From Wikipedia, the free encyclopedia
Թալիբանի հարձակումը (2021), Աֆղանստանի կառավարական ուժերի դեմ ակտիվ հարձակողական գործողություն, որն սկսվել է «Թալիբան» ահաբեկչական կազմակերպության զինյալների կողմից 2021 թվականի մայիսի 1-ին, կապված երկրից ամերիկյան զորքերի վերջնական հեռանալու մասին հայտարարության հետ[1]։ Օգոստոսի 14-ին թալիբները վերահսկողության տակ են վերցրել երկրի ամբողջ տարածքի 90 տոկոսը, իսկ 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին գրավել են մայրաքաղաքը, Քաբուլը և գրավել երկրի իշխանությունը։ Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանին փախել է երկրից[2]։
Թվական | 2021 |
---|---|
Մասն է | Աֆղանական պատերազմ |
Վայր | Աֆղանստան |
Հակառակորդներ | |
| |
Հրամանատարներ | |
| |
Կողմերի ուժեր | |
| |
Ռազմական կորուստներ | |
| |
Ընդհանուր կորուստներ |
Այն պատճառով, որ քաղաքացիական պատերազմի տարիներին թալիբները դիմակայում էին «Հյուսիսային դաշինքին», աֆղան մոջահեդները մեծ ուժեր են կենտրոնացրել հենց երկրի հյուսիսային նահանգներում[3]։
1990-ականներին Թալիբանի օրոք կյանքը հանգեցրեց կանանց դաժան ճնշմանը. նրանք ամենուրեք պարտավոր էին կրել բուրկաներ, 10-ից բարձր տարիքի աղջիկներին արգելում էին սովորել, իսկ այն կանանց, ովքեր կանոնները խախտել էին հրապարակայնորեն պատժել, իսկ երբեմն էլ մահապատժի ենթարկել[4]։
Մայիսի սկզբին թալիբները 15 շրջան են գրավել Վարդակի նահանգում[5][6][7][8]։ Զոհվել է Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետության զինված ուժերի 405 ծառայող և 260 քաղաքացիական ծառայող[9]։
Հունիսի կեսերին թալիբները գրավեցին ևս 69 շրջան Կունդուզ և Բագլան նահանգներում[5][10][11][12][13]։ Խոշոր քաղաքը Մազարի Շարիֆը շրջապատված էր[14]։ Թալիբները էմիրության սպիտակ դրոշներ են բարձրացրել Տաջիկստանի հետ սահմանի երկայնքով բոլոր պաշտոններում։ Ավելի քան 1,5 հազար աֆղանցի սահմանապահներ փրկվել են հաշվեհարդարից՝ թաքնվելով Տաջիկստանի տարածքում[15]։
Հունիսի վերջին թալիբները մարտական գործողություններ էին սկսել Քաբուլի մոտ գտնվող Փարվան նահանգում[16][17]։
Հուլիսի 2-ին ՆԱՏՕ-ի վերջին զինվորները լքել են Բաղրամի ավիաբազան[18]։
Հուլիսի 4-ին թալիբներն իրենց դրոշները բարձրացրել են Պակիստանի հետ սահմանին։
Հուլիսի 12-ի երեկոյան թալիբներն ամրապնդվել են ևս 55 շրջաններում (դրանով իսկ իրենց իշխանություններին ենթարկելով Աֆղանստանի տարածքի շուրջ 85 տոկոսը)[19]։ Երկրի պաշտոնական իշխանություններն, իրենց հերթին, պնդում էին, որ վերադարձրել են վերահսկողությունը բոլոր այն քաղաքների նկատմամբ, որոնց վրա նախկինում հարձակվել Էին «Թալիբան»-ի ջոկատները[20][21]։
Հուլիսի 24-ին Աֆղանստանի կառավարությունը որոշել է պարետային ժամ սահմանել հանրապետության տարածքում։ «Պարետային ժամ է սահմանվել 31 նահանգում, որպեսզի կանխվի թալիբների տեղաշարժը։ Սահմանափակումները գործելու են ժամը 22:00-ից մինչև 4:00-ն», հայտնել է Ներքին գործերի նախարարության ներկայացուցիչը։ Նրա խոսքով՝ Քաբուլի, Նանգարհարի և Փանջշերի տարածաշրջաններն առայժմ ազատված են այդ սահմանափակումներից[22]։
Հուլիսի 25-ին ԱՄՆ-ի զինված ուժերի կենտրոնական հրամանատարության ղեկավար, ամերիկացի գեներալ Քենեթ Մաքքենզին, այցով գտնվելով Քաբուլում, հայտարարել է, որ եթե թալիբները շարունակեն իրենց հարձակումը, ԱՄՆ-ն անպայման կվերականգնի դրանց օդային հարվածները[23]։
Հուլիսի 28-ին Պակիստանի վարչապետ Իմրան Խանը կասկած է հայտնել աֆղանական հարցը ռազմական ճանապարհով լուծելու հնարավորության հարցում՝ մատնանշելով փուշտունյան սեփական ցեղերը, որոնց կհետաձգի այդ հակամարտությունը[24]։ Իր հերթին, պակիստանցի թալիբները հայտարարել են Իսլամաբադին ենթակա բանակից ցեղային տարածքներն ամբողջությամբ մաքրելու ցանկության մասին[25][26]։
Օգոստոսի սկզբին աֆղանցի թալիբները 417-ից գրեթե 200 շրջանային կենտրոն են պահել։ Ընդ որում, երկրի մյուս շրջաններում նույնպես նշվում է նրանց մշտական ներկայությունը[27]։ Հարավային նահանգներն արդեն զրկվել են չորս հեռուստաալիքներից և մի քանի ռադիոկայաններից ժամանակակից ենթակառուցվածքների վրա զինյալների մշտական հարձակումների պատճառով[28]։ Այդ կապակցությամբ խաղաղ բնակիչները գնալով ավելի հաճախ են ձգտում փախչել Աֆղանստանի սահմաններից դուրս քաղաքացիական պատերազմի սարսափներից[29][30]։
Գյուղական տարածքների վերահսկողությունից չբավարարվելով՝ թալիբները ձեռնամուխ են եղել խոշոր քաղաքների պաշարմանը[31]։ Նրանց առաջնորդները սպառնացել են մոտ ժամանակներս վերջ տալ Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանիին՝ հայտարարելով, որ իր ժամանակը սպառվել է[32]։ Ի պատասխան՝ մեղադրանքներ հնչեցին չափից դուրս դաժանության համար. թալիբները փնտրում և հետապնդում էին նախկին և ներկա կառավարական պաշտոնյաներին և սպանում մարդկանց, որոնք չէին մասնակցում մարտական գործողություններին[33][34][35]։ Այսպես, օրինակ, Քաբուլի բանուկ փողոցներում ուրբաթօրյա աղոթքից հետո իր ավտոմեքենայում գնդակահարվել Է կառավարական տեղեկատվական կենտրոնի տնօրեն, լրագրող Դավա Խան Մինապալը[36][37][38]։
Օգոստոսի 3-ի երեկոյան թալիբների ջոկատը շահիդ-մոբիլներով ներթափանցել է Քաբուլի Կանաչ գոտի և հարձակվել Աֆղանստանի պաշտպանության նախարար Բիսմիլ Խանի նստավայրի վրա։ Բոլոր հարձակվողները ոչնչացվել են, նախարարի երկու թիկնապահները վիրավորվել են։ Ահաբեկչությունից տուժել են հիմնականում հասարակ անցորդները[39]։
Օգոստոսի 6-ին թալիբների հարձակման տակ ընկել են առաջին զգալի քաղաքները՝ Շիբարգանը (Մարշալ Աբդուլ Ռաշիդ Դութուման)[40][41] և Զարանջը (քաղաք իրանական սահմանին)[42][43]։ Մի քանի ժամվա ընթացքում նվաճումների ցանկին ավելացել են Կունդուզը, Սարի-փամփուշտը և Թալուկանը[44][45]։
Օգոստոսի 7-ին արևմտյան երկրներն իրենց քաղաքացիներին կոչ են արել անհապաղ լքել Աֆղանստանը՝ կապված վտանգավոր իրադրության հետ[46][47]։
Օգոստոսի 7-ին Աֆղանստանի գծով ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի ներկայացուցիչ Դեբորա Լայոնսը նախազգուշացրել է, որ ի«րադարձությունների հետագա զարգացումը կարող է երկիրը ներքաշել աղետի վիճակի մեջ»[48]։
Օգոստոսի 8-ին Ջոզեֆ Բայդենի ամերիկյան վարչակազմը հայտարարել Էր Աֆղանստանում ամերիկյան արշավն ավարտելու մտադրության մասին, չնայած Թալիբանի հարձակմանը[49]։
Օգոստոսի 8-ին ԱՄՆ-ի ավիացիան, գործելով Պարսից ծոցի բազաներից, հարված է հասցրել «Թալիբան»-ի ուժերին[50][51][52]։ Ռազմական գործողություններին մասնակցում են նաև նավերի ԱՄՆ Ռազմածովային ուժերի 5-րդ նավատորմի, այդ թվում՝ «Ռոնալդ Ռեյգան» ավիակիրը[53]։ Շատ հաճախ ավերված են եղել հասարակական շենքերը, ի հայտ են եկել զոհեր նաև խաղաղ բնակչության շրջանում[54]։
Օգոստոսի 11-ին ԱՄՆ-ի Ջոզեֆ Բայդենի վարչակազմը հայտարարել էր աֆղանական ուժերին աջակցելու մտադրության մասին մինչև օգոստոսի 31-ը[55]։
Իրանի Իսլամական Հանրապետության ձայնը ընկերությունը օգոստոսի 14-ին հայտարարել է այն մասին, որ թալիբները զբաղեցրել են պետության տարածքի 90 տոկոսը[56]։
Օգոստոսի 15-ին հայտնի է դարձել, որ թալիբները վերահսկողության տակ են վերցրել Աֆղանստանի բոլոր սահմանային անցակետերը[57]։ Նույն օրը Թալիբան շարժման զինյալները հարձակում են սկսել Քաբուլի վրա[58]։ Al Arabia-ի տեղեկություններով՝ Քաբուլի հարավում և հյուսիսում աֆղանական բանակի և թալիբների միջև բախումներ են ընթանում։ Աֆղանստանի նախագահի աշխատակազմից հայտնել են, որ մայրաքաղաքում իրավիճակը վերահսկողության տակ է, թեև քաղաքում կրակոցներ են լսվում[59]։ Al Arabiya և Ալ-Ջազիրա հեռուստաալիքների տեղեկատվության համաձայն՝ Աֆղանստանի ՆԳՆ-ն հայտարարել է մայրաքաղաքն առանց մարտի հանձնելու և նույն օրը թալիբներին իշխանությունը փոխանցելու պատրաստակամության մասին[60]։ Al Arabiya հեռուստաալիքի տվյալներով՝ Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանին թալիբների հետ բանակցություններ է վարում նախագահական պալատում կարող է օգոստոսի 15-ին պաշտոնաթող լինել[61]։ Պետության մայրաքաղաքում փակվել են բոլոր պետական հաստատությունները, ուսումնական հաստատությունները և խանութները[62]։ Խմբավորման առաջնորդները մտադիր են քաղաքը վերցնել առանց մարտերի և արգելել իրենց զինվորներին ներխուժել քաղաքի տարածք, քանի դեռ բանակցություններ են ընթանում մայրաքաղաքը «Թալիբանին» խաղաղ փոխանցելու շուրջ[63]։ Օրվա ժամին Թալիբանը հայտարարել է, որ կազմակերպությունն ամբողջությամբ վերահսկում է պետության ամբողջ տարածքը, իսկ Քաբուլում մարտեր չեն ընթանում[64]։ Ավելի ուշ հայտնի է դարձել, որ Թալիբանն ամբողջությամբ շրջապատել է մայրաքաղաքը և պատրաստվում է մտնել քաղաքային օդանավակայան[65]։ Բնակիչները մայրաքաղաքից զանգվածաբար փախչում են իրենց ավտոմեքենաներով[66]։
Ապստամբների և կառավարական զորքերի միջև մարտերն ընթանում են Քաբուլի ծայրամասերում, դրա կենտրոնական մասը և նախագահական պալատը հսկում են ամերիկյան զորքերը[67]։ Պալատ է ժամանել թալիբների պատվիրակությունը՝ իշխանության խաղաղ փոխանցման շուրջ բանակցությունների համար[68][69]։ Աշրաֆ Հանի անունով իշխանության փոխանցման պայմանները հայտնել են ՌԻԱ Նովոստին։ Հանին պնդում է, որ երկրում ընտրություններ անցկացվեն, խաղաղության մասին համաձայնագիր կնքվի և թալիբները ներկայացնեն իր պաշտոնը փոխարինողին[70]։
Աֆղանստանի անցումային կառավարության ղեկավար է դարձել Աֆղանստանի Նախկին գործերի նախարար և Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն նախկին դեսպան Ալի Ահմադ Ջալալը[71]։
Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանին լքել է երկիրը։ Դա հաստատում են կառավարության մի քանի տարբեր աղբյուրներ։ Աբդուլլահ Աբդուլլան, որը խաղաղ բանակցություններ է վարում կառավարության կողմից, նույնպես հաստատել է դա։ Նրա հրապարակած տեսանյութում նա Հանիին նախկին նախագահ է անվանում։ Բացի այդ, Reuters գործակալությունը հաղորդել Է, որ նախագահը փախել է հարևան Տաջիկստան[72]։
Ըստ Associated Press-ի, թալիբները մտադիր են հռչակել Աֆղանստան Իսլամական Էմիրության ստեղծումը (փաստացի վերածնունդը 20 տարի անց)[73]։
Թալիբները խոստացել են թույլ տալ օտարերկրացիներին, որոնք հայտնվել են երկրի մայրաքաղաքում այն գրավելու պահին, անարգել լքել քաղաքը[64]։ Պակիստանի դեսպանը հայտարարել է աֆղան լրագրողների և նրանց ընտանիքների համար երկիր այցագրերի ձևակերպման գործընթացը հեշտացնելու պատրաստակամության մասին[74]։ Բարձր կարգի մի քանի պաշտոնյաներ, այդ թվում՝ Աֆղանստանի նախագահի խորհրդականը, լքել են երկիրը։ Պետական ծառայողների նշանակման վայրն անհայտ է[75]։ Մինչև օգոստոսի 16-ը Գերմանիայի կառավարությունը մտադիր է Քաբուլից տարհանել իր բոլոր քաղաքացիներին, ինչպես նաև գերմանացիների հետ աշխատող աֆղանցիներին[76]։ ԱՄՆ-ն մտադիր է մինչև օգոստոսի 17-ը Քաբուլից ամբողջությամբ տարհանել ամերիկյան հյուպատոսության աշխատակիցներին[77]։
Օգոստոսի 16. ԶԼՄ-ների տեղեկություններով՝ Քաբուլի օդանավակայանը մնում Է Աֆղանստանի մայրաքաղաքի միակ օբյեկտը, որը վերահսկում են ամերիկյան բանակն ու նրա դաշնակիցները։ Օդանավակայանում տարհանում են օտարերկրացիներին, ինչպես նաև աֆղանցիներին, որոնք ցանկանում են հեռանալ երկրից։ ԱՄՆ-ն դեսպանատան ամբողջ կազմը տեղափոխել է օդանավակայան։
Օգոստոսի 17. Աֆղանստանում Ռուսաստանի դեսպան Դմիտրի Ժիրնովը հայտնել է, որ Քաբուլում հանդիպում է ունեցել «Թալիբան» շարժման ներկայացուցիչների հետ։ Դրանք քաղաքում թալիբների ավագ օղակի ներկայացուցիչներ էին։ Հանդիպումը դրական և կառուցողական է անցել։ Թալիբանի ներկայացուցիչներն ասել են, որ «Թալիբան» շարժումն ունի Ռուսաստանի նկատմամբ ամենաբարեկեցիկ, ամենալավ մոտեցումը։ Նրանք մեզ հաստատել են դեսպանատան անվտանգության երաշխիքները, ասել է դեսպանը «Ռոսիա 24» հեռուստաալիքի եթերում[78]։
2021 թվականի օգոստոսի 17-ին երկրում մնացած Աֆղանստանի փոխնախագահ Ամրուլա Սալեհն իրեն հայտարարել է պետության գործող ղեկավար և երկրի բնակչությանը կոչ է արել միանալ «Թալիբանի» դիմադրությանը[79]։ Հյուսիսային դաշինքի նախկին առաջնորդ Ահմադ Շահ Մասուդի որդին՝ Ահմադ Մասուդ կրտսերը, սկսել է կառավարական ուժերի մնացորդները հավաքել Փանջշերի հյուսիսային նահանգում՝ թալիբներին դիմադրություն կազմակերպելու նպատակով[80]։ Դիմադրությունը խլել է Փարվան նահանգի Չարենցի շրջանը՝ կտրելով Քաբուլ-Մազարի-Շարիֆ ճանապարհը[81][82]։
Օգոստոսի 18-ին Նանգարհար նահանգի Ջելալաբադում ցույցը գնդակոծվել է «Թալիբանի» կողմից, 2-ը՝ սպանվել, 8-ը ՝ վիրավորվել[83]։
Ջասինդա Արդերնը և Նոր Զելանդիայի պաշտպանության ուժերի ղեկավար Մարշալ Քևին Շորթը հայտարարել են, որ Նոր Զելանդիան 40 զինծառայող կուղարկի 53 նորզելանդացիների և 37 աֆղանցիների տարհանման համար, որոնք աշխատել են Նոր Զելանդիայի զինված ուժերում՝ իրենց միջուկային ընտանիքների հետ միասին[97]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.