From Wikipedia, the free encyclopedia
Գվատեմալայի տնտեսությունը համարվում է զարգացող տնտեսություն, որը մեծապես կախված է գյուղատնտեսությունից, մասնավորապես ավանդական մշակաբույսերից, ինչպիսիք են սուրճը, շաքարավազը և բանանը[1]։ Գվատեմալայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն մոտավորապես Բրազիլիայի մեկ երրորդին է հավասար[2]։ Գվատեմալայի տնտեսությունն ամենամեծն է Կենտրոնական Ամերիկայում։ 2015-2018 թվականներին այն միջինում աճել է 3,3 տոկոսով[3]։ Այնուամենայնիվ Գվատեմալան մնում է Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանի ամենաաղքատ երկրներից մեկը՝ ունենալով խիստ անհավասար եկամուտ և քրոնիկ թերսնված երեխաներ։ Երկիրը շրջապատված է քաղաքական անապահովությամբ, չունի հմուտ աշխատողներ և ենթակառուցվածքներ։ Դա կախված է ՀՆԱ-ի մոտ մեկ տասներորդ մասի տրանսֆերտներից[4]։
Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Ամերիկայի տնտեսություն • Լատինական Ամերիկայի տնտեսություն | |
---|---|---|
Երկիր | Գվատեմալա | |
Վայր | Գվատեմալա | |
Անվանական ՀՆԱ | 75 620 095 537,5005 ԱՄՆ դոլար | |
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 4470 ԱՄՆ դոլար, 5025 ԱՄՆ դոլար | |
ՀՆԱ (ԳՀ) | 138 141 869 322 միջազգային դոլար | |
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 8167,549 միջազգային դոլար | |
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 3±0,1 տոկոս | |
Ընդհանուր պահուստներ | 11 765 104 230 ԱՄՆ դոլար | |
Գնաճի մակարդակ | 4,2±0,1 տոկոս |
1996 թվականի խաղաղության համաձայնագրերը վերջ են դրել Գվատեմալայի 36 տարի տևած քաղաքացիական պատերազմին և վերացրեցին օտարերկրյա ներդրումների հիմնական խոչընդոտը։ Այդ ժամանակից ի վեր Գվատեմալան իրականացրել է կարևոր բարեփոխումներ և մակրոտնտեսական կայունացում է ապահովել[5]։ 2006 թվականի հուլիսի 1-ին Միացյալ Նահանգների և Գվատեմալայի միջև ուժի մեջ է մտել Կենտրոնական Ամերիկայի ազատ առևտրի համաձայնագիրը (CAFTA): Դրանից հետո այն խթանել է արտահանման ոլորտում ներդրումների ավելացմանը[6]։ Եկամտի բաշխումը շարունակում է մնալ խիստ անհավասար՝ բնակչության 12%-ն ապրում է աղքատության միջազգային գծից ցածր պայմաններում[7]։ Գվատեմալայից արտագաղթած քաղաքացիների մեծ մասը հաստատվել է Միացյալ Նահանգներում այն դարձրել է Կենտրոնական Ամերիկայի դրամական փոխանցումների ամենամեծ ստացողը։ Այս դրամական փոխանցումները օտարերկրյա եկամտի հիմնական աղբյուրն են, ինչը համարժեք է արտահանման գրեթե երկու երրորդին։
Գվատեմալայի համախառն ներքին արդյունքը 1990 թվականին գնահատվել է 19,1 միլիարդ դոլար, իսկ իրական աճը դանդաղել է մինչև մոտավորապես 3,3 տոկոս։ Տասը տարի անց՝ 2000 թվականին, այն 1-ից հասել է 4%-ի, իսկ մինչև 2010 թվականին այն հետ է ընկել մինչև 3%, ըստ Համաշխարհային բանկի։ 1996 թվականի դեկտեմբերին կնքված վերջնական խաղաղության համաձայնագիրը Գվատեմալային լավ դիրք է թողել արագ տնտեսական աճի համար[8]։
Գվատեմալայի տնտեսության մեջ գերակշռում է մասնավոր հատվածը, որն ապահովում է ՀՆԱ-ի մոտ 85%-ը։ Դրա արտադրության մեծ մասը թեթև արդյունաբերությունը և սննդի վերամշակումն է, որն ուղղված է ներքին, ԱՄՆ-ի և Կենտրոնական Ամերիկայի շուկաներին։ 1990 թվականին կանանց աշխատուժի մասնակցության մակարդակը կազմել է 42%, այնուհետև 2000 թվականին աճելով 1%-ով մինչև 43%, իսկ 2010 թվականին հասել է 51%։ Տղամարդկանց համար աշխատուժի մասնակցության մակարդակը 1990 թվականին կազմել է մոտ 89%, 2000 թվականին նվազել է մինչև 88%, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 90%։ Տղամարդկանց համար ինքնազբաղվածությունը կազմում է մոտ 50%, մինչդեռ կանանց համար ցուցանիշը մոտ 32% է։
Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում զբոսաշրջության և տեքստիլի, հագուստի և ոչ ավանդական գյուղատնտեսական ապրանքների՝ ինչպիսիք են ձմեռային բանջարեղենը, մրգերը և կտրված ծաղիկները արտահանումն աճել է, մինչդեռ ավելի ավանդական արտահանումները, ինչպիսիք են շաքարավազը, բանանը և սուրճը, շարունակում են մեծ բաժին ունենալ։ արտահանման շուկայում։ Վերջին քսան տարիների ընթացքում ապրանքների և ծառայությունների արտահանման տոկոսը տատանվել է։ 1990 թվականին այն կազմել է 21%, իսկ 2000 թվականին՝ 20%։ Այն կրկին աճել է 2010 թվականին՝ հասնելով 26%-ի։ Մյուս կողմից նրա ապրանքների և ծառայությունների ներմուծման մակարդակը շարունակաբար աճել է։ 1990 թվականին նրա ապրանքների և ծառայությունների ներմուծումը կազմել է մոտ 25%։ 2000 թվականին այն աճել է 4%-ով՝ հասնելով 29%-ի, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 36%-ի։ Միգրացիան Գվատեմալայի մեկ այլ կարևոր ճանապարհ է։ Ըստ Սեսիլիա Մենջիվարի՝ տրանսֆերտները «տնտեսության համար կենտրոնական նշանակություն ունեն»։ 2004 թվականին տղամարդկանց ԱՄՆ արտագաղթից հետո Գվատեմալայի տրանսֆերտները կազմել են մոտավորապես 97%։
Միացյալ Նահանգները երկրի խոշորագույն առևտրային գործընկերն է, որն ապահովում է Գվատեմալայի ներմուծման 36%-ը և ստանում արտահանման 40%-ը[9]։ Պետական ոլորտը փոքր է և կրճատվում է, իր բիզնես գործունեությունը սահմանափակվում է միայն կոմունալ ծառայություններով, որոնցից մի քանիսը սեփականաշնորհվել են՝ նավահանգիստներն ու օդանավակայանները և զարգացմանը միտված մի քանի ֆինանսական հաստատություններ։ Գվատեմալան 2000 թվականի հոկտեմբերին ստացել է արտահանման առևտրային արտոնություններ ստանալու վկայագիր՝ համաձայն Միացյալ Նահանգների Կարիբյան ավազանի առևտրի և գործընկերության ակտի (CBTPA)՝ 2000 թվականի հոկտեմբերին և օգտվում է ԱՄՆ-ի արտոնությունների ընդհանրացված համակարգից (GSP): Աշխատողների իրավունքների պաշտպանության լուրջ խնդիրների հետ կապված մտահոգությունների պատճառով՝ այնուամենայնիվ, Գվատեմալայի օգուտները և՛ CBTPA-ի, և՛ GSP-ի ներքո ներկայումս վերանայման փուլում են։
Երկիրը հիմնականում աղքատ է, բնակչության 49 տոկոսը ապրում է գյուղական վայրերում։ Գվատեմալան բնութագրվում է հարստության, ակտիվների և հնարավորությունների ընդգծված անհավասար բաշխմամբ՝ 2000-2014 թվականներին գյուղական աղքատությունն աճել է 74,5-ից մինչև 76,1 տոկոս, մինչդեռ ծայրահեղ գյուղական աղքատությունը աճել է 23,8-ից մինչև 35,3 տոկոս։ Առավել խոցելի են երիտասարդներն ու բնիկ համայնքները։ Բնիկ մարդկանց շրջանում, որոնք կազմում են ընդհանուր բնակչության գրեթե 40 տոկոսը, աղքատության մակարդակը մոտավորապես 80 տոկոս է[10]։
Անհավասարության ճշգրտված HDI (IHDI) ինդեքսը Գվատեմալայում 0,481 է (տվյալներ 2019-ից), ցածր է Լատինական Ամերիկայի միջինից (0,596) և հեռու է մարդկային շատ բարձր զարգացում ունեցող երկրների ցուցանիշներից (0,800)[11]։
1990 թվականից մինչև 2018 թվականը Գվատեմալան աճում էր ՀՆԱ-ի տարեկան աճով, որը տատանվում էր շուրջ 3,5%-ով[12]։
Արտադրությունը (20%), առևտուրը (18%), մասնավոր ծառայությունները (14%) և գյուղատնտեսությունը (12%) Գվատեմալայի ամենամեծ գնահատված տնտեսական ոլորտներն են։ Երկրի տնտեսական կառուցվածքը գյուղատնտեսության ոլորտում նվազման միտում է ցույց տվել[13]։
Գվատեմալան Կենտրոնական Ամերիկայի երրորդ ամենամեծ երկիրն է։ Այն ունի հարուստների և աղքատների միջև ամենաբարձր տարբերություններից մեկը, ինչպես նաև աշխարհում աղքատության ամենաբարձր մակարդակներից մեկը՝ 2006 թվականին բնակչության 54%-ը ապրում էր աղքատության շեմից ցածր մակարդակում, 2011 թվականին ցուցանիշը կրկին կազմել է 54%[14]։ Համաձայն ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի (ՄԱԶԾ), աղքատության բազմաչափ ինդեքսը (MPI), որը ուսումնասիրում է կրթության, առողջության և կենսամակարդակի առումով միևնույն տնային տնտեսության բազմաթիվ զրկանքները ցույց է տվել, որ 2011 թվականին բնակչության 25.9%-ը ունեցել է բազմակի զրկանքներ և ևս 9.8%-ը խոցելի են եղել նման զրկանքների նկատմամբ[15]։ Մարդկային զարգացման զեկույցում նշվում է նաև, որ բազմաչափ աղքատության միջին տոկոսը 2011 թվականին կազմել է 49,1%[16]։
Գվատեմալայում 2010 թվականին իգական սեռի բնակչության 31%-ը անգրագետ է եղել[17]։ Գվատեմալայի գյուղական վայրերում 70,5%-ն աղքատ է, կանանց աղքատությունն ավելի հավանական է գյուղական բնակավայրերում[18]։ Գամաժը պնդում է, որ աղքատ տնային տնտեսությունների կանայք ավելի շատ են զբաղվում տնային գործերով և ավելի շատ են տանում տնային տնտեսությունների պահպանմանը, սոցիալական վերարտադրությանը և մշակման աշխատանքներին, քան տղամարդիկ[19]։ Բեներիան նշում է, որ կանայք ծանր աշխատանք են կատարում, բայց չեն վարձատրվում և պնդում է, որ կա հնարավորության հետ կապված ծախսեր, քանի որ փոխարենը կանայք կարող են վարձատրվել այլ աշխատանքի համար[20]։ Անվճար տնային աշխատանքը կապված է տնային տնտեսության մարդկանց թվի, գտնվելու վայրի և վճարովի աշխատանքի առկայության հետ[18]։ Սա նշանակում է, որ Գվատեմալայի գյուղական կանայք աղքատության ավելի մեծ զոհեր են, քան քաղաքային կանայք և աղքատության մեծ մասը հանդիպում է Գվատեմալայի գյուղական մասերում, ուստի Գամաժը պարզել է, որ շատ գյուղացի կանայք կատարում են չվարձատրվող աշխատանք[19]։
2018 թվականին Գվատեմալայում կանանց աշխատուժի մասնակցության մակարդակը կազմել է 41%[21]։ Կանայք ունեն աշխատավարձի փոքր թերություն՝ շատ մասնագիտություններում վաստակելով տղամարդկանց աշխատավարձի 97%-ը[17]։ Գենդերային անհավասարությունը նվազում է, եթե կանայք ունեն երկրորդ և/կամ երրորդ կրթական աստիճան և այդ դեպքում նրանց ավելի հավասար են վերաբերվում իրենց արական սեռի ներկայացուցիչների հետ։ Ինչպես շատ երկրներում տղամարդիկ և կանայք ամենաշատն են վաստակում, եթե ունեն համալսարանական կրթություն[17]։ Կայուն եկամուտ ունեցող կանանց տոկոսն ավելանում է միջնակարգ կրթությունն ավարտած կանանց մոտ, բայց համալսարանից հետո կրկին նվազում է[20]։ Սա նշանակում է, որ կանայք վաստակում են մոտավորապես նույնը, ինչ տղամարդիկ, եթե երկուսն էլ միջնակարգ կրթություն ունեն, իսկ համալսարանից հետո տղամարդիկ ավելի շատ են վաստակում։ Իրավիճակը փոխվում է մասնագիտական մակարդակում, որտեղ կանայք ավելի շատ են վաստակում, քան տղամարդիկ[17]։ Տղամարդիկ ավելի շատ ժամեր են աշխատում բոլոր մասնագիտություններում, բացառությամբ տնային տնտեսության, քանի որ շատ կանայք ունեն կես դրույքով աշխատանք[17]։
ԱՄՆ աշխատանքի նախարարության տվյալներով Գվատեմալայում երեխաները զբաղվում են աշխատանքով, հիմնականում՝ գյուղատնտեսությամբ։ Աշխատում է 7-ից 14 տարեկան երեխաների 13,4%-ը, որից 68%-ը գյուղատնտեսության ոլորտում է, 13%-ը՝ արդյունաբերության, 18%-ը՝ ծառայությունների ոլորտում[22]։ 2013 թվականի DOL զեկույցում ասվում էր, որ «Գվատեմալայում [...] բացակայում են կառավարական ծրագրերը, որոնք ուղղված են այն ոլորտներին, որտեղ երեխաները, ինչպես հայտնի է, ներգրավված են շահագործող աշխատանքում, ինչպիսիք են տնային սպասարկումը, հանքարդյունաբերությունը, քարհանքը և շինարարությունը»։ 2014թ թվականի դեկտեմբերին դեպարտամենտի Երեխաների աշխատանքի կամ հարկադիր աշխատանքի արդյունքում արտադրված ապրանքների ցանկը ներառել է հիմնականում նման աշխատանքային պայմաններում արտադրված գյուղատնտեսական ապրանքներ՝ բրոկոլի, սուրճ, եգիպտացորեն և շաքարեղեգ։ Ըստ զեկույցի՝ Գվատեմալայի հրավառության և մանրախիճի արտադրության մեջ նույնպես աշխատում են երեխաներ։
Գվատեմալայի տնտեսության ամենակարևոր գործոններից են Կորեային պատկանող Մակիլայի գործարանների զգալի թիվը Գվատեմալայի բարձրլեռնային գոտում։ Կորեացի ձեռնարկատերերը որդեգրել են գնորդների վրա հիմնված ապրանքային շղթայի գործընթաց, որը կախված է մեծ աշխատուժի առկայությունից, կապիտալի ցածր ներդրումներից և ցածր հմտություններից։ Կորեան ներկայանում է Գվատեմալայի արդյունաբերությանը և Գվատեմալայի աշխատողներին՝ ենթակապալառուների միջոցով, որոնք պատասխանատու են ԱՄՆ-ում գտնվող բազմաթիվ գնորդներին պատրաստի պատվերներ առաքելու գործում։ Գնորդների թվում են Macy's-ը և JCPenney-ն և այնպիսի ապրանքանիշեր, ինչպիսիք են Liz Claiborne-ը, OshKosh-ը և Tracy Evans-ը։
Առաջին արդյունաբերությունը սկսվել է 1980-ականներին։ Սկզբում աշխատողներին շատ է հետաքրքրել գործարաններում նոր աշխատատեղերը, քանի որ նրանք հնարավորություն էին տալիս անցնելու դեպի այն, ինչ համարվում էր նոր և ժամանակակից աշխարհ՝ հեռու գյուղատնտեսական աշխատանքից։ Սակայն գործարաններում աշխատողները խնդիրներ են ունեցել մեջքի ցավի հետ, քանի որ նրանք երկար ժամեր նստել են կարի մեքենաների դիմացի անթիկ նստարաններին։ Աշխատողները սովորաբար գործարան են մտելառավոտյան ժամը 7:00-ին, իսկ կեսօրին 1 ժամ ընդմիջում կատարել ճաշի համար։ Սպասվում էր, որ նրանք կաշխատեն մինչև ժամը 19:00 կամ 20:00։ Մակուլայի գործարաններում աշխատողների մոտ 70%-ը կանայք են եղել։ Տարիներ անց հսկայական շրջանառություն է եղել և աշխատողները սկսել են լքել Մակիլայի գործարանները՝ սթրեսի, վատ վերաբերմունքի, վատ վարձատրության և այլ պատճառներով[23]։
2024 թվականի դրությամբ օրենսդրական դաշտ է մերառվել «Արտահանման գործունեության խթանման և զարգացման մասին» օրենքը և «Maquilas»-ը, որն ուղղված է հիմնականում հագուստի և տեքստիլի ոլորտին և ծառայություններ արտահանողներին, ինչպիսիք են զանգերի կենտրոնները և բիզնես գործընթացների աութսորսինգ (BPO) ընկերությունները։ Կառավարությունը այս երկու ոլորտների ներդրողներին 10 տարով արտոնություն է տվել եկամտահարկից։ Բացի այդ կան ներմուծվող մեքենաների և սարքավորումների մաքսատուրքերից և ավելացված արժեքի հարկից (ԱԱՀ) և մեկ տարով նույն մաքսատուրքերի և հարկերի կասեցում արտադրության միջոցների, նմուշների և փաթեթավորման նյութերի ներմուծման վրա[24]։
Ներկայիս տնտեսական առաջնահերթությունները ներառում են.
Ներմուծման մաքսատուրքերը իջեցվել են Գվատեմալայի Կենտրոնական Ամերիկայի հարևանների հետ համատեղ, այնպես որ դրանց մեծ մասը իջնում է 0%-ից 15%-ի սահմաններում, իսկ հետագայում այլ կրճատումներ են նախատեսվում։ Արձագանքելով Գվատեմալայի փոփոխված քաղաքական և տնտեսական քաղաքականության միջավայրին՝ միջազգային հանրությունը մոբիլիզացրել է զգալի ռեսուրսներ՝ աջակցելու երկրի տնտեսական և սոցիալական զարգացման նպատակներին։ Միացյալ Նահանգները, այլ դոնոր երկրների հետ միասին՝ Ֆրանսիան, Իտալիան, Իսպանիան, Գերմանիան, Ճապոնիան և միջազգային ֆինանսական հաստատությունները, ավելացրել են զարգացման ծրագրերի ֆինանսավորումը։ Դոնորների արձագանքը Խաղաղության համաձայնագրի իրականացման համար միջազգային ֆինանսական աջակցության միջոցների անհրաժեշտությանը՝ պայմանավորված է Գվատեմալայի կառավարության բարեփոխումներով և գործընկերային ֆինանսավորմամբ։
Տնտեսական աճին խոչընդոտող խնդիրներից են հանցավորության բարձր մակարդակը, անգրագիտությունը և ցածր կրթական մակարդակը և կապիտալի անբավարար և թերզարգացած շուկան։ Դրանք ներառում են նաև ենթակառուցվածքների բացակայությունը, մասնավորապես, տրանսպորտի, հեռահաղորդակցության և էլեկտրաէներգիայի ոլորտներում, թեև պետական հեռախոսակապի ընկերությունը և էլեկտրաէներգիայի բաշխումը սեփականաշնորհվել են 1998 թվականին։ Եկամտի և հարստության բաշխումը մնում է խիստ շեղված։ Բնակչության ամենահարուստ 10%-ը ստանում է ամբողջ եկամտի գրեթե կեսը, իսկ ամենաբարձր 20%-ը ստանում է ողջ եկամտի երկու երրորդը։ Բնակչության մոտավորապես 29%-ն ապրում է աղքատության մեջ, իսկ այդ թվի 6%-ը՝ ծայրահեղ աղքատության մեջ։ Գվատեմալայի սոցիալական ցուցանիշները, ինչպիսիք են մանկական մահացությունը և անգրագիտությունը, հաջորդաբար բարելավվում են, բայց մնում են ցածր աճի մեջ և դեռևս վատագույններից են կիսագնդում[25]:2000 թվականին տարրական դպրոցն ավարտած անձանց մոտավորապես 52%-ը եղել է աղջիկ։ Այդ տոկոսը 2010 թվականին աճել է մինչև մոտ 81%։ Տղաների տարրական դպրոցում ավարտելու մակարդակը 2000 թվականին կազմել է 63%, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 87%։
2005 թվականին Գվատեմալան վավերացրել է իր ստորագրությունը ԱՄՆ-ի և Կենտրոնական Ամերիկայի մի շարք այլ երկրների միջև Դոմինիկյան Հանրապետություն-Կենտրոնական Ամերիկա ազատ առևտրի համաձայնագրում (DR-CAFTA)[26]:
Էլեկտրաէներգիայի ոլորտը մասնավորեցվում է, ինչի արդյունքում շատ թանկ գներ են։ Գյուղական վայրերում, թեև մեկ տնային տնտեսության համար էլեկտրաէներգիայի սպառումը շատ ցածր է, գնահատականները կարող են ներկայացնել ֆերմերների աշխատավարձերի ավելի քան 20%-ը՝ համաձայն Comité de developpement paysan-ի (Codeca): Սեփականաշնորհումից հետո մեկ կիլովատ ժամի գինը բարձրացել է այն աստիճանի, որ դարձել է ամենաթանկներից մեկը Լատինական Ամերիկայում։ Այս իրավիճակի դեմ բողոքելու և էլեկտրական ծառայությունների վերազգայնացում պահանջելու համար Codeca-ի անդամները ցույցեր եմ կազմակերպել և ենթարկվել բռնաճնշումների։ 2012-2014 թվականներին 97 մարդ բանտարկվել է, 220-ը՝ վիրավորվել, 17-ը՝ սպանվել։
2009 թվականի սեպտեմբերին Գվատեմալայի նախագահ Ալվարո Կոլոմը հայտարարել է, որ սննդի և պատշաճ սնվելու բացակայությունը ազգային արտակարգ իրավիճակ է։ Կոլոմը հայտարարել է, որ իրավիճակը սաստիկ երաշտի և գլոբալ տաքացման համակցված արդյունքն է, որոնք նվազեցրել են ներքին սննդի մատակարարումը և համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը, որը նվազեցրել է Գվատեմալայի սննդամթերք ներմուծելու հնարավորությունը։ Կոլոմն ասել է, որ կառավարությունն անհապաղ օգնություն կդիմի միջազգային հանրությունից՝ շտապ պարենային մատակարարումների համար[27]։
Մի շարք միջազգային կազմակերպություններ մտահոգություն են հայտնել Գվատեմալայի ներկայիս տնտեսական կարգավիճակի վերաբերյալ 2009 թվականին ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագիրը (ՊՀԾ) և Համաշխարհային բանկը հայտնել են հետևյալը՝
Գվատեմալան հիլի արտադրության և արտահանման համաշխարհային առաջատարն է։ 2013 թվականի դրությամբ կենսավառելիքի պահանջարկը հանգեցրել է հողի շեղմանը` կենսապահովման գյուղատնտեսությունից դեպի շաքարեղեգի և աֆրիկյան արմավենու տնկարկներ։ Հողատարածքի մեծ մասը պատկանում է խոշոր տանտերերին։ Միացյալ Նահանգներում կենսավառելիքի արտադրության համար օրենսդրական պահանջների պատճառով գվատեմալայի հիմնական ապրանքներից եգիպտացորենի գինը կտրուկ բարձրացել է[28]։ Գյուղատնտեսությունը կազմում է Գվատեմալայի արտահանման 60%-ը և այնտեղ աշխատում է աշխատուժի ավելի քան 50%-ը[29]։
2018 թվականին Գվատեմալան արտադրել է 35,5 միլիոն տոննա շաքարեղեգ (այն աշխարհի 10 խոշորագույն արտադրողներից մեկն է) և 4 միլիոն տոննա բանան (այն աշխարհի 15 խոշորագույն արտադրողներից մեկն է)։ Բացի այդ, նույն տարում արտադրվել է 2,3 միլիոն տոննա արմավենու յուղ, 245 հազար տոննա սուրճ, 1,9 միլիոն տոննա եգիպտացորեն, 623 հազար տոննա սեխ, 312 հազար տոննա արքայախնձոր, 564 հազար տոննա կարտոֆիլ, 349 հազար տոննա կաուչուկ, 331 հազար տոննա լոլիկ, 253 հազար տոննա լոբի, 124 հազար տոննա ավոկադո, 124 հազար տոննա կիտրոն, 177 հազար տոննա նարինջ, 120 հազար տոննա ծաղկակաղամբ և բրոկոլի, 93 հազար տոննա 107 հազար տոննա պապայա, ձմերուկ, 98 հազար տոննա գազար, 75 հազար տոննա կաղամբ, 84 հազար տոննա հազար և եղերդիկ, 38 հազար տոննա հիլ՝ ի լրումն այլ գյուղմթերքների ավելի փոքր արտադրությունների[30]։
Գվատեմալայի տնտեսության գյուղատնտեսական հատվածը բաղկացած է երկու տեսակի արտադրողներից՝ բազմաթիվ փոքրածավալ գյուղացիական տնտեսություններ լեռնաշխարհում և ավելի քիչ միջին և լայնածավալ գործառնություններ ավելի բերրի ցածրադիր վայրերում[31]։ Փոքր ֆերմաները արտադրում են հիմնական ապրանքներ Գվատեմալայի սպառման համար, ինչպիսիք են լոբի և եգիպտացորեն, ինչպես նաև արտահանվող մրգեր և բանջարեղեն։ Խոշոր ֆերմաները արտադրում են արտահանման և պլանտացիոն արտադրանք, ինչպիսիք են բանանը, շաքարեղեգը, սուրճը և կաուչուկն ու արմավենու յուղը[31][32]։ Մինչդեռ Գվատեմալայի գյուղատնտեսական հողերի 88%-ը գտնվում է խոշոր տնտեսություններում, Գվատեմալայի բոլոր տնտեսությունների 92%-ը փոքր են։ Խոշոր տնտեսությունները մեկ հեկտարից 1/3-ով ավելի են արտադրում, քան փոքր տնտեսությունները, բայց ընդհանուր առմամբ ավելի քիչ մարդ է աշխատում[31]։
Անցումը դեպի ոչ ավանդական գյուղատնտեսական արտահանման արտադրություն (NTAE) ռազմավարություն է, որն օգտագործվում է զարգացող երկրների կողմից, ինչպիսիք են Գվատեմալան, գյուղատնտեսության հատվածը զարգացնելու և անհավասարությունը նվազեցնելու համար՝ ներառելով գյուղական աղքատներին գլոբալիզացիայի առավելությունների մեջ[33]։ Գվատեմալայում NTAE-ի ամենակարևոր մշակաբույսերից են՝
Գվատեմալայի գյուղատնտեսական հատվածը տարբերվում է ըստ սեռի և այս տարբերությունը կարելի է տեսնել ոլորտի մի քանի տարբեր հատվածներում։ Ավելի շատ տղամարդիկ, քան կանայք անհատապես հող են ժառանգում կամ գնում, թեև շատ տներ նախընտրում են հող վարձակալել այն գնելու փոխարեն[37]։ Բացի այդ գենդերային բաց կա գյուղատնտեսական աշխատանքի բաշխման մեջ։ Ավանդաբար տղամարդիկ գերակշռում են ներքին շուկաներում ապրուստի և գյուղատնտեսության արտադրության մեջ, մինչդեռ կանայք դերակատարում են փոքր կենդանիների արտադրության, արհեստագործական արտադրության և ապրանքների վաճառքի ոլորտում, այլ ոչ թե ազգային շուկաներում[37]։ Դեպի NTAE-ի անցումով ավելացել է նաև կանանց դաշտային աշխատուժը[37]։ Բացի այդ կանայք ընդգրկվել են հողօգտագործման որոշումների գործընթացում NTAE արտադրության մեջ։ Սառա Համիլթոնը, Լինդա Աստուրիաս դե Բարիոսը և Բրենդա Տևալանը հայտարարել են, որ չնայած Գվատեմալայում ավանդական պատրիարքական կառուցվածքին՝ NTAE արտադրությունը կապված է տղամարդկանց և կանանց միջև անկախության և հավասարության բարձրացման հետ[37]։
Գվատեմալան տնտեսապես ավելի զարգացած և կայուն է դարձել 1990-2011 թվականներին։ 2000 թվականին Գվատեմալայի ՀՆԱ-ի տարեկան աճի տեմպը կազմել է 3,6%, բայց 2009 թվականին՝ ընդամենը 0,9%, 2010 թվականին փոքր-ինչ աճելով մինչև 2,0%[15][15]։ Աղքատության մակարդակը Գվատեմալայում 2006 թվականին կազմել է 54,8%, իսկ ծայրահեղ աղքատության մակարդակը՝ 26.1%: 2009 թվականին Լատինական Ամերիկան ընդհանուր առմամբ ուներ 33% աղքատության մակարդակ, իսկ ծայրահեղ աղքատության մակարդակը 12,9%[38]։ Տվյալները ցույց են տվել, որ Գվատեմալան զիջում է Լատինական Ամերիկայի մյուս երկրներին աղքատության մակարդակի իջեցման առումով, սակայն գրանցվել է տնտեսական ակտիվության աճ ՀՆԱ-ի և զարգացման առումով։ Գվատեմալայի ՄՆԶԻ-ն աճել է 1990-ի 0,462-ից, 2000-ին` 0,525-ի, 2005-ին` 0,550-ի և 2011-ին` 0,574-ի։ Գվատեմալան 2011 թվականին զբաղեցրել է 131-րդ տեղը ՄՆԶԻ-ում[15]։ Մարդկային զարգացման այլ կարևոր վիճակագրություն, ինչպիսին է Գվատեմալայում ծնելիության ընդհանուր մակարդակը, 2000 թվականին մեկ կնոջ հաշվով 4,8 ծնունդից նվազել է մինչև 4,2 ծնունդ մեկ կնոջ համար 2006 թվականին[15]։ Նույն ժամանակահատվածում կյանքի տևողությունը 2000 թվականի 67,9 տարուց ավելացել է 2006 թվականին՝ 69,9 տարի[15]։
Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս 1980–2021 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները (ԱՄՀ անձնակազմի գնահատականներով 2022–2027 թվականներին)[39]։ 5%-ից ցածր գնաճը կանաչ գույնով է. Տարեկան գործազրկության մակարդակը վերցված է Համաշխարհային բանկից, թեև Արժույթի միջազգային հիմնադրամը դրանք անհուսալի է համարում[40]
Գվատեմալայում էլեկտրաէներգիայի հասանելիության բացակայությունը կենտրոնացած է գյուղական վայրերում, թեև քաղաքային ծայրամասերի շրջակայքում գտնվող ոչ ֆորմալ բնակավայրերը նույնպես հակված են հաշվառման ծառայության բացակայությանը[41]։ Գվատեմալայի հետքաղաքացիական պատերազմից հետո գյուղերում էլեկտրական հասանելիությունը բարելավելու ջանքերն ընթացել են Գյուղական էլեկտրիֆիկացման ծրագրի (իսպաներեն՝ PER) հովանու ներքո, որը պետական-մասնավոր համագործակցություն է կառավարության կրթության և հանքերի նախարարության և էներգետիկ մասնավոր ընկերությունների միջև[42]։ 2000-2011 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում PER-ը բարելավել է էլեկտրական ցանցերի միացման տեմպերը Գվատեմալայի ոչ բնիկ (62-ից 82 տոկոս) և բնիկ (48-ից 70 տոկոս) տնային տնտեսությունների շրջանում[42]։ Էլեկտրական ցանցի շարունակականությունը կայուն է, երկու խմբերն էլ հայտնում են օրական ընդամենը մեկ ժամ անհասանելիության մասին[42]։ Նույնիսկ երբ գյուղական օգտվողները միացված են ցանցին և վճարում են սուբսիդավորվող դրույքաչափեր, նրանք հաճախ դժվարանում են ձեռք բերել էլեկտրական սարքեր, ինչը նշանակում է ցածր էներգիայի սպառում (ԱՄՆ-ի բնակավայրերի միջին օգտագործման հինգ տոկոսից պակաս)[43]։ Գյուղական բաժանորդների կողմից էլեկտրաէներգիայի ցածր օգտագործումը հաճախ շահութաբեր չէ էլեկտրաէներգետիկ ընկերությունների համար[43], ինչը խանգարում է ցանցի հետագա ընդլայնմանը։ 2014 թվականի դրությամբ Գվատեմալայի ամենաաղքատ գյուղական բնակիչների մեկ երրորդը դեռևս էլեկտրականության պակաս ունի[41]։ Ի հակադրություն դրան բարձր եկամուտ ունեցող գյուղական բնակիչների միայն մոտ 8%-ն է, որ չի ունեցել ծառայություններ[41], ինչը ցույց է տալիս, որ մատչելիությունը դեր է խաղում էլեկտրական ցանցերի հասանելիության հարցում։
2016 թվականին ներքին հիդրոէլեկտրակայանները մատակարարել են Գվատեմալայի էլեկտրաէներգիայի մեծ մասը (մոտ 34 տոկոսը)[44]։ Նոր հիդրոէներգետիկ ամբարտակների կառուցման պլանավորման գործընթացը թարմացվել է Գվատեմալայի Կոնգրեսի կողմից 1996 և 2007 թվականներին (93–96 հրամանագիր, «Էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր օրենք»)[45], ծրագրի մշակողներին տալով ավելի մեծ լիազորություններ գործընթացի նկատմամբ, հատկապես՝ կապված շրջակա միջավայրի հետ ազդեցության գնահատումմամբ[45]։ Գվատեմալայում անցկացված ուսումնասիրությունը, որն ընդգրկում է 2009-2014 թվականներն ընկած ժամանակահատվածը, ցույց է տվել, որ մասնավոր շինարարական ընկերությունները, ընդհանուր առմամբ, քիչ գիտելիքներ ունեն գյուղական բնիկ ժողովուրդների իրավունքների մասին, որոնք կարող են ազդել իրենց ծրագրերի վրա[45]։ Ընկերությունները սովորաբար խորհրդատուներ են վարձում ՇՄԱԳ-ներ իրականացնելու և տուժած համայնքների հետ կապ հաստատելու համար[45]։ Այնուամենայնիվ խորհրդատուները հաճախ շահագրգռված չեն գյուղական համայնքներին պատշաճ կերպով տեղեկացնել առաջարկվող ծրագրերի հնարավոր ազդեցությունների մասին[45]։ Փոխարենը՝ խորհրդատուները հաճախ են դիմում կաշառքի և մանիպուլյացիայի՝ հիդրոէլեկտրակայանների նախագծերը շարունակելու համար համաձայնություն ստանալու համար[45]։ Կառավարության ներսից զրուցակիցներն ասում են, որ առկա է ներքին ճնշում՝ հաստատելու ՇՄԱԳ-ները, նույնիսկ եթե դրանք կատարվեն ոչ ադեկվատ կերպով[45]՝ ցույց տալով, որ Գվատեմալայի էներգետիկ ապագայի տեսլականները կարող են գերակայել նրա բնակչության որոշ հատվածների շահերից։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.