Կրիպտոն

Կրիպտոն (լատին․՝ Kryptonum, հուն․՝ [κρυπτός] error: {{lang}}: text has italic markup (help) ՝ թաքուն, գաղտնի), Kr, պարբերական համակարգի 8-րդ խմբի քիմիական տարր։ Իներտ գազ է, կարգահամարը՝ 36, ատոմական զանգվածը՝ 83,80: Հիմնականում գտնվում է մթնոլորտում։

36 Բրոմ ← Կրիպտոն → Ռուբիդիում Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 36Kr
Պարզ նյութի արտաքին տեսք
Անգույն, անհամ, անհոտ իներտ գազ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Կրիպտոն / Krypton (Kr), Kr, 36
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված)	83,798(2)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Ar] 3d10 4s2 4p6
Ատոմի շառավիղ	(88)[2] պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	116 պմ
Վան-դեր-Վալսի շառավիղ	...
Իոնի շառավիղ	169 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	3.0[3] (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	0
Օքսիդացման աստիճաններ	0, +2
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն)	1350,0(13,99) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	116,6 (-156,55 °C)
Եռման ջերմաստիճան	120,85 (-152,3 °C)
Մոլյար ջերմունակություն	20,79[4] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	32,2 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	Խորանարդ
Բյուրեղացանցի տվյալներ	5,638
Դեբայի ջերմաստիճան	72 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 0,0095 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

36	Կրիպտոն
Kr 83,80
3d104s24p6

Բնականոն պայմաններում 1 մ³ օդը պարունակում է 1 սմ³ կրիպտոն։ Ունի 6 կայուն իզոտոպ, որոնցից գերակշռողը ⁸⁴Kr է (56,90 %)։

Պատմություն

Կրիպտոնը պարբերական համակարգում մտնում է իներտ գազերի խմբի մեջ։ Հայտնաբերել են անգլիացի քիմիկոսներ Ու. Ռամսեյը և Մ. Տրավերսը (1898)՝ հեղուկ օդի դժվար ցնդող ֆրակցիայի սպեկտրոսկոպիկ ուսումնասիրությամբ։

Անվան ծագում

հունարեն՝ κρυπτός թաքուն, գաղտնի։

Բնության մեջ

Մթնոլորտային օդում պարունակվում է 1,14·10⁻⁴%, ընդհանուր պաշարները՝ 5,3·10¹² մ³: 1 մ³ օդում պարունակվում է մոտ 1 սմ³ կրիպտոն։

Ֆիզիկական հատկություններ

Կրիպտոն միատոմ գազ է՝ առանց գույնի և հոտի, խտությունը՝ 3,745 գ/լ (0 °C, 760 մմ սնդիկին սյուն), հալման ջերմաստիճանը՝ -157,1 °C, եռմանը՝ -153,2 °C:

Քիմիական հատկություններ

Կրիպտոնը քիմիապես իներտ է։ Կրիպտոնի և ֆտորի փոխազդեցությունից (օրինակ, էլեկտրական աղեղում) ստացվում են KrF₂ կամ KrF₄ ֆտորիդները, որոնք կայուն են միայն ցածր ջերմաստիճանում։ Համեմատաբար վերջերս, ստացվել է առաջին կապով միացությունը՝ Kr-O (Kr(OTeF₅)₂)^[5]:

KrF վրա Ba(OH)₂ լուծույթով ազդելիս ստացվում է բարիումի կրիպտոնատ՝ BaKrCl: Իներտ այլ գազերի նման կրիպտոնն առաջացնում է կոմպլեքս միացություններ. Kr•6H₂O, Kr•3C₆HO₅H և այլն^[6]։ Կրիպտոնը ստանում են օդից։

2003 թվականին Ֆինլանդիայում ֆոտոլիզի եղանակով ստացել են կրիպտոնի առաջին միացությունը C-Kr (HKrC≡CH - հիդրոկրիպտոացետիլեն)^[7]։

Իզոտոպներ

Բնականոն պայմաններում 1 մ³ օդը պարունակում է 1 սմ³ կրիպտոն։ Ունի 6 կայուն իզոտոպ, որոնցից գերակշռողը ⁸⁴Kr է (56,90 %)

Իզոտոպ		կայունություն	Սպին/Պարիտետ	Տրոհում (en)	Հաճախականություն %
69Kr	32 ms			K = 100
70Kr	52 ms		0+	K = 100, β+p = 1,3
71Kr	64 ms	10,5 (K/β+), 8,6 (Kp)	5/2−	K/β+ = 100, Kp = 5,2
72Kr	17,2 s	5,04	0+	K/β+ = 100
73Kr	27,0 s	6,67 (K/β+), 3,72 (Kp)	5/2−	K/β+ = 100, Kp = 0,68
74Kr	11,50 min	3,14	0+	K/β+ = 100
75Kr	4,3 min	4,899	(5/2) +	K/β+ = 100
76Kr	14,8 h	1,311	0+	K/β+ = 100
77Kr	74,4 min	3,063	5/2+	K/β+ = 100
78Kr	2,0 × 1021 a	2,868	0+	KEC	0,35
79Kr	35,04 h	1,626	1/2−	K/β+ = 100
79m1Kr	50 s	0,130	7/2+	IT = 100
80Kr	stabil		0+		2,25
81Kr	2,29 × 105 a	0,281	7/2+	K = 100
81m1Kr	13,10 s	0,191 (IT), 0,472 (K)	1/2−	IT = 99,9975, K = 2,5 × 10−3
82Kr	stabil		0+		11,6
83Kr	stabil		9/2+		11,5
83m1Kr	1,83 h	0,042	1/2−	IT = 100
84Kr	stabil		0+		57,0
85Kr	10,756 a	0,687	9/2+	β− = 100
85m1Kr	4,480 h	0,305 (IT), 0,992 (β−)	1/2−	IT = 21,4, β− = 78,6
86Kr	stabil		0+		17,3
87Kr	76,3 min	3,887	5/2+	β− = 100
88Kr	2,84 h	2,914	0+	β− = 100
89Kr	3,15 min	4,990	(3/2+,5/2+)	β− = 100
90Kr	32,32 s	4,392	0+	β− = 100
91Kr	8,57 s	6,440	(5/2+)	β− = 100
92Kr	1,840 s	5,987 (β−), 0,889 (β−n)	0+	β− = 100, β−n = 0,033
93Kr	1,286 s	8,60 (β−), 2,68 (β−n)	(1/2+)	β− = 100, β−n = 1,95
94Kr	0,20 s	7,3 (β−), 3,4 (β−n)	0+	β− = 100, β−n = 5,7
95Kr	0,78 s	9,8	1/2	β− = 100
96Kr	80 ms		0+	β− = 100, β−n = 3,7
97Kr	63 ms			β− = 100, β−n = 8,2
98Kr	46 ms		0+	β− = 100, β−n = 7
99Kr	40 ms		3/2+	β− = 100, β−n = 11
100Kr	<300 ns		0+	β− = 100, β−n > 0

Կիրառություններ

Կիրառվում է էլեկտրավակուումային տեխնիկայում։ Կրիպտոնով նոսր գազափողակներում էլեկտրական պարպումն ուղեկցվում է սպիտակ լուսարձակմամբ։

Տես նաև

• Պարբերական աղյուսակ
• Իներտ գազեր