Վլադիմիրի կենտրոնական բանտ

Վլադիմիրի կենտրոնական բանտ, ռուսական բանտ Վլադիմիր քաղաքում վտանգավոր հանցագործների համար, Վլադիմիրի մարզում Ռուսաստանի Դաշնային քրեակատարողական ծառայության բանտ՝ թիվ 2։ Հիմնադրվել է 18-րդ դարի վերջին։

Վլադիմիրի կենտրոնական բանտ

Տեսակ	բանտ և ճարտարապետական հուշարձան
Երկիր	Ռուսաստան
Տեղագրություն	Վլադիմիր
Վայր	Վլադիմիր
Բանտարկյալների քանակ	1220
Բացված	1783
Բանտապետ	Ալեքսեյ Կլիմով

Պատմություն

Բանտը կառուցվել է կայսրուհի Եկատերինա Երկրորդի հրամանով 1783 թվականին։ 1906 թվականին այն կոչվել է տաժանակիր աշխատանքի կենտրոնական բանտ^[1][2]։ Այնտեղ պահել են քաղբանտարկյալներին։ 1825 թվականին կառուցված տարանցիկ բանտի շենքը այժմ Վլադիմիրի թիվ 1 քննչական մեկուսարանն է։

Վարչական շենքի մուտքը

Բանտի մոտ գտնվող Ֆրունզեի շրջանի դատարանը

1921 թվականի սկզբին Վլադիմիրի բանտը դարձել է հատուկ նշանակության քաղաքական մեկուսարան։

Վլադիմիրի բանտը մտել է «հատուկ ճամբարների և բանտերի» համակարգի մեջ։ Այն ստեղծվել է ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի 1948 թվականի փետրվարի 21-ի «Հատուկ վտանգավոր պետական հանցագործներին զսպելու համար ՆԳԺԿ խիստ ռեժիմի ճամբարների կազմակերպման մասին» որոշման հիման վրա։ Նախատեսված է եղել դիվերսանտներ, ահաբեկիչներ, տրոցկիստներ, մենշևիկներ, սոցիալիստ-հեղափոխականներ, անարխիստներ, ազգայնականներ, սպիտակ էմիգրանտներ և այլ հակասովետական կազմակերպությունների անդամներ, ինչպես նաև նրանց հակասովետական կապերի և թշնամական գործունեության համար վտանգ ներկայացնող անձանց պահելու համար։ Պաշտոնական փաստաթղթերում նշված է եղել որպես «ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտեի Վլադիմիրի հատուկ նշանակության բանտ»։

Ներկա իրավիճակ

1996 թվականին բանտի տարածքում ստեղծվել է թանգարան, որի նյութերը տրամադրվել է Վլադիմիր-Սուզդալյան թանգարան-արգելոցին։ Ցուցահանդեսի հեղինակը Վ. Է. Գուրինովիչն է։

«Վլադիմիրի կենտրոնական» անվանումը լայնորեն հայտնի է դարձել Ռուսաստանում՝ շնորհիվ ռուսական շանսոնի կատարող Միխայիլ Կրուգի նույնանուն երգի։ Անունը արտացոլվել է օտար մշակույթում, երբ իտալական «Spiritual Front» խումբը ձայնագրել է «Վլադիմիրի կենտրոնական» երգը (ըստ խմբի ղեկավար և երգահան Սիմոնե Սալվատորիի՝ նա գրել է այն նույնիսկ նախքան Կրուգի երգը լսելը)^[3]։

Վլադիմիրի բանտի գրադարան

Վլադիմիրի բանտը նաև գրքերի համար է բանտ եղել։ Այստեղ են բերվել ձերբակալվածների ունեցվածքից ապօրինի առգրավված մասնավոր գրադարաններ։ Հաշվի առնելով շատ ձերբակալվածների, նրանց նախկին պաշտոնների և կրթության բարձր մակարդակը՝ մասնավոր գրադարանները (ներառյալ օտար լեզուներով) Կրեմլի համար վտանգավոր են համարվել։ Հետևաբար, գրքերն այստեղ նույնպես բանտարկյալներ էին։

Բանտի ղեկավարներ

Այս բաժինը կազմվել է Ի. Վ. Զակուրդաևի «Վլադիմիրի Կենտրոնական բանտ։ Վլադիմիրի բանտի պատմությունը» գրքի հիման վրա։

1917 թվականի հեղափոխությունից առաջ

• Տ. Մ. Օլեյնիկ, կապիտան, 1902
• Դ. Դ. Աֆոնսկի, կոլեգիալ խորհրդական, 1903
• Բ. Մ. Իմշենեցկի, կապիտան, 1905-1908
• Մ. Ֆ. Պարֆյոնով, փոխ-կապիտան, 1909
• Ա. Ի. Վասիլև, կոլեգիալ ատենակալ, 1910
• Մ. Պ. Սինայսկի, պորուչիկ, 1911
• Պ. Ա. Դավիդով, կոլեգիալ ատենակալ, 1912
• Ա. Ի. Գավեման, կապիտան, 1913-1917

1917 թվականի հեղափոխությունից հետո

• Կոստենկո, մարզային մեկուսարանի պետ, 1926
• Մելբրատ, 1927
• Ժ. Ե. Դուպոր, 1937-1938
• Պ. Ռ. Գոլենյաև, 1938^[4]
• Օ. Վ. Ժելվակ, Պետանվտանգության փոխգնդապետ, 1948-1949
• Մ. Ի. Ժուրավլյով, Պետանվտանգության փոխգնդապետ, 1949-1953
• Ս. Վ. Բեգուն, Զինված ուժերի փոխգնդապետ, 1953-1955
• Մ. Ա. Դեդին, Զինված ուժերի գնդապետ, 1959-1961
• Դ. Յա. Մելնիկով, Զինված ուժերի գնդապետ, 1961-1964
• Վ. Ֆ. Զավյալկին, Զինված ուժերի գնդապետ, 1964-1976
• Ա. Պ. Ուգոդին, Զինված ուժերի գնդապետ, 1976-1983
• Յու. Ն. Կարպով, Զինված ուժերի գնդապետ, 1983-1984
• Վ. Կ. Գորշկով, Զինված ուժերի գնդապետ, 1986-1994
• Վ. Վ. Մամչուն, Զինված ուժերի գնդապետ, 1994-1995
• Վ. Յա. Տիխենկո, Զինված ուժերի գնդապետ, 1995-1999
• Ս. Ա. Մալինին, Զինված ուժերի գնդապետ, 1999-2003
• Վ. Ա. Միշչենկով, Զինված ուժերի գնդապետ, 2003-2009
• Ս. Պ. Բոգինիչ, Զինված ուժերի գնդապետ, 2009-2011
• Ի. Ա. Կուլագին, Զինված ուժերի գնդապետ, 2011 թվականից
• Ա. Ն. Կլիմով, 2017 թվականից մինչ օրս^[5]

Հայտնի բանտարկյալներ

1917 թվականի հեղափոխությունից առաջ

• Վ. Մ. Անդրոնիկով, հեղափոխական
• Մ. Վ. Ֆրունզե, հեղափոխական

Խորհրդային տարիներին

Ուկրաինացիներ

• Կ. Ի. Օսմակ, Ուկրաինայի ազատագրական խորհրդի նախագահ
• Կ. Կ. Շեպտիցկի, Ուկրաինական հունական կաթոլիկ եկեղեցու վարդապետ (1949–1951)
• Եվ. Ստ. Պրիշլյակ, Լվովի մարզի ՕՈւՆ-ՈւՊԱ-ի անվտանգության տարածաշրջանային պատասխանատու, Լվովի մասնաճյուղի ՕՈՒՆ-ի տարածաշրջանային ղեկավար
• Ալֆրեդ Բիզանց, ավստրիացի և ուկրաինացի ռազմական գործիչ, Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետության բանակի փոխգնդապետ, «Գալիչինա» դիվիզիայի ռազմական կառավարման ղեկավար (գնդակահարվել է 1951 թվականին)
• Օլեքսա Տիխի, ուկրաինացի այլախոհ, իրավապաշտպան, ուսուցիչ, լեզվաբան և Ուկրաինական Հելսինկյան խմբի (ՈւՀԽ) հիմնադիր անդամ
• Զ. Մ. Կրասիվսկի, ուկրաինացի բանաստեղծ, գրող, Ուկրաինայի ազգային ճակատի և ՈւՀԽ-ի անդամ, Խորհրդային Ուկրաինայում Ուկրաինայի ազգային ճակատի վերջին ղեկավարը (1968-1971)
• Ի. Գ. Սոկուլսկի, ուկրաինացի բանաստեղծ, գրող, «Դնեպրոպետրովսկի ստեղծագործական երիտասարդության նամակ»-ի հեղինակներից մեկը, ՈւՀԽ-ի անդամ (1971)

Բալթյան երկրների առաջնորդներ

• Անտանաս Մերկիս, Լիտվայի վարչապետ
• Մ. Ա. Մերկիս (Մերկենե), Ա. Մերկիսի կինը
• Գ. Ա. Մերկիս, Ա. Մերկիսի և Մ. Մերկենեի որդին
• Յուոզաս Ուրբշիս, Լիտվայի արտաքին գործերի նախարար
• Մ. Ֆ. Ուրբշիս (Ուրբշենե), Ուրբշիսի կինը
• Վ. Մ. Մունտերս, Լատվիայի արտաքին գործերի նախարար
• Ն. Ալ. Մունտերս, Վ. Մունտերսի կինը
• Յանիս Բալոդիս, Լատվիայի նախագահի տեղակալ և Պաշտպանության նախարար
• Էլ. Յու. Բալոդիս, Բալոդիսի կինը
• Յոհան Լայդոներ, գեներալ, Էստոնիայի բանակի հրամանատար (1952 թվականի ապրիլի 30, մահացել է բանտում 1953 թվականի մարտի 13-ին)
• Մ. Ա. Լայդոներ, Լայդոների կինը
• Ալեքսանդրաս Ստուլգինսկիս, Լիտվայի 2-րդ նախագահ
• Ստասիս Շիլինգաս, Ադոմասի որդին, Արդարադատության նախարար, Լիտվայի Հանրապետության պետական խորհրդի անդամ
• Յուոզաս Տոնկունաս, Լիտվայի կրթության նախարար

Իոսիֆ Ստալինի հարազատներ

• Եվ. Ալ. Ալիլուևա, Ստալինի կնոջ՝ Նադեժդա Ալիլուևայի եղբոր կինը
• Ա. Ս. Ալիլուևա, Ստալինի կնոջ՝ Նադեժդա Ալիլուևայի քույրը
• Վ. Ի. Ստալին, Ստալինի որդին, ավիացիայի գեներալ-լեյտենանտ (1956–1958)

Միութենական հանրապետություններ

• Գարեգին Նժդեհ, հայ զինվորական և պետական գործիչ (1948 թվականի ապրիլի 24-ից 1952 թվական և 1953-1955 թվականներ, մահացել է Վլադիմիրի բանտում 1955 թվականի դեկտեմբերի 21-ին)
• Սաիդ Ռիզո Ալի զադե, տաջիկ մշակութային գործիչ
• Սիմոն Գոգոբերիձե, վրաց սոցիալ-դեմոկրատ
• Մորդեհայ Դուբին, մինչև 1940 թվականը Լատվիայի հրեական համայնքի ղեկավար
• Մ. Գ. Կուկոբակա, բելառուս այլախոհ և իրավապաշտպան
• Մուհամմեդ Գաբդուլխայ Կուրբանգալիև, բաշկիր ազգային գործիչ և հոգևոր առաջնորդ

Օտարերկրյա քաղաքացիներ

• Յանոշ Կադար, հունգար կուսակցական և պետական գործիչ^[6]
• Ֆ. Հ. Պաուերս, ամերիկացի ռազմական օդաչու (1960-1963)
• Ժակ Ռոսի, խորհրդային լրտես, ֆրանսիացի պատմաբան^[7]
• Յան Ստանիսլավ Յանկովսկի, Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին Լեհաստանի դիմադրության նշանավոր ներկայացուցիչ, մահացել է բանտում

Երրորդ Ռեյխի հրամանատարներ

• Մաքսիմիլիան դե Անջելիս, հրետանու գեներալ, 2-րդ տանկային բանակի հրամանատար
• Ադոլֆ Հայնց Բեկերլե, Բուլղարիայում Գերմանիայի դեսպան
• Ֆրանց Բենտիվենի, «Աբվեր» ռազմական հակահետախուզության ղեկավար
• Հելմուտ Վեյդլինգ, Բեռլին քաղաքի վերջին պարետ
• Գյունտեր Գուզե, ծովակալ
• Էվալդ ֆոն Կլայստ, դաշտային մարշալ (մահացել է բանտում 1954 թվականին)
• Էռնստ Քրաֆտ, թիկունքի ծովակալ
• Հանս Ռատտենգուբեր, Ադոլֆ Հիտլերի թիկնազորի պետ
• Հանս-Էրիխ Ֆոս, փոխ-ծովակալ
• Ֆերդինանդ Շերներ, դաշտային մարշալ

Ճապոնական ռազմագերիներ

• Սյուն Ակիկուսա, ճապոնական բանակի գեներալ-մայոր, Հարբինում գտնվող ռազմական առաքելության ղեկավար
• Սիգերու Մայնո, Մանջոու-Գոյի Արդարադատության նախարարի տեղակալ (Մանջուրիա նահանգ)
• Ի Ջի Յույ, Ճապոնական բանակի գեներալ-լեյտենանտ, «Կիո-Վա-Կայ»-ի աշխատակազմի ղեկավար, «Կարմիր սվաստիկա» կրոնական համայնքի ղեկավար

Այլ հայտնի բանտարկյալներ

• Դ. Լ. Անդրեև, գրող և փիլիսոփա
• Ի. Զ. Բեգուն, իրավապաշտպան
• Լ. Ի. Բորոդին, գրող
• Վ. Կ. Բուկովսկի, իրավապաշտպան
• Ե. Վ. Դավիդով, իրավապաշտպան
• Պ. Դ. Դոլգորուկով, քաղաքական և հասարակական գործիչ, իշխան
• Վ. Վ. Կրյուկով, գեներալ-լեյտենանտ
• Կ. Ա. Լյուբարսկի, իրավապաշտպան
• Ս. Օ. Լյանդրես, լրագրող (1942)
• Գ. Մ. Մայրանովսկի, Պետանվտանգության թունաբանական լաբորատորիայի վարիչ
• Ստ. Ս. Մամուլա, ԽՍՀՄ ՆԳԺԿ նախարարի տեղակալ
• Բ. Գ. Մենշագին, գերմանական օկուպացիայի տարիներին Սմոլենսկի և Բոբրույսկի քաղաքապետ
• Վ. Վ. Պարին, ակադեմիկոս
• Լ. Լ. Ռակով, պատմաբան, արվեստաբան, թանգարանի աշխատակից, դրամատուրգ
• Ալ. Ի. Ռոմանով, սովետական այլախոհ
• Լ. Ա. Ռուսլանովա, երգչուհի (1950–1953)
• Պ. Ա. Սուդոպլատով, ՊԱԿ-ի գեներալ-լեյտենանտ (1958–1968)
• Գ. Գ. Սուպերֆին, իրավապաշտպան
• Զ. Ա. Ֆյոդորովա, դերասանուհի
• Կ. Ի. Խադեև, փիլիսոփա
• Բ. Ա. Շամաև, Գորլագի 3-րդ գոտու գործադուլային հանձնաժողովի նախագահ
• Վ. Վ. Շուլգին, քաղաքական և հասարակական գործիչ
• Նաթան Շչարանսկի, իրավապաշտպան
• Ն. Ի. Էյթինգոն, ՆԳԺԿ գեներալ-մայոր

Գրականություն

• Galanshina, Tatʹi︠a︡na Georgievna.; Галаншина, Татьяна Георгиевна. (2007). Vladimirskiĭ t︠s︡entral. Moskva: ĖKSMO. ISBN 978-5-699-20587-5. OCLC 122513356.
• ՄՍՀ