Interlingua

Interlingua es un lingua auxiliar international naturalistic basate super le vocabulos commun al major linguas europee e super un grammatica anglo-romanic simple, initialmente publicate in 1951 per International Auxiliary Language Association (IALA). Appellate a vices Interlingua de IALA pro distinguer lo del altere usos del parola, illo es le subjecto de iste articulo e le lingua de iste encyclopedia integre.

Interlingua (Interlingua) †
Create per:	IALA in 1951
Contexto:	{{{contexto}}}
Parlate in:	paises e regiones in cinque continentes (como secunde lingua)
Regiones:Parlate in:	{{{region}}}
Periodo:	{{{periodo}}}
Personas:	sin datos
Position:	non in top 100
Scriptura:	Alphabeto latin
Typologia:	{{{typologia}}}
Phylogenese:	Lingua artificial  Lingua auxiliar   Interlingua
Statuto official
Nationes:	nulle
Regulate per:	nulle
Codices de position
ISO 639-1	ia
ISO 639-2	ina
ISO 639-3	ina  (en)
SIL	{{{sil}}}  (en)
SIL	{{{sil2}}}
Extracto in lingua
Declaration universal del derectos del homine - Art.1 Tote le esseres human nasce libere e equal in dignitate e in derectos. Illes es dotate de ration e de conscientia, e debe comportar se fraternalmente le unes con le alteres.
Le Patre Nostre {{{extracto2}}}
Translitteration {{{translitteration}}}
Lingua - Lista de linguas - Linguistica
Visita le Wikipedia in [[:{{{codice}}}:|Interlingua]]!
{{{mappa}}}
Vide lingua artificial

Interlingua es le resultato del labores de 27 annos de un equipa international de linguistas. Le equipa ha laborate in le organisation IALA (International Auxiliary Language Association), que esseva establite in 1924. Le labor pro crear Interlingua habeva le initio in Europa, in Liverpool e – proque le Secunde Guerra Mundial fortiava le labor a esser transferite durante le autumno de 1939 al SUA – le fin in New York in 1951, le equipa de linguistas ha extrahite le vocabulario international del linguas europee. In 1967, ISO (International Organization for Standardization), que normalisa le terminologia, ha votate in unanimitate pro adoptar Interlingua como le base pro ille dictionarios.^[1] Interlingua es intendite que illo debe devenir un lingua commun del mundo pro succeder in servir le humanitate, ma non un sol lingua commun.

Interlingua se basa super toto in le anglese, francese, espaniol, portugese e italiano, e additionalmente germano e russo. Illo resimila un lingua romanic con un grammatica simple e multo consistente.^[2][3] Illo prefere usar vocabulos que on pote recognoscer in le linguas fonte. Dunque illo es facile a apprender si on parla un lingua fonte.^[4]

Anque Latino sine Flexione de Giuseppe Peano esseva anteriormente appellate Interlingua (o Interlingua de Peano), ma iste denomination cadeva in disuso post le publication de Interlingua (de IALA). Le nomine 'Interlingua' esseva usate con le permission del Academia de Interlingua, le academia del lingua auxiliar de Giuseppe Peano. Interlingua pote in ultra esser un synonymo pro lingua auxiliar international. Vide etiam interlinguistica.

Introduction

Le hereditage linguistic commun de Europa e del Americas es greco-latin. Le latino que ha supervivite in le linguas moderne es registrate in un libro del instituto scientific IALA (International Auxiliary Language Association) per linguistas e philologos professional, qui laborava inter 1924 e 1951.

Le resultato se nomina interlingua. Su grammatica es simplificate al maximo, e un europeo o americano instruite comprende immediatemente un texto technic o scientific in interlingua a prime vista e apprende su uso active in tempore brevissime.

Su utilitate practic se ha demonstrate como lingua de summarios in publicationes scientific, super toto in le campo medical, e como lingua unic in conferentias international.

Pro le populos de Africa e Asia, interlingua servi como un clave al linguas occidental, del quales Interlingua es de facto le denominator commun.

In le instruction de linguas illo presenta un via rapide al vocabulario international (in le gymnasios svedese un subjecto independente) e un excellente preparation pro le studio de linguas romanic e in le studio avantiate del anglese.

Historia

Articulo principal: Historia de interlingua

Post le Guerra Mundial I il habeva un crescite interesse in le idea de un lingua auxiliar international. Multe linguistas, interprenditores, e scientistas se interessava in disveloppar un optime lingua auxiliar. Con lor appoio le International Auxiliary Language Association (IALA) esseva formate in 1924 con le financiamento de Alice Vanderbilt Morris pro studiar iste question. Finalmente, post le fallimento de attinger compromissos inter le linguas auxiliar international existente, IALA ha decidite a producer su proprie lingua auxiliar usante principios scientific. Le idea non esseva a inventar le lingua auxiliar, ma a extraher su vocabulario del parolas international commun inter le major linguas de Europa e a standardisar lo. Como on diceva, "Il non es necesse de inventar un lingua auxiliar. Lo que es necesse es solmente que on extrahe lo."

Le recerca de disveloppamento ha comenciate in 1936 a Liverpool, Anglaterra, mais con le menacia de guerra, IALA ha movite su operationes de recerca a Nove York in 1939 sub le direction de E. Clark Stillman. In aquelle anno ille ha assemblate un equipa de linguistas pro facer le labores. In 1943 E. Clark Stillman e su assistante dr. Alexander Gode ha finite un manual "Interlinguistic Standardization" que describeva lor concepto del maniera de extraher le parolas del linguas que illes credeva contineva le plus grande concentration de parolas international: anglese, francese, italiano, e espaniol/portugese.

Le labor continuava durante le Guerra Mundial II, ma Stillman ha partite de IALA in 1943 pro servir in le governamento del Statos Unite. Dr. Gode deveniva le director de recerca pro tempore. In 1945 un General Reporto de IALA ha revelate que le equipa habeva producite un vocabulario de plus que 20.000 parolas international.

In le interim recerca e experimentation esseva interprendite pro investigar plure variantes del lingua auxiliar international usante le vocabulario international. Iste variantes esseva

1. Le variante naturalistic, totalmente prototypic.
2. Un variante con minime regularisation e schematisation.
3. Un variante con regularisation intermedie.

In 1946 un ben cognoscite linguista francese, dr. André Martinet esseva empleate como le Director de Recerca pro producer un dictionario e un forma final pro le lingua auxiliar. Martinet ha conducite un sondage de opinion super le forma del lingua auxiliar, e le resultatos ha indicate que un lingua inter le totalmente naturalistic variante e un variante minimemente regularisate esserea favorate per le plus grande numero de personas.

In le fin de 1948 dr. Alexander Gode ha assumite le final responsabilitate pro producer un dictionario del lingua auxiliar quando Dr. Martinet ha retornate al academia al Universitate Columbia. Alice V. Morris, qui ha essite le principal fortia e financiera de IALA, ha morite in Augusto de 1950 quando le forma final del dictionario esseva in preparation pro le imprimitores.

Le grammatica e vocabulario de Interlingua esseva publicate primarimente in 1951.

Dictionario Interlingua Anglese - un del duo operas fundamental insimul con le Grammatica dedicate a interlingua

Dr. Gode, con su proprie moneta ha publicate le producto final, le dictionario Interlingua-English Dictionary (IED) in 1951, con circa 27.000 entratas, cuje formas es intermedie inter le formas del purmente prototypic variante e le variante con minime regularisation e modernisation.

Alexander Gode esseva un del promotores capital de iste effortio. Ille publicava un summario del grammatica, un dictionario unidirectional (Interlingua a anglese), e un libro introductori con le titulo Interlingua a Prime Vista.

Alexander Gode e Hugh Blair, qui ha essite le assistente personal de Alice V. Morris in su proprie recerca super linguas auxiliar, ha publicate al mesme tempore le Interlingua Grammar, que dava un forma concrete al lingua international.

Methodo de interlingua

Articulo principal: Methodo de interlingua

Introduction

Le regula de tres es un del plus importante regulas in le methodica de derivation de parolas international in le vocabulario del Interlingua de IALA. Iste regula defini le eligibilitate de un parola pro le vocabulario, determinante si nos lo considera "international" (e dunque interlingua correcte) o non: un parola es eligibile si illo occure in al minus 3 linguas de controlo (espaniol e portugese contate como un) in un forma e con significato correspondente. Germano e/o russo pote substituer un del tres.

Le regula de tres non defini le forma del parola; isto es determinate per assi appellate prototypos.

Eligibilitate

Un parola es acceptate in le vocabulario de interlingua si variationes de illo con significatos correspondente —

1. occurre in tres del sequente quatro entitates linguistic^[5]:
   1. anglese
   2. "iberico" (i.e., espaniol e/o portugese)
   3. francese
   4. italiano,
2. o occurre in duo del precitate quatro entitates linguistic e in un del sequente duo linguas de controlo adjuncte^[5]:
   1. germano
   2. russo.

Durante le recerca de vocabulario, on non se restringe al lexico contemporanee. Pro exemplo le verbo francese tuer (= occider) non monstra ulle parentato con italian uccidere ma il habeva un verbo occire in francese antique. Similemente occider in espaniol es matar, ma le verbo vetule ha supervivite partialmente in le participio occiso.

Le parolas non necessemente debe exister in le linguas fontal de facto. Il suffice que illos existe potentialmente. Pro exemplo un studente de anglese cognoscente parolas como visible, visibility, versatile, versatility, pote esser surprendite que proximity non ha un forma correspondente *proxime o *proximous. *proxime existe in anglese potentialmente, proque in anglese existe proximity. Tal existentia potential es considerate sufficiente tanto longemente como le parola hypothetic existe in al minus un lingua de controlo (in iste caso pro exemplo prossimo in italiano).

Le mesme rationamento se applica quando le parola "basic" es plenmente international, durante que le parola derivate existe solmente potentialmente.

Un contraexemplo pote esser arachnophobia. Arachnophobia occure in tote le linguas de controlo, e hinc pare esser un interlingua correcte. Alora *arachna (= aranea) existe in tote le linguas de controlo potentialmente, ma illo existe in nulle del linguas de facto. Per consequente *arachna non es un candidato bon pro interlingua e non se trova in dictionarios de interlingua.

Prototypamento

A interlingua son introducite assi apellate prototypos. Un prototypo es le plus recente historic o theoric ascendente commun de parolas del linguas de controlo, ma illo debe satisfacer alcun requirimentos. Super toto illo debe esser libere de tote characteristicas national typic solmente pro le lingua de origine.

Pro exemplo le prototypo de ang. statistics e fr. statistique debe esser libere de tractos characteristic solmente pro anglese e francese e debe posseder un forma al qual ang. statistics e fr. statistique essera solmente deviationes del prototypo portante tractos originante in historic disveloppamento de iste linguas.

Prototypos es usualmente equal a formas de latino vulgar, ma illos non es identic. Pro exemplo le prototypo de es. tierra, fr. terre, por. e it. terra es terra. Le diphthongo ie es solemente un forma characteristic de espeniol, durante que le termination -e es solmente un forma characteristic de francese. Terra sembla esser un parola latin, italian e portugese, ma illo non lo es. Si le diphthongo ie esseva anque un tracto de francese e italiano, le prototypo esserea *tierra, non terra.

De plus un prototypo debe esser conforme a parolas derivate. Pro exemplo si nos non prendeva in consideration parolas derivate, le prototypo de fr. temps, es. tiempo, por. e it. tempo esserea *tempus, o (excludente francese), *tempo. Ma le adjectivo in le linguas de controlo es temporal (o su variantes). Hinc le prototypo cercate es tempore. Le prototypo tempore con le suffixo -al da temporal.

Un altere exemplo es corde. Le protypo de it. cuore, es. corazón, por. coração, cor, fr. cœur non es *core le qual corresponderea a cor, coris de latino vulgar (al contrario a cor, cordis de latino classic), ma corde, proque le adjectivo occurente in le linguas de controlo es cordial. Hinc corde -> cordial.

Significato

Sol existentia de parolas cognate in le linguas de controlo non es sufficiente pro introducer un parola a interlingua. Un exemplo son it. piangere, esp. plañir, fr. plaindre e (archaic e dialectal) ang. to plain. Le totes proveni ab latin plangere, ma lor significato evolveva e hodie illos omne significa alco differente. Tunc planger non se trova in le Dictionario de interlingua. Plus exactemente on pote trovar planger in le Dictionario, ma illo ha nulle significato ascribite. In contrasto le variante reflexive de iste verbo: planger se es bon interlingua proque illo ha le mesme significato in tote le linguas romanic de controlo e hinc se trova in le Dictionario.

Phonologia

Vocales

	Anterior	Posterior
Clause	i	u
Medie	e	o
Aperte	a

Consonantes

	Bilabial		Labiodental		Alveolar		Postalveolar		Palatal		Labiovelar		Velar		Glottal
Occlusive	p	b			t	d							k	g	ʔ
Nasal		m				n
Vibrante						ɾ
Fricative			f	v	s	z	ʃ	ʒ						ŋ	h
Affricate					ʦ
Approximante										j		w
Lateral						l

Grammatica

Articulo principal: Grammatica de Interlingua

Le grammatica de Interlingua es un grammatica anglo-romance simplificate. Illo es plus simple de grammatica anglese o le grammatica del linguas romanic, germanic e slave.

Articulo

Le articulo definite es sempre "le", le articulo indefinite del singular es sempre "un", e il non ha un articulo indefinite de plural. Le articulos exhibi nulle accordo in forma con le substantivo sequente (non se cambia in plural o secundo genere).

articulo definite	articulo indefinite
le patre	un patre
le matre	un matre
le infantes	infantes
le amicas	amicas

Substantivo

Le grande majoritate del substantivos fini in un del vocales "-o" (fructo), "-a" (pagina), "-e" (libertate). "-o" occurre frequentemente. Quando le termination "-o" occurre in un parola que designa un esser MASCULIN, le correspondente FEMININ pote esser representate per le mesme parola con le termination substituite per "-a". Le PLURAL es formate per le addition de "-s". Si le substantivo ha final in un consonante, le addition es "-es"; ma si iste consonante es "c", le addition es "-hes".

singular	plural
fructo	fructos
planta	plantas
generation	generationes
albricoc	albricoches

Adjectivos

Le grande majoritate del adjectivos fini in le vocal "-e" (delicate, parve), o in un del consonantes -l, -n, -r, -c (equal, american, par, cyclic). Adjectivos placiate immediatemente presso un substantivo seque le substantivo (normal e le plus frequente). Le adjectivo ha nulle inflexion o accordo adjectival. (Le parve femina es belle. Parve feminas es belle.) Grados de comparation de adjectivos es exprimite per le adverbios plus e minus.

adjectivo	comparativo	superlativo
grande	plus grande	le plus grande
bon	minus bon	le minus bon

Verbos

Le verbos in Interlingua non ha conjugation per pronomine. Tote le formas del verbo pro tote le pronomines: "io, tu, illo, nos, vos, illos" es identic. Le verbos in Interlingua fini a "-r" a infinitivo, e fini con "-a", "-e", o "-i" a presente, e le participio se forma con le fin "-te".

pronomine	Infinitivo	Presente	Passate	Futur	Conditional
io, tu, illo nos, vos, illos (formas composite)	crear	crea	creava (ha create)	creara (va crear)	crearea (velle crear)

Le intention es que Interlingua sia, essentialmente, le "medio" de tote le linguas de origine europee.

Vocabulario

Interlingua es un lingua naturalistic construite con parolas del vocabulario international (in uso in le linguas con le plus parlatores international in le mundo), e con un grammatica multe simple.

Le grande majoritate del vocabulario de Interlingua es extrahite methodicamente per sequer le regula de tres e le regula de duo, principalmente del anglese e del major linguas romance, secundarimente del germano e del russo. Interlingua es un concretisation del vocabulario greco-latin commun que esseva incorporate durante millennios in tote le linguas de Europa e del Americas - le lingua international latente del scientia, technologia, e religion.

Derivation de parolas in Interlingua

Vide etiam Derivation de parolas in interlingua e Formation de parolas derivate regularmente.

Lingua	Substantivo	Infinitivo	Participio	Subst. derivate	Maestro del action	Habilitate de action	Habilitate de action repetative	Infinitivo opposite	Adjectivo	Altere derivationes
IA	integr-o	integr-ar	integr-ate	integr-itate	integr-ator	integr-abile	re-integr-abile	dis-integr-ar	integr-e	integr-al, integr-ante
EN	integer	to integr-ate	integr-ated	integr-ity	integr-ator	integr-able	re-integr-able	to des-integr-ate	integr-ing	whole, constituent
PT	íntegr-o	integr-ar	integr-ado	integr-idade	integr-ador	integr-ável	re-integr-ável	des-integr-ar	íntegr-o	integr-al
IA	canto	cant-ar	cant-ate	cant-ata	cant-ator	cant-abile	re-cant-abile	non-cantar (non-cantabil)	cantar-e	co-cantar
EN	song	to sing	sung	-	sing-er	sing-able	re-sing-able	to not sing	sing-ing	co-sing
PT	canto	cant-ar	cant-ado	cant-oria	cant-or	cant-ável	re-cant-ável	não cantar (incantável)	cant-ado	cantar-olar, cântico, cantiga
IA	labor / travalio	labor- / travali-ar	labor- / travali-ate	labor-atorio	labor- / travali-ator	labor- / travali-abile	re-labor-abile	non-laborar (non-laborabile)	labor-e , labor-iose / travali-ose	co-laborar, e-laborar, labor-iositate
EN	work	to work	work-ed	laboratory	work-er	work-able	re-work-able	non-work	work-ing , laborious	collaborate, elaborate
PT	labor (labuta) / trabalho	labor-ar (labutar) / trabalh-ar	e-labor-ado (labuta-do) / trabalh-ado	labor-atório	labor-ador (labuta-dor) / trabalh-ador	labor-ável / trabalh-ável	ree-labor-ável / re-trabalh-ável	não elaborar / trabalhar (intrabalhável)	labori-oso trabalh-oso (trabalheira)	co-laborar, e-laborar, labor-iosidade, trabalh-ismo / -ista

Parolas prestate

Parolas prestate ab linguas natural

Multe parolas esseva prestate ad interlingua ab linguas natural. In le IED illos figura insimul con un symbolo de lingua de origine. Specialmente productive hic esseva francese. Exemplos es:

• ab francese: defaite, portrait, amateur, chef, adieu, adresse, affaire, brochure, jargon,
• ab italiano: dilletante, razzia, schizzo, torso,
• ab anglese: club, film, magazine,
• ab espaniol: cañon, embargo, guerrilla,
• ab russo: soviet, intelligentsia,
• ab nederlandese: referendum, addendum,
• ab latino: ad rem, ad hoc, a posteriori, a priori, ave!, cum grano salis.

Lor pronunciation es le mesme como in le linguas de origine. Signos diacritic es removite si non es necesse pro distinguer pronunciation (e.g. defaite in vice de fr. défaite).

Il eveni que ab parolas prestate proveni parolas derivate, e.g.:

• defaite -> defaitismo, defaitista,
• portrait -> portraitar, portraitista,
• adresse -> adressar,
• schizzo -> schizzar.

Parolas prestate ab linguas planificate anterior

Le Dictionario de interlingua remarca que alcun parolas ab linguas planificate anterior non es in contradiction con le methodologia de interlingua e hinc illos esseva introducite a illo. Illos es primarimente particulas. Illos es in le IED marcate con parentheses quadrate. Exemplos:

• yo,
• esque,
• anque,
• ci,
• pois,
• depois.

In periodo posterior alcun parolas esseva prestate ad interlingua ab occidental. Illos non figura in le Dictionario original, ma es usate e se trova in altere dictionarios. Illos es parolas como besonio, besoniar, micre.

Litteratura

Articulo principal: Litteratura in Interlingua

Le litteratura in Interlingua comenciava con obras principalmente linguistic, como dictionarios e grammaticas publicate in 1954. Ben que Alexander Gode lassava solmente plure summarios scientific e alcun contos breve, le scena litterari se ampliava in le annos 1960 con le traductiones de Eric Ahlström.

Sven Collberg deveniva un del plus prolific autores, publicante poemas original e multe traductiones inter le annos 1950 e 1980. In le annos 1970, autores como Carolo Salicto e le mesme Gode contribuiva con obras original e nove traductiones, e Collberg continuava su travalio litterari.

In le annos 1990 appareva plure traductiones de classicos, inter illos obras de Goldoni, Andersen e Bunyan. In le annos recente, le production original continua: Vicente Costalago publicava plure obras inter 2022 e 2023, e in 2025 Posta Mundi presentava nove poemas e traductiones per Eduardo Ortega, Martin Lavallée e alteres.

Lectura in Interlingua

• Locutiones e proverbios
• Publicationes in interlingua
• Wikibooks in Interlingua, textos e libros complete
• Adjuta:Referentias pro apprender interlingua
• Portal:Cursos de Interlingua

Periodicos e revistas in interlingua

• Actualitates — Interlingua i Norden
• Bibliographia de Interlingua
• Confluentes
• Contacto - Super Interlingua
• Heraldo de Interlingua
• Interlingua Institute Report
• Internovas
• Lingua e Vita
• Omnelingua
• Panorama in interlingua
• Pro Biblia
• Unir
• Vias boreal
• Voce de Interlingua

Jornales con summarios in interlingua

Jornales con summarios in interlingua de omne articulos original, lista assemblate in le estate 1957 per Science Service: American Heart Journal (desde 1955), American Journal of Clinical Pathology (1956), American Journal of the Medical Sciences (1955), Annals of Internal Medicine, Lancaster (1955), Archivos Peruanos de Patología y Clínica (1954), Blood (1954), Journal of Hematology, New York (1954), Circulation, American Heart Association (1955), Circulation Research, American Heart Association (1956), Clinical Orthopædics, Philadelphia (1955), Diabetes, American Diabetes Association (1955), Journal of Dental Medicine, New York (1954), Pediatrics, Springfield, Illinois (1955), Quarterly Bulletin of Sea View Hospital, New York (1953), Radiology, Syracuse, New York (1957), Revista Cubana de Cardiología (1955), Science News Letter, Washington (1955), West Indian Medical Journal, Jamaica (1957).

Altere periodicos, trovate in altere fontes: Archivos Peruanos de Patología y Clínica, Giornale Italiano di Chimioterapia, Revista Medical de Valparaiso (Chile), Hematologia Polonica (Polonia), Danish Medical Bulletin (Danmark), Arthritis and Rheumatism.

Movimento

Le Union Mundial pro Interlingua ha representantes e membros in cinque continentes. Un ample litteratura - traducite e original - existe in interlingua, e illo es usate como un qualcunque altere lingua in parlar e scriber. Il ha sitos web e magazines national e international in interlingua.

Pioneros de interlingua

Alicun del pioneros de interlingua es:

• Alice Vanderbilt Morris
• Alice Morris Sturges
• Alexander Gode-von-Aesch
• André Schild
• Engelbert Pigal
• Hugh Blair
• Hugo Fischer
• Leland Yeager
• Ric Berger
• Stanley Mulaik
• Stefano Bakonyi

Vide etiam

• Lista de parlatores de interlingua
• Questiones frequente super interlingua
• Societate Britannic pro Interlingua
• Wiktionary (Dictionarios Interlingua<-->altere linguas)