Ջելա

Ջելա (կամ Ջելյա^[2]; իտալ.՝ Gela ,['ʤɛːla] հին հունարեն՝ Γέλα) քաղաք Իտալիայում, Սիցիլիայի հարավ-արևմուտքում, Կալտանիսետա գավառում^[3], նավահանգիստ է Միջերկրական ծովի նույնանուն նեղուցի ափին՝ Ջելա գետի բերանին։ Քաղաքը, որից իր անունն է վերցրել հսկայական հարակից հարթավայրը և լայն ծովածոցը, և որից այն դուրս է գալիս՝ կարևոր գյուղատնտեսական, արդյունաբերական և ծովային կենտրոն է։ Հիմնադրվել է 1233 թվականին Ֆրիդրիխ II- ի կողմից անտիկ Գելայի տեղում։ Մինչև 1927 թվականը կրել է Տերանովա ավանումը^[4]։ Քաղաքում, որտեղ հիմնականում ժամանակակից շինություններ են, կա մեծ նավթավերամշակման գործարան։ Բնակչությունը՝ 73 922 բնակիչ^[5](2018):

Բնակավայր
Ջելա
Զինանշան
Երկիր	Իտալիա
Համայնք	Free Municipal Consortium of Caltanissetta?
Մակերես	279,07 կմ²
ԲԾՄ	46±1 մետր
Բնակչություն	▼71 217 մարդ (հունվարի 1, 2023)[1]
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	0933
Փոստային դասիչ	93012
Ավտոմոբիլային կոդ	CL
Պաշտոնական կայք	comune.gela.cl.it
Ջելա (Իտալիա)
Ջելա Վիքիպահեստում

Անտիկ Գելա

Գելան Սիցիլիայի ամենակարևոր հունական բնակավայրն էր, մինչ Սիրակուզեի վերելքը։ Հիմնադրվել է մ.թ.ա. 689 թվականին Հռոդոսի և Կրետեի գաղութաբնակների կողմից, ինչպես նաև այլ դորիացիների, որոնց մի մասը մ.թ.ա. 580 թվականին հիմնել է Ագրիջենտո գաղութը։ Հզորանոլով տիրան Կլեանդրայի օրոք, Գելան նրա եղբոր՝ Հիպոկրատի կառավարման տարիներին, նվաճել է Սիցիլիայի գրեթե ամբողջ արևելյան կեսը։ Հիպոկրատի իրավահաջորդը՝ Գելոնը, ընտրվել է Սիրակուզների բռնակալ, իսկ նա Գելայի կառավարումը վստահել է իր եղբորը` Հերոնին, այնուհետև իշխանությունը փոխանցվել նրա իր մյուս եղբորը՝ Պոլիզալին։ Գելայի բնակիչների կեսը Գելոնի կողմից վերաբնակեցվել են Սիրակուզայում, որից հետո քաղաքը կորցնում է իր նշանակությունը։ Գիերոնի մահից հետո Գելան կրկին անկախացավ։ Բռնակալ Դիոնիսիոս I-ը, 405 թվականին Գելա քաղաքի մատույցներում տանուլ տալով մարտը կարթագենացիների հետ, վերաբնակեցրել է իր բոլոր բնակիչներին Սիրակուզայում։ Մ.թ.ա. մոտավորապես 340 թվականին քաղաքը կրկին բնակեցված էր Չիոսի գաղութաբնակներով։ Մոտավորապես մ.թ.ա. 305 թվականին այն ընկավ Ագաֆոկլի տիրապետության տակ։ Մ.թ.ա. 282 թ. քաղաքը ավերվել է մամերթինների կողմից, և նրա բնակիչները վտարվել են ագրիգենտական բռնակալ Պինտիոսի կողմից դեպի իրենց հիմնադրած Պինտիա (այժմ՝ Լիկատա) քաղաքը^[6]։

Տոռռե դի Մանֆրիա

Մշակույթ

Գելայի հնագիտական թանգարանի մերձակայքում պահպանվում են ակրոպոլիսի ավերակները, որոնցից ոչ հեռու վեր է խոյանում դորիական սյունը։ Կենտրոնական հրապարակում գտնվում է Մարիամ Աստվածածնի վերափոխման հիմնական քաղաքային եկեղեցին, որը վերականգնվել է 1766-1794 թվականների միջև՝ Մադոննա դելլա Պլատեայի հին մատուռի հիմքի վրա։ Գոյություն ունի նաև 1796 թվականին հիմնված Սուրբ Սալվադորի և Ռոսարիոի եկեղեցին։

Սիլենոի գլուխը Ջելայի Հնեաբանական Թանգարան

Հոգևոր կյանք

1261 թվականին Ջելայում կառուցվեց վանք, որն ի սկզբանե դարձավ կրոնական կենտրոն:Սակայն 16-րդ դարի կեսերին այն լքվեց և անկում ապրեց։ 1574 թվականին վանքը փոխանցվեց Կապուցիների Միաբանության տիրապետությանը և շուտով վերականգնվեց։ Քաղաքի հովանավորն է համարվում Սուրբ Աստվածամայրը (Maria SS. Dell'Alemanna), որին տոնում են սեպտեմբերի 8-ին։ Համաձայն լեգենդի ՝ Սարացիների ներխուժման ժամանակ Սուրբ Աստվածամոր սրբապատկերը, որը կերտված էր բյուզանդական կանոնների համաձայն՝ Ֆրիդրիխ II-ի պատվերով Տևտոնական միաբանության համար, թաքցրած էր։ Հետագայում այն հրաշքով գտնվեց մի գյուղացու կողմից մոտավորապես 1450 թվականին։Համարում են, որ ի շնորհիվ Սուրբ Աստվածածնի աղոթքի քաղաքը փրկվել է 1693 թվականին տեղի ունեցած երկրաշարժից և 1943 թվականի հուլիսի 10-ին ծովից հասնող դաժան հրետակոծությունից։ Տոնակատարությունը սկսվում է սեպտեմբերի 5-ին և տևում է չորս օր^[7]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ

Քաղաքի մոտ տեղակայված էր ռազմական օդանավակայան, որի ինքնաթիռները գործում էին Մալթայում, և որն ի պատասխան ենթարկվում էր ռմբակոծությունների^[8]։

Արդիականություն

Քաղաքի տնտեսությունը միշտ հիմնվել է գյուղատնտեսության և ձկնորսության վրա։

Քաղաքի մոտակայքում տեղակայված է նավթավերամշակման գործարան և մի քանի արդյունաբերական գոտիներ։

1956 թվականին քաղաքի մերձակայքում հայտնաբերվեցին նավթի հանքավայրեր։ Ներկայումս ընթանում է դրա արդյունահանումը։

Որպես կանոն, Ջելում «Ստիդ» մաֆիոզ խմբավորումը ունի իշխող դիրքեր։

Քաղաքում գործում է նույնանուն ֆուտբոլային ակումբը։

Ջելայի զբոսաշրջային ափ

Քույր քաղաքներ

•  Հունաստան, Էլեֆսիս, Հունաստան
•  Գերմանիա, Վիտինգեն, Գերմանիա

Ծանոթագրություններ

1. https://demo.istat.it/?l=it
2. Топокарты Генштаба
3. «Comuni libero consorzio comunale di Caltanissetta» (իտալերեն). Tuttitalia.it. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
4. DEL CHIAPPA, GIACOMO; MELIS, GIUSEPPE; ATZENI, MARCELLO (2018). «Turismo crocieristico e percezioni della popolazione residente: i risultati di un'analisi cluster». Sinergie Italian Journal of Management (104): 135–154. doi:10.7433/s104.2017.07. ISSN 0393-5108.
5. «Statistiche demografiche ISTAT». demo.istat.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
6. Emanuele Zuppardo-Salvatore Piccolo, Terra Mater: sulle Sponde del Gela greco, Betania Editrice, Caltanissetta (2005), 162—163
7. Festa della Maria Santissima d’Alemanna a Gela
8. «Аэродром Джела». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 18-ին.

Արտաքին հղումներ

• «Гела». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
• Piccolo, Salvatore. Gela. Ancient History Encyclopedia. December 20, 2017. (անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջելա» հոդվածին։