa Aurelia,
• Los Laureles,
• Mariscal Estigarribia,
• San Cristóbal,
• Herrera,
• Santa María,
• Itay,
• San Jorge,
• Ykua Satĩ, Manorã,
• Villa Morra,
• Recoleta,
• Tembetary,
• Mburikao,
• General Caballero,
• Pinozá,
• Barrio Jara,
• Las Lomas (Carmelitas),
• Madame Lynch,
• Salvador del Mundo,
• Ñu Guasu,
• Mbokajaty,
• Mburukuja,
• Trinidad,
• Virgen de Fátima,
• San Rafael,
• Ita Enramada,
• Santa Ana,
• Bañado Santa Ana,
• Roberto L. Petit,
• Republicano,
• Pirizal, San Vicente,
• Bañado Takumbu,
• Barrio Obrero,
• Takumbu,
• Sajonia,
• Ita Pytã Punta,
• San Antonia,
• Dr. Francia,
• Banco San Miguel,
• Tablada Nueva,
• Virgen del Huerto,
• Virgen de la Asunción,
• Bella Vista,
• Santo Domingo,
• Cañada del Yvaray,
• Botánico,
• Zeballos-kue,
• Loma Pytã,
• San Blás,
• ha Santa Rosa.

Ta'anga

• 
  (Karaiñe'ẽme: Panteón Nacional de los Héroes)
• 
  Casa de la Independencia, Paraguái
• 
  Plaza Uruguaya, Paraguay
• 
  (Karaiñe'ẽme: Catedral Metropolitana de Nuestra Señora de la Asunción)
• 
  Paraguay
• 
  Paraguay, 2019 ary
• 
  Paraguay
• 
  Paraguay
• 
  Paraguay
• 
  Ygarata arhentinagua, Paraguay
• 
  Paraguay
• 
  Paraguay

Joajuha okapeguándi

• Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Paraguay rehegua Commons.
• Paraguay Tavao Ñanduti Renda.
• Sitio Web de Asunción Capital Americana de la Cultura 2009
• Dirección General de Estadísticas, Encuestas y Censos
• Paraguay Marandu
• Terminal de Ómnibus de Asunción Renda
• Paraguay Mbyja'erana ra'anga yvategui

Paraguái
Tavusu: Paraguay
Tembiasakue: Guarani • Ñorairõ Triple Alianza • Cháko Ñorairõ
Táva Paraguáipe • Tekotevẽ Tenonde Paraguái retã mba'e • Tendota Paraguaigua • Guarani (viru) • Tetã Paraguái Momorãhéi • Poyvi Paraguái Tetãvore Paraguái Alto Paraguái | Alto Parana | Amambái | Paraguay | Boquerón | Ka'aguasu | Ka'asapa | Kanindeju | Central | Concepción | Cordillera | Guaira | Itapúa | Misiones | Ñe'ẽmbuku | Paraguari | Presidente Hayes | San Pedro