Սալորենի

Սալորենի (լատին․՝ Prunus), վարդազգիների ընտանիքի պտղատու կորիզապտղավոր բույսերի ցեղ։

Սալորենի
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Վարդածաղկավորներ (Rosales)
Ընտանիք	Վարդազգիներ (Rosaceae)
Ենթաընտանիք	Սալորայիններ (Amygdaloideae)
Տրիբա	Amygdaleae
Ցեղ	Սալորենի (Prunus) L., 1753

Կենսաբանական նկարագիր

Բուսաբանական նկարազարդում

Ծառեր են կամ թփեր՝ 3-12 մ բարձրության։ Տերևները պարզ են, էլիպսաձև կամ նշտարաձև, հարթ մակերեսով, ատամնաեզր, հերթադիր։ Ծաղկաբույլերում՝ ծաղիկները սպիտակ կամ վարդագույն, մեկական կամ 5-ական։ Պտուղը մսալի, միասերմ կորիզապտուղ է, ձվաձև կամ կլոր։ Պտուղների զանգվածը 6-100 գ է, դեղին, կանաչ, կարմիր կամ կապտասև՝ երկնագույն մոմային փառով։

Տարածում

Հայտնի է 30 տեսակ։ Հայրենիքը համարվում է Կովկասը, Փոքր Ասիան և Հյուսիսային Իրանը։ Տարածված է Արևմտյան Եվրոպայում, Հնդկաստանում, Արևելյան Ասիայում, Հյուսիսային Ամերիկայում և Աֆրիկայում, Մոլդավիայում, Ուկրաինայում, Կովկասում, Միջին Ասիայում և այլն։ Մշակության մեջ առավել տարածված է սովորական կամ ընտանի սալորենին (Prunus domestica)։

Քիմիական կազմ

Պտուղները պարունակում են (%-ներով)․ շաքարներ՝ 9-20, օրգանական թթուներ՝ 0, 4-1, 4, ազոտային նյութեր, վիտամիներ՝ B1, В2, С, К, РР, կարոտին և հանքային նյութեր։

Մշակում

Պտղաբերում է տնկման 4-րդ տարում։ Դիմանում է մինչև -30 °C ցրտերին։ Բերքատվությունը՝ մեկ ծառից 50-100 կգ կամ 100-150 g/htu։

Կորիզավոր մրգեր արտադրությունը հազար տոննա (2012)[1]
Իրան	205
Չինաստան	138
Աֆղանստան	46
Ուզբեկստան	34
Թուրքիա	17
Հունգարիա	14
Ալժիր	13
Վրաստան	13

Կիրառում

Օգտագործվում է թարմ և վերամշակված վիճակում (չիր, կոմպոտ, մուրաբա, հյութ ևն)։

Սորտեր

Հայաստանում մշակվում է ընտանի սալորենի (դամբուլենի), հյուսիսարևելյան շրջաններում հանդիպում է նաև մամխին։ Հայաստանում մշակվող սալորենու ներմուծված արդյունաբերական սորտերից են Գեղձայինը, Ռենկլոդ կանաչը, Ռենկլոդ Ալտանան, Աննա Շպետը, Ջոենտ պրունը, Վիկտորիան, Հունգարասալորը։ Տեղականներից առավել հայտնի են Վազիրին, Ալբուխարին, Կանաչկենին, Դեղին դամբուլը, Սև դամբուլը։

Հայաստանում

Հայաստանում հայտնի են 3 վայրի տեսակներ՝ փշավոր ու սովորական սալորենիները և մամխին։ Տարածված են Լոռու, Տավուշի, Արագածոտնի, Սյունիքի, Գեղարքունիքի և այլ մարզերում։ Աճում են ստորինից մինչև վերին լեռնային գոտու թփուտներում, անտառեզրերին, անտառներում, առաջացնում մացառուտներ։

Առանձնացնում են 5 բաժիններ.

• • Prunus subgen. Prunus sect. Armeniaca։ Ներկայացուցիչ — Prunus armeniaca.
  • Prunus subgen. Prunus sect. Microcerasus։ Ներկայացուցիչ — Prunus tomentosa.
  • Prunus subgen. Prunus sect. Penarmeniaca։ Ներկայացուցիչ — Prunus pumila.
  • Prunus subgen. Prunus sect. Prunocerasus։ Ներկայացուցիչներ — Prunus americana, Prunus nigra.
  • Prunus subgen. Prunus sect. Prunus։ Ներկայացուցիչներ — Prunus domestica, Prunus cerasifera.

Տեսակներ

Հայտնի է 254 տեսակ

Արևելյան կիսագնդում

• Prunus africana
• Prunus apetala
• Prunus arborea
• Prunus armeniaca
• Prunus avium
• Prunus bifrons
• Prunus buergeriana
• Prunus campanulata
• Prunus canescens
• Prunus cerasifera
• Prunus cerasoides
• Prunus cerasus
• Prunus ceylanica
• Prunus cocomilia
• Prunus cornuta
• Prunus crassifolia
• Prunus davidiana
• Prunus domestica^[2]
• Prunus dulcis
• Prunus fruticosa
• Prunus geniculata
• Prunus glandulosa
• Prunus gracilis
• Prunus grayana
• Prunus incana
• Prunus incisa
• Prunus jacquemontii
• Prunus japonica
• Prunus korshinskyi
• Prunus kotschyi
• Prunus laurocerasus
• Prunus laxinervis
• Prunus lusitanica
• Prunus maackii
• Prunus mahaleb
• Prunus mandshurica
• Prunus maximowiczii
• Prunus minutiflora
• Prunus mume
• Prunus murrayana
• Prunus myrtifolia
• Prunus nipponica
• Prunus occidentalis
• Prunus padus
• Prunus persica
• Prunus pleuradenia
• Prunus pseudocerasus
• Prunus prostrata
• Prunus salicina
• Prunus sargentii
• Prunus scoparia
• Prunus serrula
• Prunus serrulata
• Prunus sibirica
• Prunus simonii
• Prunus sogdiana
• Prunus speciosa
• Prunus spinosa
• Prunus spinulosa
• Prunus ssiori
• Prunus subhirtella
• Prunus tenella
• Prunus tomentosa
• Prunus triloba
• Prunus turneriana
• Prunus ursina
• Prunus vachuschtii
• Prunus verecunda
• Prunus × yedoensis
• Prunus zippeliana

Արևմտյան կիսագնդում

• Prunus alabamensis
• Prunus alleghaniensis
• Prunus americana
• Prunus andersonii
• Prunus angustifolia
• Prunus brigantina
• Prunus buxifolia
• Prunus caroliniana
• Prunus cuthbertii
• Prunus emarginata
• Prunus eremophila
• Prunus fasciculata
• Prunus fremontii
• Prunus geniculata
• Prunus gentryi
• Prunus havardii
• Prunus hortulana
• Prunus huantensis
• Prunus ilicifolia
• Prunus integrifolia
• Prunus maritima
• Prunus mexicana
• Prunus munsoniana
• Prunus nigra
• Prunus pensylvanica
• Prunus pumila
• Prunus rigida
• Prunus rivularis
• Prunus serotina
• Prunus sphaerocarpa
• Prunus subcordata
• Prunus texana
• Prunus umbellata
• Prunus virginiana